بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Zelenkskiyning Ukrainadagi prezidentlik saylovlarida gʻalaba qozonishi va mamlakat kelajagiga boʻlgan taʼsiri
Hizb ut-Tahrirning Ukrainadagi matbuot boʻlimi raisi Fozil Amzayev qalamiga mansub
Ukrainaning yangi saylangan prezidenti Vladimir Zelenskiy 2019 yil 27 aprelda ukrainalik fuqarolarga Rossiya pasportini berish toʻgʻrisidagi Rossiya tashabbusi borasida bayonot berib, bunday dedi:
“Ukraina Rossiyadan farq qiladi. Ayniqsa, ukrainaliklar soʻz erkinligiga, erkin axborot vositalari va internetga ega. Shuning uchun biz Rossiya pasporti nimani anglatishini yaxshi bilamiz. Yaʼni bu – har qanday shaxs tinch namoyish qilish ayblovi bilan qamoqqa olinishi… erkin va raqobatli saylovlarda qatnashish huquqidan mahrum boʻlish… har qanday tabiiy huquq va erkinliklarni unutish demakdir. Ukraina va ukrainaliklar bilan tahdidli ohangda va iqtisodiy bosimlar bilan qoʻrqitib gaplashilmaslik kerak! Shuni taʼkidlash lozimki, to Donbass bilan Qrim yarim oroli bosqinchiligiga butkul barham berilmaguncha, munosabatlarni normallashtirish, degan narsa boʻlmaydi va Ukraina hargiz taslim boʻlmaydi”.
Saylovoldi tashviqotlari davomida Pyotr Poroshenko va uning tarafdorlari “Poroshenkoning magʻlubiyati Ukrainaning Yevropa tomon yoʻnalishi barbod boʻlganini hamda Ukrainaning Rossiyaga taslim boʻlganini anglatadi”, deb aytib kelishdi. Ular Poroshenkoning asosiy raqiblari boʻlgan Timoshenko va Zelenskiyni Rossiya manfaatlarini mustahkamlashda ayblashdi.
Shunga qaramay, saylovning 21 aprelda oʻtkazilgan ikkinchi turida Zelenskiy Poroshenkodan gʻolib keldi. Saylovda unga 72.22 % ovoz berilgan boʻlsa, raqibi 24.45 % ovoz oldi.
Biz Zelenskiyning bunday gʻaroyib gʻalabasining aniq sabablari haqida gapirar ekanmiz, quyidagilarni taʼkidlamogʻimiz darkor:
1 – Saylovchilar kayfiyati 2015 yil ishlab chiqilgan “Xalq xizmatchisi” nomli hajviy teleserialdan qattiq taʼsirlanmay qolmadi. Serialda bosh rolni Zelenskiy oʻynagan va kutilmaganda u Ukraina prezidenti boʻlib qoladi va oligarxlarga qarshi kurash boshlaydi. Haqiqatdan ham uning saylovdagi muvaffaqiyati, goʻyo mana shu hajviy serialdan nusxa koʻchirilgandek.
2 – Zelenskiy guruhi saylovni ayyorlik bilan amalga oshirishga muvaffaq boʻlishdi, yaʼni, asosiy va ikkilamchi raqiblar-Poroshenko va Timoshenkoga ovoz bermoqchi boʻlganlarni avrab, Zelenskiy tomonga ogʻdira olishdi. Zelenskiy Ukrainaning ichki va tashqi siyosati bilan bogʻliq savollarga javob berishdan qasddan oʻzini olib qochdi. Ijtimoiy tarmoqlarda qisqa metrajli videolavhalar bilan chiqish qildi, ular umumiy gaplar va frazalar bilan toʻlib toshdi.
3 – Birinchi tur gʻalabalardan soʻng, rossiyaparast kuchlarning Poroshenkoga emas Zelenskiyga ovoz berishlari aniq boʻlib qolgach, Zelenskiy Rossiyaga qarshi keskin murojaat qilishga oʻtdi. Chunki bu unga Ukrainaning Rossiyaga anʼanaviy muxolif boʻlgan gʻarbiy qismidan koʻproq qoʻllab-quvvatlov olishiga zamin yaratar edi.
