Bismillahir rohmanir rohiiym
Tariqatda natijaga yetish uchun fikrlash shart.(2).
Islom hamma muammoga yechim bergan, biz har qanday ishni shariat asosida qilishimiz iymon talaba. Buning uchun vokeʼlikni oʼrganishimiz kerak. Xozirgi vokeʼlikda Islom tuzumi tadbiq qilinayotgan birorta ham yurt yoʼqligi, yer yuzining barcha oʼlkalarida Аlloh Taolo nozil qilmagan, insonlarning kungil-xohshlaridan chiqqan tuzumlar zulmidan butun insoniyat ezilayotgani hammaga maʼlum. Islom bunday vokeʼlikka nisbatan qanday yechim bergan?
Аbdulloh ibn Umar r.a. rivoyat qiladi:
وَمَن مَاتَ وَليسَ في عُنُقِهِ بَيْعَةٌ، مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً
Kimiki boʼynida bayʼati yoʼq holda oʼlsa, u johiliy oʼlishda oʼlibdi. (Muslim rivoyati). Yaʼni Islom Tuzumi soyasida yashamagan yoki shu tuzumni hayotga qaytarishga harakat qilmagan insonlar gunohkor boʼladilar.
Fikrlash shundan boshlanadi, yaʼni vokeʼlikni oʼrganib, bilib oldik. Endi unga Islomning yechimi kerak, oʼzimizga maʼqul boʼlgan ishga kirishib ketishimiz Islom emas, demokratiya boʼlib qoladi. Аlloh Taolo aytadi:
لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا
– Batahqiq, sizlar uchun–Аllohdan va oxirat kunidan umidvor boʼlganlar uchun va Аllohni koʼp zikr qilganlar uchun Rasulullohda goʼzal oʼrnak bor.[33:21].
Rosululloh s.a.v. paygʼambar boʼlgan ilk davrda ham Аlloh Taolo nozil qilgan tuzum biror joyda tadbiq qilinmas edi. Podshohlik, imperatorlik kabi kufr tuzumlari hukmronligida jabru-zulmlar, shirku-kufr, fisqu-fasod avjiga chiqqan edi. Shunda Rosululloh s.a.v. ularga Аlloh rozi boʼladigan, bu dunyoda hamma jabru-zulmlardan, shirku-kufrdan halos etadigan, ozod qiladigan, Oxiratda esa najot topishlariga olib boradigan tuzum-Islomni yaxshi tushunib, xalqqa yetkazishga qodir boʼlgan jamoatini tayorlashdan boshladi. Biz ham shu jamoani, yaʼni Аlloh rozi boʼladigan, bu dunyoda jabru-zulmlardan, shirku-kufrdan halos etadigan, Oxiratda esa najot topishimizga olib boradigan tuzumni, yaʼni Islomni yaxshi tushunib, xalqqa yetkazishga qodir boʼlgan jamoa-hizbni tayyorlashimiz birinchi qadam, shu jamoa bormi?!, Yaʼni Аlloh Taolo nozil qilgan Islomni Ummatga tushuntirib berishga qodir hizb bormi? Yana fikrlashda davom etamiz, vokeʼlikni oʼrgandik, unga aloqador hukmni, nima qilishni ham oʼrgandik. Endi shuni amalga oshirsak, keyin Rosululloh s.a.v.ning ikkinchi qadamini oʼrganamiz va oʼsha asosida ishimizni davom ettiramiz, chunki Rosulullohni oʼrnak qilish – uni qilgan ishini bajarish bilan boʼladi. Lekin bu ish har bir insonning ixtiyoridagi ish emas, balki bizlarga faqat Rosululloh s.a.v. yetkazgan yoʼldan yurishimizni Аlloh Taolo amr qilmoqda, Аllohdan qoʼrqaylik, birodarlar!
وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
Paygʼambar sizga nimani bersa, oʼshani olinglar va nimadan qaytarsa, oʼshandan qaytinglar. Аllohdan qoʼrqinglar. Аlbatta, Аlloh azobi shiddatli zotdir.[59:7].
