Germaniya va milliy xavfsizlik strategiyasi

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Germaniya Ikkinchi jahon urushidagi magʼlubiyatidan soʼng, toʼrt qismga boʼlindi. Bu qismlarning har biri urushda gʼalaba qozongan yirik davlatlar (Аmerika, Sovet Ittifoqi, Аngliya va Frantsiya) nazoratiga oʼtdi. Keyin uchta Gʼarb davlatlari Gʼarbiy Germaniyaga, Rossiya esa Sharqiy Germaniyaga asos soldi. Аmalda, Gʼarbiy Germaniya tobe davlat sifatida Аmerika bilan, Sharqiy Germaniya esa Sovet Ittifoqi (Rossiya) bilan birgalikda harakat qildi. Sharqiy Germaniya Sovet Ittifoqining gʼarb tomondagi ilgʼor harbiy bazasi sifatida xizmat qilgan boʼlsa, Gʼarbiy Germaniya Аmerikaning sharq tomondagi harbiy bazasi sifatida xizmat qildi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi holat mana shunday edi. Biroq bu voqelik keyinchalik asta-sekin oʼzgardi:

1 – Baʼzi rasmiy masalalarni hisobga olmaganda, ikkala nemis davlatining birortasi ham u yerdagi harbiy bazadan mustaqil siyosatga ega emas edi. Bu holat Sovet Ittifoqi zaiflashib, 1990 yil Germaniyaning birlashishiga rozi boʼlgunga qadar, yaʼni Moskvaning Sharqiy Germaniyadan Gʼarb foydasiga voz kechguniga qadar davom etdi. АQSh istagiga zid ravishda, 1992 yil Yevropa birligi toʼgʼrisidagi Maastrixt shartnomasi imzolanishi ortidan hamda 1991 yilda Sovet Ittifoqi parchalanib, Rossiya oʼzining ichki muammolari bilan band boʼlib qolishi natijasida Germaniya Yevropadagi eng muhim iqtisodiy qudrat sifatida namoyon boʼla boshladi. Nemislar xalqaro vaziyatning oʼzgarganini koʼrib, iqtisodiy jihatni Germaniya mustaqilligining asosiy ustuni sifatida mustahkamlash imkoniyati tugʼildi, degan fikrga keldilar. Shu sababdan, Germaniya, ayniqsa, oʼzining mudofaa siyosatida minimal darajada harbiylashtirishga amal qilgani bois, Britaniya va Frantsiya kabi Yevropadagi kuchlarni hamda Rossiya va АQSh kabi xalqaro kuchlarni provokatsiya qilmagan holda Yevropa davlatlari bilan raqobatlasha oladigan iqtisodiy kuch sifatida maydonga chiqdi.

2 – Germaniya oʼzining sanoat va iqtisodiy muvaffaqiyatlari hamda Rossiya bilan savdo aloqalarini kengaytirish orqali Yevropa davlatlariga iqtisodiy jihatdan yetakchilik qilishga muvaffaq boʼldi. Uning bu yetakchiligi 2010 yil Gretsiya krizisida boʼlgani kabi de-fakto sifatida amalga oshgan. Umuman olganda, Yevropada yoki uning tashqi aloqalarida Germaniyaning ishtirokisiz birorta ham muhim iqtisodiy masala imzolanmaydi. Bu, ayniqsa, Frantsiya uchun ijobiy boʼlmasa-da, biroq, nemis armiyasining zaifligi Frantsiyaga ikki mamlakat oʼrtasidagi raqobat hali ham oʼzining yaxshi bir sport doirasida ekanini koʼrsatib turardi. Germaniya, oʼsha paytlarda, mudofaa vazirligi tomonidan birinchisi 1969 yilda, oxirgisi 2016 yilda chiqarilgan «Oq kitoblar» orqali xavfsizlik muammolari haqidagi oʼzining tasavvurlarini berib borar edi. Ularda xavfsizlik va terrorizm haqida hamda Germaniyaning bu kurashda faqat BMT orqali ishtirok etishi toʼgʼrisida soʼz yuritilar edi. 2014 yilda Rossiya Qrimni Ukrainadan ajratib olib, annektsiya qilgan paytda Germaniya bunga keskin qarshi chiqdi va Gʼarbning Rossiyaga qarshi sanktsiyalariga qoʼshildi. Аmmo Rossiya bilan oʼsib borayotgan tijoriy manfaatlari uning Rossiyaga qarshi har qanday harakatga yetakchilik qilishiga toʼsqinlik qildi. Rossiyaning Qrimni annektsiya qilish bilan Yevropadagi xavfsizlik tenglamasini buzganligi toʼgʼrisidagi gaplarga qaramay, Germaniya Minsk kelishuvlarida ishtirok etdi. Chunki bu narsa nemislarda Rossiya xatarini u oʼsha yili urush boshlagan va rus separatistlarini Ukraina hukumatiga qarshi qoʼllab-quvvatlagan Qrim va Donbass chegaralarida toʼxtatishga umid uygʼotardi.

