Xalifalik davlatida sog‘liqni saqlash siyosati
Bismillahir rohmanir rohiym
Jismoniy shaxslarning salomatligini saqlash profilaktikasi
Yuqumli bo‘lmagan kasalliklar uchun topografik tekshiruvlar – ikkilamchi profilaktika
Topografik tekshiruv (topografik anatomiya – anatomiyaning odam organlarining qanday joylashganligini hamda qon tomirlariga, nervlarga aloqasini o‘rganadigan bo‘limi) – bu kasallikning alomatlari yoki belgilari bo‘lmagan shaxslarda kasallikni aniqlash maqsadida yalpi aholi uchun olib boriladigan tekshiruvdir. Odatdagi tibbiy ko‘riklardan farqli o‘laroq, topografik tekshiruv hech qanday kasallik belgilari bo‘lmagan shaxslarda o‘tkaziladi. Biroq, bu tekshiruv vakolatli sog‘liqni saqlash bo‘limi tomonidan ushbu tekshiruv yashirin kasalliklarni kashf etishga yordam beradi, deb ko‘rilgan holatdagina amalga oshiriladi.
Ammo, topografik tekshiruvlarning maqsadiga kelsak, u jamiyatdagi kasallikni erta aniqlashdan iborat bo‘lib, bu kasallikdan aziyat chekishni ozaytirish va davolanishning muvaffaqiyat darajasini oshirish imkoniyatini beradi. Misol tariqasida oladigan bo‘lsak, yangi tug‘ilgan chaqaloqlar muntazam ravishda feniketonuriya (PKU) uchun sinovdan o‘tkaziladilar. Bu ozuqaviy aralashuvsiz aqliy zaiflikka olib keladigan holatdir. Bu bilan ko‘plab yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning hayotini saqlab qolish imkoniyati tug‘iladi.
Xalifa sog‘liqni saqlash boshqarmasi mutaxassislari bilan maslaxatlashgan holda ushbu topografik tekshiruv dasturlarini ixtiyoriy yoki majburiy bo‘lishi haqida qaror qabul qiladi. Aholi bunday tekshiruvdan o‘tishga majbur qilinmaydi. Faqat, agar aholi shaxslarining tekshiruvdan o‘tishni rad etishlari oqibatida boshqa shaxslarga ham zarar yetishi xavfi bo‘lsa, bunday holatda
لا ضرر و لا ضرار
“Zarar berish ham, zarar ko‘rish ham yo‘q”, degan hadisga, shar’iy qoidaga asosan zararni bartaraf etish uchun shaxslar ko‘rikdan o‘tishga majbur qilinadilar.
Og‘iz va tishlarning salomatligi
Og‘iz bo‘shlig‘i salomatligining olamiy dasturlari shuni ta’kidlaydilarki, og‘iz bo‘shlig‘i salomatligi umumiy salomatlikning ajralmas bir qismi bo‘lib, u hayot sifatini belgilovchi omildir. Og‘iz, milk va tish kasalliklari keng tarqalgan muammodir. Sanoati rivojlangan yirik mamlakatlar maktab o‘quvchilarining 60-90 % i va kattalarning aksariyat qismi tish kariyesiga mubtalo bo‘lgan. Xuddi shu holat milk kasalliklariga ham tegishli. Tish kasalliklari azob va og‘riqlarga olib keladi. Shuningdek, u nutq va uning yaxshiligiga ta’sir ko‘rsatadi. Og‘iz xidini buzadi va insonning go‘zalligini o‘zgartiradi. Bundan tashqari, u chaynash va ovqatlanish muammolarini keltirib chiqaradi. Islom og‘iz sog‘ligiga va uning pokligiga e’tibor qaratib, uni asrab avaylashga targ‘ib etdi. Buni Alloh ta’oloning roziligini qozonish bilan bog‘ladi. Rasululloh sallollohu alayhi va sallam Ahmad, Nisoiy, Ibn Mojja, Ibn Xazima rivoyat qilgan va Navaviy sahih degan hadisda marhamat qiladilar:
السِّواكُ مَطهَرةٌ للفَمِ، مَرْضاةٌ للرَّبِّ
“Misvok og‘izni pok qilguvchi va Parvardigorni rozi qilguvchidir”.
