بسـم الله الرحمن الرحيم
Hamma fikrlarga to’g’ri asos Islom echimi, ya’ni “islomiy aqida” bo’ladi. Bu to’g’ri echimni koinot, inson va hayot haqidagi yorqin fikrsiz vujudga keltirib bo’lmaydi. Shuning uchun uyg’onishni va to’g’ri yuksalish yo’lida yurishni xohlovchi kishilar avvalo bu asosiy tugunni yorqin fikr yordamida to’g’ri echib olishlari lozim. Bu echim esa aqidadir. Bu echim fikriy poydevor bo’lib, uning asosiga hayotdagi yashash tarzi haqidagi va hayot qonunlari haqidagi barcha ikkinchi darajali fikrlar quriladi. Islom ushbu eng katta tugunga diqqat-e’tiborini qaratib, uni tabiatiga mos keladigan, aqlni qanoatlantiradigan va qalbga xotirjamlik baxsh eta oladigan tarzda echib berdi va Islomga kirishni bu echimga aqldan kelib chiqqan iqror bo’lishga bog’liq qilib qo’ydi. Mana shuning uchun ham Islom yagona asos, ya’ni aqida ustiga qurilgandir. Aqidaning mazmuni shundan iboratki, koinot, inson va hayotdan tashqarida ularning hammasini yaratgan Yaratuvchi bor. U Alloh Taolodir. Bu Yaratuvchi hamma jonli va jonsiz mavjudotlarni yo’qdan bor qilgan. U bor bo’lishi zarur Zotdir. U boshqa tarafidan yaratilgan emas. Agar U boshqa tarafidan yaratilgan bo’lsa, yaratuvchi bo’lmas edi. Uning yaratuvchilik sifatiga ega bo’lishining o’ziyoq boshqa tarafidan yaratilmaganini va bor bo’lishi zarur Zot ekanini aqlning o’zi talab etadi. Chunki hamma narsa mavjud bo’lishida Unga suyanadi. U esa mavjud bo’lishda hech narsaga suyanmaydi.
Demak, Islom echimida hamma narsani yo’qdan bor qilgan Yaratguvchi-Alloh Taolo bor, u har bir narsani yo’qdan bor qilgan. Buni his qilib turgan har bir narsadan bilishimiz mumkin. Ularning har birida Yaratuvchini borligiga yo’llab qo’yadigan dalillar bor. Lekin insonni yaratilishdan maqsad nima ekanini, o’lgandan keyin nimalar bo’lishini yoki Allohning zoti haqidagi fikrlarga insonni kuchi etmaydi. Buni esa, Allohning kitobi “Qur’oni Karim”dan bilib olamiz. Qur’on Alloh Taoloning kitobi ekanligining dalili Qur’onning o’zida, ya’ni Qur’on butun insoniyatni unga ishonishga buyurgan va ishonmaganlarni ahmoq, kofir, najasga chiqargan. Bu hukmni yolg’onga chiqaruvchilarni unga o’hshagan loaqal bir sura keltirishni talab qilgan va undan ojiz qolishlarini ham xabarini bergan. Mana 1450 yilga yaqinlashib qolayotgan bo’lsada, uni inkor qiluvchilar haligacha biror surani keltirisha olganlari yo’q. Bu esa “Qur’on”ni Alloh Taoloning kalomi va undagi hukmlar va xabarlar shubhasiz haq ekanligini ko’rsatadi. Alloh Taolo aytadi:
وَإِنْ كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنتُمْ صَادِقِينَ , فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ
“Agar biz bandamizga tushirgan narsadan (Qur’ondan) shak-shubhada bo’lsangiz, u holda shunga o’xshagan birgina sura keltiring va Allohdan o’zga guvohlaringizni chaqiring – agar rostgo’y bo’lsangiz. Endi agar bunday qilolmasangiz — hargiz qilolmaysiz ham — u holda odamlar va toshlar o’tin bo’ladigan, kofirlar uchun tayyorlab qo’yilgan do’zaxdan qo’rqing”. [2:23-24]
Yuqoridagi mulohazalardan kelib chiqadiki, Qur’on biror insonning so’zlari emas. Shuning uchun aniq xulosa chiqarish mumkinki, Qur’on Allohning kalomi hamda uni olib kelgan shaxs uchun mo”jizadir. Qur’onni Muhammad(s.a.v) olib kelgan. Qur’on Allohning so’zlari va shariatidir. Allohning shariatini faqat Uning nabiylari va rosullarigina olib keladilar. Bu aqliy dalilga ko’ra qat’iy xulosa chiqarish mumkinki, Muhammad(s.a.v) nabiy va rosuldir. Bular (hamma narsada o’z Yararatuvchisi borligini ifodalaydigan aqliy dalillar borligi, Qur’onga ishonmaganlar uning suralariga o’hshagan birorta surani yangilik qila olmaganliklari, insonlarni ojiz qoldirgan bunday kitobni Muhammad(s.a.v) olib kelishi) Allohning borligi, Muhammad(s.a.v)ning Rosul ekanligi va Qur’on Alloh Taoloning kalomi ekanligiga aqliy dalillardir.
Shu uch asos hamma to’g’ri fikrlarning asosi bo’ladi. Aqllik inson bu uch asosni hayoti uchun asos qiladi. Noto’g’ri deb bilsa aql asosida bularni “noto’g’ri” ekanligini isbotlaydi (bu esa mumkin emas). Chunki aqida to’g’risidagi fikrlar uchun ham, narsalar uchun ham, amallar uchun ham to’g’ri fikrlarni keltirib chiqaradigan to’g’ri, yagona asos aynan mashu. Shulardan kelib chiqib, har qanday insonni fikrlarini tekshirishda u qabul qilgan asosni bilish kerak. Agar shu uch fikrni hamma fikrlari uchun asos deb qabul qilgan bo’lsa, u holda qolgan fikrlari haqiqatdan ham uni o’sha asosdan kelib chiqqanligi tekshiriladi va fikri to’g’ri ekanligi isbotlanadi. Bu fikrlardan boshqa har qanday fikr, xoh asosga taalluqli bo’lsin, xoh ikkilamchi fikrlar bo’lsin ular noto’g’ri bo’lib, uni aqliraso inson qabul qilmaydi. Aqlini ishlata olmagan yoki aqlida kamchiligi bor ahmoqlargina bunday noto’g’ri fikrlarni qabul qiladi. Bu bilan o’ziga aytilgan “ahmoq” va “najas”(nopok) degan hukmni isbotlaydi. Alloh Taolo aytadi:
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ
“Ey mo’minlar, hech shak-shubhasiz, mushriklar najas (nopok) kimsalardir” [9:28]
Abu Ayub Muhammad.