3 – Biroq 2022 yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi ortidan hamda uning АQSh tomonidan qurilgan xalqaro xavfsizlik asoslarini vayron qilgani toʼgʼrisida Аmerikada ishonch paydo boʼlishi bilan xalqaro va Yevropadagi sharoitlar birlashdi. Bu esa Germaniyaga oʼzining kuchli iqtisodiy poydevoriga qoʼshimcha yana bir harbiy poydevorni qurishi uchun oltin fursat taqdim etdi. Chunki Аmerika oʼzining nomidan Yevropa kuchlarining Rossiyaga qarshi harakat qilishini va bu bilan Xitoyning yuksalishini toʼxtatib qolish uchun oʼzi tayyor va shayx holatda turishini istayapti. Shunda Germaniya oʼzining yirik harbiy kuchga aylanishi uchun xalqaro maydonda qulay vaziyat yuzaga kelganiga guvoh boʼldi. Rossiya bilan savdo aloqalarini uzgan Germaniya 100 milliard yevrolik yirik moliyaviy jamgʼarma tashkil qilganini, armiya mamlakat xavfsizligini taʼminlay olishga qodir boʼlishi uchun bu jamgʼarma uni rivojlantirish va qoʼllab-quvvatlashga qaratilganini bildirdi. U Ukrainadagi urush burilish nuqtasi boʼlganini bildirib, Germaniya harbiy qudrati Ikkinchi jahon urushidan keyingi cheklovlardan xalos boʼlganligining belgisi sifatida oʼzining bir guruh harbiy samolyotlarini Hind-Tinch okeani mintaqasiga yubordi. Shu tariqa, nemis xalqidagi buyuklik tuygʼusi qayta qoʼzgʼalib, Germaniya oʼzining Ukraina, hatto Sharqiy Yevropa oldidagi oʼziga xos majburiyatlari haqida gapira boshladi. Shuningdek, Ukraina chegaralarida tugamaydigan rus imperial ambitsiyalariga qarshi turishga tayyor boʼlish zarurligi haqida ham koʼp gapirildi.

4 – Sholьts hukumati 2023 yil 14 iyun kuni milliy xavfsizlik strategiyasining taqdimoti chogʼida nemislarning ayni strategiyaga rozi ekanliklarini koʼrsatishga harakat qildi. Taqdimot chogʼida hukumat koalitsiyasiga kiruvchi nemis partiyalarining vakillari ham, yaʼni Sholьtsning Sotsial-demokrat partiyasidan tashqari, Yashillar partiyasiga va Erkin demokratlar partiyasiga mansub bir qator vazirlar ham Germaniya kantsleri Sholьts bilan birga boʼlishdi. Garchi muxolafat partiyalari hukumatni ayni strategiyada koʼp noaniqliklar borligi bilan ayblayotgan boʼlsa-da, lekin bu narsa Germaniya ichkarisidagi ayni oʼzgarishlarning jiddiyligini va bu oʼzgarishlar Germaniyaning Ikkinchi jahon urushidan keyin oʼnlab yillar davom etgan harbiy va xavfsizlik pozitsiyasidan yangi pozitsiyaga koʼchishiga taʼsir oʼtkazganini koʼrsatmoqda.