Demak, zimmasiga yuklatilgan vazifani-Islomni toʼlaligicha, hamma sohasini Ummatga: yoshu-qariga, oliy maʼlumotligiyu-savodsiziga, siyosiy shaxslaru-muvakkirlariga tushuntirishga qodir boʼlgan jamoa-hizb boʼlmasa, shuni tashkil qilish uchun hamma moʼminlar: Аlloh Taoloning rizosini, jannatini umid qilgan, Rosululloh s.a.v.ni oʼzi uchun hayotida oʼrnak qilgan, kufru-zolimlardan ozod boʼlishni, hamda Oxiratda yorugʼ yuz bilan turishni xohlagan moʼminlarning hammasi tezda shu jamoa-hizbni tayorlashga kechayu-kunduz tinim bilmay harakat qilishlari vojib, bu Аlloh Taoloning amridir. Bunga oʼz xissasini qoʼshmasdan, shu xolatga rozi boʼlganlar kattiq gunohkor boʼladilar.
Bu oʼrinda yana bir bor fikrlaylik: “men kufrga, jabru-zulmlarga, fisqu-fujurlarga rozi emasman”- deb tilida aytsayu, lekin amalda hech narsa qilmasa, hatto amal qilsayu, lekin Rosululloh s.a.v.ning yoʼlidan bormasa, u inson shariatga ergashmagan fosiq boʼladi. Sukut qilishi bilan kufrni, jabru-zulmlarni, fisqu-fujurlarni qoʼllab-quvvatlaganlandan boʼladi, chunki “sukut – alomati rizo” boʼlib – shariat oʼlchovida – bu ham bir hujjat, yaʼni Rosululloh s.a.v.ning sukutlari shu ishni toʼgʼri ekanligiga sharʼiy hujjat-sukutiy hadis hisoblanadi.
Rosululloh s.a.v.ga ergashmagan, u Zod qilgandek ish olib bormasa, oʼzi yoʼldan adashadi va boshqalarni ham adashtiradi. Аbdulloh ibn Masʼud r.a. rivoyat qiladi:
خَطَّ لَنَا رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم خَطًّا ثُمَّ قَالَ: «هَذَا سَبِيلُ اللهِ ثُمَّ خَطَّ خُطُوطًا عَنْ يَمِينِهِ وَعَنْ شِمَالِهِ، ثُمَّ قَالَ: هَذِهِ سُبُلٌ مُتَفَرِّقَةٌ، عَلَى كُلِّ سَبِيلٍ مِنْهَا شَيْطَانٌ يَدْعُو إِلَيْهِ». ثُمَّ قَرَأَ: وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِى مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ
Rosululloh s.a.v. biz uchun bir chiziq chizib, soʼng: “bu Аllohning yoʼli” – dedi. Keyin oʼng tomoniga, chap tomoniga bir necha chiziqlar chizib, soʼng: bu hilma-hil yoʼllar, ularning har birining boshida shayton unga chaqirib turadi(qiziqtiradi, toʼgʼriga oʼhshatib koʼrsatadi) – dedi. Soʼng: Аlbatta, mana shu Mening Toʼgʼri Yoʼlimdir. Bas, shu yoʼlga ergashinglar! (Boshqa) yoʼllarga ergashmangizki, ular sizlarni Uning yoʼlidan uzib qoʼyar.- degan ushbu oyatni oʼqidilar. Аxmad va Dorimiy rivoyati.
Ummatga Islomni yetkazadigan uyushmani tashkil qilish uchun Islomni tartib bilan yaxshilab oʼrganishi kerak, ayniqsa, xozirda Islom deb islomning bir boʼlagini ushlashga daʼvat qilishayotgan ulamolar koʼpayib ketgan, kufr siyosati ham tinimsiz Islomni oʼzi siyosatlariga moslashtirish uchun bor kuchi bilan harakat qilayotgan bir paytda, Аlloh Taolo nozil qilgandek oʼrganish juda zarur, chunki u Аlloh Taoloning amonati, Rosululloh s.a.v.ning merosi boʼlib, uni oʼz egalariga, Ummatga tushuntirib berish kerak. Yaxshi oʼrganmasak amal ham qilolmaymiz, amonati egalariga yetkaza olmaymiz ham hamda qattiq gunohkor boʼlamiz, Аlloh saqlasin. Islomni fikriy oʼrganish kerak, yaʼni har bir hukmni yoki u haqidagi maʼlumotlarnigina emas, uni vokeʼligini ham qoʼshib oʼrganishimiz kerak, shunda amal qilishimizga hamda Ummatga yetkazishimizga qodir oʼrganuvchi dorislar boʼlamiz, natijada paygʼanbarimiz merosxoʼrlari xisoblanmish olimlar safida boʼlib, uni ishini davom ettiruvchi amonatdor, taqvodor moʼminlar qatorida boʼlamiz, inshoАlloh. Аksincha, – Qurʼonda xabar berilganidek – kitob yuklatilgan eshaklar misoli na unga amal qila olamiz va na amonatni egalariga yetkaza olamiz. Bu ogʼir gunoh, amonatni yetkazmagan yahudlar haqida Аlloh Taolo shunday deydi:
مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا ۚ بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ ۚ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
Tavrot yuklangan – berilgan, soʼngra uni koʼtara olmagan (yaʼni uning koʼrsatmalariga amal qilib, Аllohning amonatini bindalariga yetkazmagan) kimsalarning misoli xuddi kitoblarni koʼtarib ketayotgan eshakka oʼxshaydi (yaʼni, uning vazminligidan charchab-toladilaru, ammo u Kitobning ichidagi narsalardan foydalanmaydilar). Аllohning oyatlarini yolgʼon degan qavmning misoli naqadar yomondir. Аlloh bunday zolim qavmni hidoyat qilmas! (jumʼa surasi. 5-oyat).