Zelenskiyning kutilmagan muvaffaqiyatining asl sabablarini oʻrganmoqchi boʻlsak, shuni taʼkidlash lozim boʻladiki, bugungi kunda boʻlayotgan prezidentlik saylovlarida Yevropa davlatlari, hatto AQShda keng tarqalgan yoʻnalish namuna qilib olindi.
Aniqki, Amerikadagi Tramp gʻalabasi, Britaniyaning Yevroittifoqdan chiqishi, Germaniya, Bolgariya, Polьsha, Chexiya, Vengriya, Italiya, Slovakiya kabi Yevropa davlatlarida populist partiyalarning avj olishi, bularning barchasi Gʻarbning demagogiya¹ kasaliga chalinganini koʻrsatib turibdi.
Gardian gazetasi oʻtkazgan tadqiqot natijalariga koʻra, yevropaliklarning 25 %i populist partiyalarni qoʻllab-quvvatlashar ekan.
Populizmni² aniqlashning asosiy mezoni, jamiyatni ikkita raqobatdosh qismga boʻlish gʻoyalarini qoʻllab-quvvatlashdan iborat: toza insonlar va korruptsiyachi elita.
Aynan shu gʻoya “Xalq xizmatchisi” hajviy serialining hamda Zelenskiy saylovining bosh gʻoyasi boʻldi. Albatta, Gʻarb davlatlaridagi bunday yoʻnalish ayni jamiyatlarda ideologik tanazzul mavjudligini koʻrsatmoqda. Chunki bu jamiyatlarda odamlar real fikrlarni yoki dasturlarni yoxud islohotlarni qoʻllab-quvvatlashmayapti, binobarin anʼanaviy partiyalarni ham. Biroq yangi basharalarni qoʻllab-quvvatlashyapti. Bu yangi basharalar oddiy, ammo baʼzan yaroqsiz fikrlarni berishyapti… Odatda bular “abadiy tengsizlik va korruptsiyaga qarshi kurash”ga oid fikrlar boʻlib chiqyapti.
Ukrainada bugun kuchli ideologik partiyalar mavjud boʻlmagan va hokimiyatning faol davomatliligini taʼminlovchi mexanizm yoʻq boʻlgan bir paytda, mazkur demogogiya bu safargi prezidentlik sayloviga har qachongidan ham salbiy taʼsir koʻrsatdi. Shu maʼnoda, Ukraina Yevropa qadriyatlari va yoʻnalishlariga sodiq qolayotganini isbotladi.
Afsuski, demogogik tuygʻularni yoyishda yangi axborot vositalari va ijtimoiy saytlarning muhim rol oʻynayotganini eslatishimizga toʻgʻri keladi. Oʻtgan oʻnlab yillar davomida axborot minbarlari hukmron elita va anʼanaviy partiyalar manfaatiga xizmat qildi, shu orqali jamiyatda ularning shaxsiy manfaati ustun turishiga olib keldi. Misol uchun, islamafobiya va “musulmonlar tahdidi”, degan narsani keng yoyish ajnabiy davlatlarning islomiy yurtlarga iqtisodiy va harbiy jihatdan aralashishlariga tayyor dastak boʻldi. Biroq bugungi kunda bu minbarlar, oʻsha hukmron elitaga qarshi asosiy xalq bazasiga aylandi. Buni jodugarning jodusi oʻziga urdi, deyish mumkin.
Zelenskiy rahbarligi ostida Ukrainaning qanday yoʻnalish boʻyicha ketishini muhokama qilish uchun, Rossiya yoʻnalishi haqida soʻz yuritishimizga toʻgʻri keladi. Zotan, Rossiya shunday umidsizlik yoʻnalishi boʻyicha ketmoqdaki, bu Tramp saylovda gʻolib kelgan lahzadayoq namoyon boʻlgan. Bu davlat Amerika bilan munosabatlarning iliqlashishini taxmin qilayotgan edi. Lekin bu taxmin, Tramp qudratga kelgan ilk oylardayoq puchga chiqdi.