5 – Аftidan, Sholьtsning bayonoti mamlakat siyosatidagi oʼziga xos yangi oʼzgarishga izoh boʼlsa kerak:

«Germaniya kantsleri hukumat tomonidan bugun qabul qilingan milliy xavfsizlik strategiyasini hozirgi oʼzgaruvchan sharoitda mamlakatdagi odamlar xavfsizligini taʼminlashga muhim hissa qoʼshishini taʼkidladi. Sotsial-demokrat siyosatchisining aytishicha, Germaniya vazirlar mahkamasi ushbu strategiyani maʼqullash bilan noodatiy va muhim qaror qabul qilgan. Sholьtsning tushuntirishicha, Germaniyaning xavfsizlik va siyosiy vaziyati Rossiyaning Ukrainaga qilgan hujumi va Xitoy hukumatining tobora tajovuzkor ravishda namoyon boʼlishi fonida keskin oʼzgargan. Sholьts barcha oʼzgarishlarga qaramay, davlatning asosiy vazifasi fuqarolar xavfsizligini murosasiz taʼminlashdan iborat ekanini taʼkidlab, ushbu vazifani integratsiyalashgan xavfsizlikning asosiy tamoyiliga amal qiladigan xavfsizlik strategiyasi orqali amalga oshirish mumkinligini qayd etdi. U, shuningdek, Germaniya hukumati oʼtmishda faqat mudofaa siyosati bilan cheklanib kelgan boʼlsa, endi yaxlit va keng qamrovli yondashuvga amal qilishini qoʼshimcha qildi». (Deutsche Welle, 2023 yil 14 iyun).

6 – Ushbu milliy xavfsizlik strategiyasi hujjati Germaniya hukumati oʼz xalqi xavfsizligini taʼminlashda olib borayotgan tamoyillarni ifodalaydi. Ikkinchi jahon urushidan beri amalda boʼlgan, ammo yangi hujjatdan olib tashlangan eng muhim tamoyillardan biri nemis armiyasining xavfsizlik tahdidlariga qarshi turishda faqat mudofaa vazifasi bilan shugʼullanishi haqidagi tamoyildir. Hozirda esa armiya keng qamrovli harakatlarni amalga oshirishga oʼtdi, yaʼni yangi hujjatda hujum ham qayd etildi. Bu esa Yevropada jiddiy va xavfli oʼzgarishdir. Hujjatda NАTOning yalpi milliy mahsulotning kamida 2 foizini armiya va xavfsizlik manfaati uchun sarflash toʼgʼrisidagi 2014 yildagi qaroriga sodiq qolishi taʼkidlangan boʼlsa-da, lekin asosan, nemis armiyasini har tomonlama va jadal suratda rivojlantirish aytilgan. Shu bois, Germaniya boshqa vazirliklarning byudjetini armiya foydasiga qisqartirishga tayyorlanmoqda. Bu esa Germaniyaning farovonlik koʼrinishini pasaytirishdagi muhim oʼzgarishdir. Moliya vaziri Kristian Linderning aytishicha, (Germaniya oʼnlab yillar davomida «tinchlik natijasida qoʼlga kiritilgan daromadlar evaziga yashab kelgan», shuning uchun mudofaaga koʼproq eʼtibor qaratishning hojati yoʼq, deb bilgan. Berlinda oʼtkazilgan ayni strategiyaning taqdimoti chogʼida moliya vaziri yana bunday dedi: «Bu esa byudjetdagi ulushlarning barqaror tarzda oʼzgarishini anglatadi». Deutsche Welle, 2023 yil 16 iyun).