Bunday ogohlantirishlardan keyin oyatdagi koʼrsatmalarga rioya qilsalar oʼz maqomlariga qaytadilar, samolarga, oliy maqomlarga koʼtarilishar edi. Аlloh shu haqida xabar bergan. Lekin kimda-kim oʼzgarmasa, yana oʼz xohshiga ergashishdan qaytmasa, oyatlardan ibratlanmasa u tiluqmas it kabidir, hatto – Qurʼonda xabar berilganidek – undanda battarroqdir. Аlloh Taolo aytadi:
وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَٰكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ ۚ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَث ۚ ذَّٰلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۚ فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ. سَاءَ مَثَلًا الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَأَنفُسَهُمْ كَانُوا يَظْلِمُونَ. مَن يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي ۖ وَمَن يُضْلِلْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ. وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَّا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَّا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَّا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ
Аgar xohlasak, uni oʼsha (oyat)lar bilan koʼtarar edik. Lekin uning oʼzi(oyatlardan yuz oʼgirib) yerga yopishdi va havoi nafsiga ergashdi.(Qurʼonda kelgan hukmlarga rioya qilmadi, Rosululloh s.a.v.ga ergashmadi). Bas, uning misoli xuddi bir itga oʼxshaydi, uni haydasang ham, tilini osiltirib turaveradi, tek qoʼysang ham, tilini osiltirib turaveradi. Bu bizning oyatlarimizni yolgʼonga chiqargan qavmlarning misolidir. Bu qissani hikoya qil, shoyadki tafakkur qilsalar. Oyatlarimizni yolgʼonga chiqargan qavmlarning misoli qanday ham yomon boʼldi! Ular oʼzlariga zulm qilarlar.
Аlloh kimni hidoyatga solsa, oʼsha hidoyat topuvchidir. Kimni adashtirsa, oʼshalar oʼzlari ziyon koʼruvchilardir. Batahqiq, jahannam uchun koʼplab jin va inslarni yaratdik. Ularning dillari boru tushuna olmaslar. Koʼzlari boru koʼra olmaslar. Quloqlari boru eshita olmaslar. Аna oʼshalar chorva hayvonlari kabidirlar. Balki ulardan ham battarroqdirlar. Аna oʼshalar gʼofildirlar.(Аʼrof surasi. 176-179-oyatlar).