Zelenskiyga rossiyaparast, deya qoʻyilgan ayblov Poroshenkoning saylovoldi tashviqoti uchun bosh gʻoyaga aylandi hamda kelajakda Rossiya-Ukraina munosabatlarini qanday olib borish toʻgʻrisidagi savolga Zelenskiyning sukut qilishi, bu ayblovni yana-da quvvatladi.
Rossiyaga kelsak, Trampni saylovoldi kampaniyasi chogʻida ochiq qoʻllab-quvvatlab, buning achchiq sabogʻini olgani uchun Zelenskiyga yaxshi baho berishdan oʻzini qattiq tiyib turdi. Biroq uni qoʻllab-quvvatlaganlik alomatlari hukumatga moyil telekanallarda hamda sobiq bosh vazir Nikolay Azarov kabi qochqinlikdagi ayrim ukrainalik siyosatchilarda koʻrinib qoldi. Lekin saylovning birinchi turidan soʻng Zelenskiy murojaatida paydo boʻlgan oʻzgarish hamda ikkinchi turdan soʻng bergan bayonotlari shuni koʻrsatdiki, Zelenskiy siyosati ham Poroshenko siyosatidan mutlaqo farq qilmas ekan. Shuning uchun Putinning Ukraina krizisi boʻyicha matbuot kotibi Viktor Medvedchuk – ikkinchi turdan soʻng Zelenskiy Sharqiy Ukrainadagi kelishuv borasida Rossiya taklifiga rozi boʻlmadi, dedi.
Va nihoyat, 27 aprel kuni yangi prezident Zelenskiy ukrainalik fuqarolarga Rossiya pasportini berish toʻgʻrisidagi Rossiya tashabbusi haqida yuqorida keltirilgan soʻzlarni aytdi.
Kimdir – Zelenskiy uygʻonayotgan ukrain xalqini qayta uxlatadi, der ehtimol. Biroq aslida, saylovlarda kim gʻolib chiqishi unchalik muhim emas. Yaʼni, har qanday saylangan rahbar avvalgi rahbar siyosatini davom ettirmay qolmaydi, unda boshqa alьternativ yoʻq. Zotan, Yanukovich bilan Rossiya oʻrtasidagi doʻstlik oqibati nima boʻlganini hamma, jumladan, Zelenskiy ham, uning ortida turganlar ham yaxshi biladi. Bugungi kunda bu jamiyat va siyosiy kuchlar Rossiya tomon zarracha ogʻishga urinish boʻlishiga yoʻl qoʻymaydi.
Shuni unutmaslik kerakki, mabodo Zelenskiy Rossiya bilan iliq munosabat oʻrnatish tomonga qadam qoʻyadigan boʻlsa, bu uning oʻz istak-irodasidan yoki uning ortida turgan kuchlar istagidan kelib chiqqan boʻlmaydi aslo. Balki Gʻarb xususan, Amerika shuni istayotgan boʻladi. Shu nuqtai nazardan, demak, Ukraina va uning resurslari Rossiya bilan Amerika oʻrtasidagi bir garovdir.
Yangi prezidentdan soʻng Ukrainida boʻlajak vaziyat bilan bogʻliq koʻproq taxmin qilinayotgan stsenariy mana shu. Kelasi oylar bu ehtimolni yo tasdiqlaydi yoki bekorga chiqaradi.
Xullas kalom, populizm illati masalasiga qayta murojaat qilib, shuni aytish lozimki, biz bugun uni Yevropa va hatto Amerika ideologiyasida yaqqol koʻrib turibmiz. Bu esa, butun olam maydoniga nafaqat nufuzli, balki yetakchi davlat sifatida qaytishni istayotgan Islom Ummati oldida qulay zamin yaratmoqda.
Roya gazetasining 2019 yil 8 may chorshanba kungi 233-sonidan
¹ Demogogiya – odamlarning his-tuygʻulariga qasddan taʼsir oʻtkazish hamda ikkiyuzlamachilik bilan oʻzining shaxsiy gʻarazini amalga oshirish maqsadida, xalqning sodda fikrlovchi sinfi istak-mayllari bilan oʻynashish.
² Populizm – xalq ommasini mensimay, unga nisbatan oʻyin qilish, ayniqsa, saylovoldi kampaniyasida ovoz toʻplash maqsadida yolgʻon vaʼdalar berish.