Rasululloh sallollohualayhi va sallam yana marhamat qiladilar:
لولا أن أشُقَّ على أمَّتي لأمَرتُهم بالسِّواكِ مع كلِّ صلاةٍ
“Agar ummatimga mashaqqat tug‘dirib qo‘ymaganimda ularni har namozda misvok tutishga buyurgan bo‘lar edim”. Buxoriy va Muslim rivoyatlari.
لولا أن أشُقَّ على أمَّتي لأمَرتُهم بالسِّواكِ عند كلِّ وُضوءٍ
“Agar ummatimga mashaqqat tug‘dirib qo‘ymaganimda ularni har tahortda misvok tutishga buyurgan bo‘lar edim”. Buxoriy rivoyati. Tahorat asnosida misvok qo‘llash bugungi kunda musulmonlar orasida keng ko‘lamda qo‘llanib kelinmoqda. Hadisi shariflar Islom dini paydo bo‘lishi bilanoq shaxsiy gigenaga, og‘izni pok saqlash uchun misvokning roliga qaratgan ahamitiga ishora qiladilar. Rivoyatlarga qaraganda, Rasululloh sallollohu alayhi va sallam o‘lim to‘shagida yotar ekanlar ayollaridan tishlarini misvok bilan tozalab qo‘yishlarini so‘radilar va bu u Zotning dunyoda qilgan eng so‘ngi dunyoviy ishlari edi. Shunday ekan, qanday qilib tishlarning sog‘lomligi, og‘iz bo‘shlig‘i sog‘lig‘iga rioya qilish Xalifalik davlatining sog‘liqni saqlash siyosatidagi eng asosiy juz bo‘lmasligi mumkin?!.
Darhaqiqat, Islom jamoat namoziga kirishdan avval birodarini yoqimsiz xidi bilan ozorlantirmasligi uchun musulmondan sarimsoq va piyoz yeyishdan qaytardi. Buxoriy rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sallollohu alayhi va sallam marhamat qiladilar:
مَنْ أَكَلَ ثُومًا أَوْ بَصَلًا فَلْيَعْتَزلْنَا، أَوْ فَلْيَعْتَزلْ مَسْجدَنَا
“ Kim sarimsoq yoki piyoz yegan bo‘lsa, bizlardan chetda tursin, yoki masjidimizdan ham chetda tursin”. Og‘iz va tishlarga e’tibor bermaslik ularning xidini buzilishiga va tabiiyki, bu xiddan musulmonlarning ozorlanishiga olib keladi.
Xalifalik davlati bolalarni voyaga yetgunlariga qadar bepul stomotologiya bilan ta’minlashi lozim. Davlat vaqti-vaqti bilan barcha fuqarolarning, ayniqsa, tishlarini sog‘lig‘ini kuzatish, kasalliklarni va erta chirishini oldini olish va ularni davolash uchun maktab ta’limining turli bosqichlarida bo‘lgan bolalarning og‘iz bo‘shlig‘ini tekshirib turishi lozim. Shuningdek, Xalifalik davlati avvalo Islomning tegishli ahkomlarini o‘rgatish orqali, so‘ngra odamlarga og‘iz bo‘shlig‘i va tish salomatligining ahamiyati va uni qanday saqlash kerakligi xaqida ma’lumotlar berishga qaratilgan ommaviy axborot kompaniyalari orqali og‘iz bo‘shlig‘i gigenasi va tish parvarishining ahamiyatini o‘rgatishga e’tibor qaratishi lozim. Tishlarni parchalanishdan himoya qilish va ularning kasallanish darajasini pasaytirish siyosati qo‘llashi lozim. (davomi bor).