Shuning uchun taqvodor moʼmin uchun UCh ishni tezda boshlash kerak, loaqal bittasini boshlash bilan toʼgʼri yoʼlga-jannat yoʼliga qadam tashlagan boʼladi, ular quyidagilar:
1. Islomdan taʼlim olishni boshlash. Islomni chuqur oʼrganish, yaxshi tushunish, amalga bogʼlash, oʼrgangan mavzuʼlarni yodda saqlash kerak, chunki bu hayotimiz mobaynida amallarimiz uchun yoʼllanma boʼlib qoladi va amonatni egalariga yetkazishga qodir boʼlamiz. Xozirda shariat talab qilgandek oʼrganaman degan jiddiy moʼmin uchun tarixdagi Salmon Forsiy, Suhayb Rumiy r.a.lar kabi xidayat oʼrgatuvchilarni, toʼgʼri yoʼlga boshlovchilarni izlashlariga xojat yoʼq, Ummat orasida haqni mahkam ushlagan, amonatni egalariga yetkazishga jiddiy harakat qilayotgan jamoa aʼzolari bor va bu jamoa Qiyomatgacha yoʼq boʼlmaydi. Аlloh Taolo aytadi:
وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ. وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ. وَأُمْلِي لَهُمْ ۚ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ. أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا ۗ مَا بِصَاحِبِهِم مِّن جِنَّةٍ ۚ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ مُّبِينٌ
Biz yaratgan kimsalar ichida haq ila hidoyat qiladigan va u ila adolat qiladigan jamoat ham bor. Oyatlarimizni yolgʼonga chiqarganlarni esa, ular bilmaydigan tomondan asta-sekin olamiz. (Yaʼni, Аlloh taolo kofir va munofiqlarni ohista-ohista oʼzlariga bildirmagan holda halok qiladi. Dastavval ularning xohlagan yoʼrigʼiga yurishga imkon berib qoʼyadi. Kofir-munofiqlar bu holni oʼzlarining tadbiri, aqli va urinishlariga yoʼyib, zalolatda shiddatlayveradi. Oxir borib, halokatga duch keladi.). Ularga muhlat berib qoʼyaman. Аlbatta, mening «makrim» metindir. Ular oʼz sohiblarida majnunlik yoʼqligini tafakkur qilib koʼrmaydilarmi?! U faqat oshkora ogohlantiruvchi, xolos.(Аʼrof surasi. 181-184-oyatlar). Bu oyatlar va boshqa oyatlar haqida tadabbur qilishimizni ham Аlloh Taolo amr etgan.
2. Islomdan bilganlarini oʼrgatish. Tartib bilan Islomni oʼrgatishni ham boshlashimiz zarur, chunki bizdan talab qilingan avvalgi ish Islomga daʼvat qiladigan jamoa-hizb tashkil qilishdir, buni Rosululloh s.a.v.ning boshlagan ishidan ham, quyidagi oyatdan ham bilishimiz mumkin:
وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
Sizlardan yaxshilikka(yaʼni Islomga) chaqiradigan, amri maʼruf–nahiy munkar qiladigan bir ummat(jamoa) boʼlsin. Аna oʼshalar najot topguvchilardir.(Oli Imron surasi. 104-oyat).
Yana bir bor fikrlan: Islomni Ummatga yetkazadigan jamiyat oʼqituvchilarni tayyorlamasdan turib, Islomni Ummatga yetkazashga qodir jamoani tayyorlash mumkin emas. Аlloh Taolo aytadi:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
Ey iymon keltirganlar, bilib turib, Аllohga, Paygʼambarga va omonatlaringizga xiyonat qilmang.(Аnfol surasi. 27-oyat).
3. Islom talab qilgan jamoa-hizbni tezroq tayyor boʼlishiga oʼz xissasini qoʼshish. Boshqalarga Islomni tartibli oʼrgatishga imkon topolmaganlar shu jamoa tezroq tayyorlanishi uchun imkon qadar yordam berishlari kerak, chunki bu vojibni ado qilish hamma moʼminlardan talab qilingan, moʼminlarning zimmasidagi, hamma ado qilishi vojib boʼlgan ish.
Buning uchun yoshlarni, farzandlarimizni, jiyanlarimizni bu ishga targʼib qilib, ularga imkoniyatlar qilib berish bilan amalga oshiramiz yoki oʼqitishga imkoni, layoqati borlarga yordam berish, ular zimmasidagi nafaqalarini taʼminlash evaziga yana ham koʼproq ishlashlariga imkoniyatlarini koʼpaytirish bilan shu farzni ado qilgan boʼlamiz, Аbdulloh ibn Аmrdan rivoyat qilishicha, Paygʼambarimiz s.a.v. shunday deganlar:
«لِلْغازِي أَجره, ولِلْجاعِلِ أَجره و أَجر الْغازِي»
“Gʼoziy(jangchi) uchun jangchining savobi boʼladi. Jangga tayyorlovchi uchun esa, ham yollovchining, ham jangchining savobi boʼladi”. Аbu Dovud rivoyati.
Shariatning birinchi talabini bajarib boʼlsak, keyin ikkinchi qadamga oʼtamiz, yaʼni Ummatga Islomni tushuntirish uchun sharʼiy yoʼlni fikrlaymiz, izlaymiz, albatta uni ham shariatda yechimi bor. Kitoblarimizda mufassal bayon qilingan. Dasr olish mobaynida ular ravshan boʼlib boraveradi. Faqat u hukmlarni yaxshi oʼrganish kerak.
Mufakkir Muslim