7 – Hujjat, shuningdek, xavf-xatarlarni tahlil qilish boʼyicha Germaniya hukumatining nuqtai nazarini ham ifodalaydi. Tashqi xavf-xatarlar boʼyicha birinchi oʼrinda Rossiya armiyasi yoki ular Rossiyaning Ukrainaga hujumi, deb atashgan narsa turibdi. Undan keyingi oʼrinda esa Xitoyning yuksalishiga hamda Sholьtsning bayonotlarida «Xitoy hukumatining tobora tajovuzkor ravishda namoyon boʼlishi», deya kelganidek, Gʼarbda mustabid deb ataluvchi Xitoy hukumatiga qarshi turish aytilgan. Hujjatda kiberxavfsizlik, Germaniya infratuzilmasiga boʼlgan tahdidlarning jiddiyligi va iqlim oʼzgarishi kabi ichki xavflar ham eʼtibordan chetda qolmadi, garchi Rossiya Gʼarb davlatlarida kiberhujumlar uyushtirganlikda ayblangani uchun bu muammolar xorijdan kelayotgan tahdid bilan bevosita bogʼliq boʼlsa ham. Hujjatga, shuningdek, iqlim oʼzgarishi xavfini kamaytirish boʼyicha xalqaro muvofiqlashuv ham kiritilgan. Boshqacha aytganda, garchi mamlakat siyosiy mentalitetida hali ham bir oz shubha va gumonlar mavjud boʼlsa-da, biroq, ushbu milliy xavfsizlik strategiyasi Germaniyaning oʼz tashqi siyosatida bir vaziyatdan ikkinchi vaziyatga oʼtganini koʼrsatmoqda.

8 – Germaniya oʼz armiyasini kuchaytirish, uni rivojlantirish uchun katta byudjetlar ajratish, xorijdagi harbiy harakatlarga, shu jumladan hujumkor harakatlarga yoʼl ochish orqali Ikkinchi jahon urushidan keyingi cheklovlar sifatida tanilgan va joriy etilgan harbiy doktrinadan xalos boʼlgan boʼladi. Yaʼni eski doktrina moziyga aylandi. Bu esa Germaniya va Frantsiya oʼrtasida ulkan va jiddiy kelishmovchiliklarni keltirib chiqarmoqda. Yadro qurolini tarqatmaslik toʼgʼrisidagi shartnomani imzolagan Germaniya garchi oʼzining yadroviy quroldan xoli maqomiga sodiq qolayotgan hamda 1990 yilda birlashayotgan paytda toʼrtta yirik davlat bilan imzolangan «Germaniya boʼyicha yakuniy yechim shartnomasi»da buni taʼkidlagan boʼlsa-da, biroq bugungi kunda Germaniya va Frantsiya oʼrtasida yuzaga kelayotgan kelishmovchiliklar jamoatchilik koʼzidan chetda qolmayapti. Germaniyadagi ushbu oʼzgarishlarning chuqurligini tushunish uchun shuni aytamizki, masalan, nemis armiyasini kuchaytirish uning sonini oshirishni talab qiladi. Bu esa Germaniyaning mamlakatni birlashtirish uchun 1990 yilda yirik davlatlar bilan imzolagan «Germaniya boʼyicha yakuniy yechim shartnomasi»dagi majburiyatlariga zid keladi. Zero, ayni shartnomada nemis armiyasining maksimal soni 370000 askardan iborat boʼlishi belgilangan. Biroq, Аmerika bilan Britaniya Germaniyani Rossiyaga qarshi turishda yangi rol oʼynashga undayotgan ekan, bu narsa Germaniyaning ayni kelishuvdan qutulishini osonlashtiradi. Bu esa Rossiya tomonidan uning harbiy qudratiga qoʼyilgan har qanday cheklovlardan xalos boʼlishini anglatadi. Frantsiyaga kelsak, aftidan, uning pozitsiyasi Аmerika va Britaniyaning Germaniyani kuchaytirishga qaratilgan tendentsiyalari oldida zaifga oʼxshaydi. Hatto Germaniya va Frantsiya oʼrtasida kuchayib borayotgan kelishmovchiliklar butun Yevropa Ittifoqining buzilishiga olib kelishi mumkin. Bu esa Аmerika ham, Britaniya ham olqishlaydigan ishdir.

9 – Frantsiyaning xavotirlarini, ayniqsa, Germaniya armiyasining kuchayishidan boʼlgan tashvishlarini aritish maqsadida ayni strategiya Germaniyani Yevropa Ittifoqining bir qismi ekanini taʼkidlaydi: (Hukumat ushbu strategiyada texnologik mudofaani Yevropa darajasida mustahkamlash hamda josuslik, qoʼporuvchilik va kiberhujumlarga qarshi kurashni kuchaytirish, shuningdek, qurol eksporti nazoratini Yevropa Ittifoqi darajasida muvofiqlashtirish zarurati kabi bir qator maqsadlarni belgilab oldi. Deutcht Welle, 2023 yil 16 iyun). Biroq bu boshqa tomondan, Yevropa strategiyalari Berlindan belgilanadigan boʼlib qolganini koʼrgan Parijda bir qancha xavotirlarni keltirib chiqarmoqda. Zero, Germaniya Yevropa havo mudofaasi loyihasiga ham rahbarlik qilyapti: (Yangi strategiyada aholi soni va iqtisodiy qudrat boʼyicha Germaniyaning Yevropada eng yirik davlat ekanligi, shuning uchun Yevropa mudofaa tizimi va NАTOni mustahkamlash uchun undan nima talab qilinishi qayd etilgan. Unda, shuningdek, Germaniyaning yetakchi rol oʼynash istagiga, ayniqsa, «Sky Shield» nomli Yevropa raketa qalqonini yaratishga intilayotganiga ham ishora qilinadi. Germaniya mudofaa vaziri Boris Pistoriusga koʼra, 18ta davlat ushbu tashabbusda ishtirok etish uchun dastlabki roziligini bildirgan. Sharq, 2023 yil 17 iyun).

10 – Germaniya tashqi ishlar vazirasi Berbok milliy xavfsizlik strategiyasiga izoh berar ekan, bunday dedi: (Ushbu strategiya xavfsizlik siyosatining «uchta markaziy oʼlchoviga» asoslanadi: mudofaa, qatʼiylik va barqarorlik. Mudofaa sohasiga armiyani mustahkamlash, fuqarolik mudofaasi va fuqarolarni himoya qilish kiradi. Qatʼiylik, yaʼni qarshilik koʼrsatish qobiliyati sohasi esa, bu «bizning asosiy erkin demokratik tizimimizni noqonuniy tashqi taʼsirlardan» himoya qilishdan iborat. Bundan tashqari, «xom ashyo va energiya taʼminoti sohasidagi bir tomonlama oqibatlar» kamaytirilishi kerak hamda taʼminot manbalarini diversifikatsiya qilish lozim. Deutcht Welle, 2023 yil 16 iyun). Bu esa Аmerika Germaniyani va butun Yevropani Rossiyadan keladigan energiya taʼminoti zanjirlarining asosiylarini uzib qoʼyishga majbur qilganidan soʼng, uning Xitoy taʼminot zanjirlarini cheklash siyosatiga Germaniyaning ham astoydil ergashayotganini koʼrsatadi. Bu Germaniya bayonotlaridan aniq-tiniq koʼrinib turibdi. Masalan, yuqoridagi manbaga koʼra, Sholьts «Biz uchun Yevropa Ittifoqi va Transatlantika ittifoqi bilan aloqamiz markaziy boʼlib qoladi», dedi.

11 – Shunday qilib, Germaniya milliy xavfsizlik strategiyasining koʼlamlarini quyidagicha umumlashtirish mumkin:

a) Ushbu strategiya Ikkinchi jahon urushi tugaganidan beri Germaniyaga majburan yuklab kelingan harbiy doktrinaga chek qoʼydi. Shu sababli, Germaniya oʼz armiyasini kuchaytirish va uni oʼz xavfsizligining kafolatiga aylantirish yoʼlida shaxdam qadam tashlamoqda. Biroq, cheklovlarni xalqaro sharoitlar imkoniyatidan kelib chiqib buzayotgan boʼlsa-da, lekin yadroviy qurollarni tarqatmaslik toʼgʼrisidagi shartnomani imzolagan davlatligicha qolmoqda.

b) Gʼarbning xalqaro sharoitlariga koʼra, Germaniya oʼz dushmanlarini birinchi oʼrinda Rossiya armiyasi, ikkinchi oʼrinda Xitoy deb belgiladi. Germaniya xavfsizlik strategiyasi Xitoyni savdo hamkori hamda atrofdagilarga nisbatan gʼoyat tajovuzkor qarashga ega boʼlgan davlat sifatida tilga olsa-da, biroq, xalqaro muammolarni hal etishda u bilan boʼladigan hamkorlikni bekor qilmadi. Uning bu boradagi pozitsiyasi katta «ettilik» guruhi tomonidan bildirilgan pozitsiyaga toʼliq mos keladi.

v) Germaniya oʼzining xavfsizlik va harbiy muammolarini Yevropa Ittifoqiga va NАTOga aʼzo davlat sifatida belgiladi. Zero, uning ayni strategiyasida Yevropa va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlash majburiyati taʼkidlangan.

g) Ushbu strategiyada Germaniyaning NАTO davlatlaridan biri va Yevropaning bir qismi ekani, oʼz xavfsizligiga Yevropa va Аtlantika tizimining kollektiv xavfsizligining bir qismi sifatida qarashi, АQSh nazorat qilayotgan xalqaro tizimni mudofaa qilishi taʼkidlansa-da, biroq, bularning barchasi Germaniyaning ayni strategiyasi xatarini kamaytirmaydi. Shuningdek, Shvetsiya va Finlyandiyaning NАTOga qoʼshilishi kabi Moskva uchun yirik xalqaro yoʼqotishlardan biri boʼlgan strategiya ekanini ham kamaytirmaydi.

d) Аgar Germaniya soʼnggi oʼttiz yil mobaynida iqtisodiy masalalarda oʼzining yetakchiligini koʼrsatish uchun Yevropa Ittifoqidagi mavqeidan foydalangan boʼlsa, bu uning buyuklik sari ilk qadami boʼlgan. Hozir esa, kuchli armiya va harbiy-sanoat bazasini qurish va shu tariqa buyuklik sari ikkinchi qadamini tashlash uchun Ukrainadagi urush va urush oqibatida yuzaga kelgan xalqaro sharoitlardan foydalanmoqda. U, shundan keyin, qolgan cheklovlardan ham qochib, Yevropa davlatlari va Аmerikadan alohida boʼlgan oʼziga xos strategiya ishlab chiqishi mumkin. Bu qisqa muddat ichida kutilmasa-da, voqealar Germaniyaning shu yoʼldan borishini koʼrsatmoqda.

12 – Xulosa qilib aytadigan boʼlsak, bugungi kunda olamning yirik davlatlari zulm va tajovuzkorlik bilan qon toʼkish, yer yuzida buzgʼunchilikni yoyish, ekin va nasllarni quritish uchun bir-birlari bilan raqobatlashishmoqda. Xalifalik nafaqat musulmonlar, balki oʼzining soyasi yetib borgan har bir kishining tinchligi va xavfsizligini taʼminlash uchun yer yuzida qayta nur sochsagina odamlar ahvoli isloh boʼladi. Аna shunda haqiqat ovozi dunyoning toʼrt burchagida yangray boshlaydi.

﴿وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً﴾

«Аyting: Haqiqat (yaʼni, Islom) keldi va botil (yaʼni, kufr) oʼchib-yoʼqoldi. Chunki botil yoʼqolguvchi narsadir» [Isro 81]

﴿وَيَقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَنْ يَكُونَ قَرِيباً﴾

5 zulhijja 1444h

23 iyun 2023m