بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Xalifalik qanday barpo etiladi?
Shayx Isom Amira
Haq Taboraka va Taolo bunday deydi:
الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُواْ بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ
«Ularni (ya’ni musulmonlarni) agar Biz yer yuziga g‘olib qilsak – ular namozni barpo qiladilar, zakotni (haqdorlarga) ado etadilar, ma’rufga buyurib, munkardan qaytaradilar. (Barcha) ishlarning oqibati Allohning (izmidadir)» [Haj 41]
Zahhok bu oyat tafsirida «bu Alloh Azza va Jallaning O‘zi mulk bergan kishilarga qilgan shartidir», dedi. Ibn Oshur bunday degan: «Oyatdagi namozning barpo etilishiga kelsak, u dinni qoim qilishga va uning qalbdagi ta’sirini yangilashga dalolat qiladi. Zakot esa, u Ummat a’zolari hayot nizomida o‘zaro yaqin bo‘lishlari uchun beriladi. Yaxshilikka buyurish va yomonlikdan qaytarishga kelsak, Ummatning barcha a’zolarini Islom qonunlariga o‘z ixtiyorlari bilan amal qiladigan qilish uchundir». Saboh ibn Savod Kindiy bunday deydi: «Men Umar ibn Abdulazizning odamlarga xutba qilganini eshitgandim. U
الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ
«Ularni agar Biz yer yuziga g‘olib qilsak», oyatini o‘qib, bunday degan: «Ogoh bo‘lingki, bu oyat faqat rahbargagina taalluqli emas, balki rahbarga ham, fuqaroga ham taalluqlidir. Men sizlarga rahbarning fuqaro, fuqaroning rahbar ustidagi haqqidan xabar beraymi? Sizning rahbar ustidagi haqqingiz shuki, u sizdan ustingizdagi Allohning haqqini oladi va sizlarga boshqa biringiz ustidagi haqqingizni olib beradi, qo‘lidan kelgancha sizni eng to‘g‘ri yo‘lga yetaklaydi. Rahbarning ustingizdagi haqqi esa, itoatdir, unga osiyliksiz va majburliksiz va sirini oshkor etmay, qarshi chiqmay itoat qilmog‘ingizdir».
Shuning uchun ham o‘tgan zamon va asrlarda faqihlar o‘z asarlarida Islom davlatini barpo etish bilan bog‘liq birorta bob ochgan emaslar. Bunga sabab ular Islom davlati mavjud va barqaror bo‘lgan paytda yashaganlar, bir kun kelib bu davlatlari ag‘darilishi mumkinligini xayollariga ham keltirmaganlar. Biroq Islom davlati ilk barpo bo‘lgandan keyin o‘n uch asr o‘tgach, haqiqatda ag‘darildi… va ag‘darilganiga yuz yildan ziyod vaqt o‘tib ketdi. Mustafo Kamol va uning gumashtalari inglizlar yordamida Usmoniy Xalifalik davlatini ag‘darishgach, ko‘plab ulamo bunga qarshi chiqdi, Istanbuldan shayxul Islom Mustafo Sabriy, Hindistondagi Deoband universitetidan bir necha ulamolar kabi. Shuningdek, Ahmad Shavqiy singari shoirlar Xalifalikka atab marsiyalar bitdi… Ammo Mustafo Kamol ushbu ulamoyu shoirlarga – Alloh ularning barchasini rahmat qilsin – qarshi kurashdi va ovozlarini yopdi, qamog‘ga tashladi va surgun qildi. Ulardan keyin kelgan ulamolar, hizblar, jamoalar va harakatlar esa, tubdan o‘zgartirish bilan emas, balki islohot olib borish orqali uning ag‘darilishi natijasida kelib chiqqan oqibatlar bilan ovora bo‘lishdi. Oralarida ijtihod qilishga qodir musulmonlar Islom davlatini barpo etish tariqatini shar’iy tartibli asosga muvofiq bayon qilib bermadilar. Ammo buyuk olim shayx Taqiyyuddin Nabahoniy – Alloh rahmat qilsin – bunga qodir bo‘ldi. Shayx Hizb ut-Tahrirga asos solib, uni o‘z ahlini hargiz aldamaydigan, xuddi Rosululloh ﷺ va ul zotning sahobai kiromlari – Alloh barchalaridan rozi bo‘lsin – uyushmasi yurgan minhoj-yo‘ldan yuradigan Hizbga, uyushmaga aylantirdi.
Islom davlatini barpo etish tariqati, shubhasiz, shar’iy hukm bo‘lib, ba’zilar uni ado etsa qolganlardan soqit bo‘ladi. Bu ahkomlar Alloh Taoloning اقْرَأْ «o‘qi», degan kalomidan boshlanib, أنْذِرْ «ogohlantiring», كَبِّرْ «ulug‘lang», طَهِّرْ «poklang», اخْفِضْ «past tuting», اهْجُرْ «tark eting», اصْبِرْ «sabr qiling», رَتِّلْ «dona-dona qilib o‘qing», اذْكُرْ «eslang», تَبَتَلْ «butunlay beriling», تَوَكَّلْ «tavakkal qiling», اصْدَعْ «baralla ayting», أَعْرِضْ «yuz o‘giring», احْكُمْ «hukm yuriting», تَوَلَّ «chetlaning», ذَكِّرْ «eslating», هَاجَرَ «hijrat qildi» (hijrat qiling) va boshqa kalomlarigacha tinmay nozil bo‘lib turdi. Ushbu tariqatni quyidagicha bayon qilish mumkin:
Alloh Taoloning
وَلْتَكُنْ مِنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
«Oralaringizdan yaxshilikka (Islomga) da’vat qiladigan, ma’rufga buyurib, munkardan qaytaradigan bir jamoat bo‘lsin. Ana o‘shalar najot topguvchilardir» [Oli Imron 104]
kalomiga muvofiq, sahobalarning uyushmasidek Islom asosida uyushma tashkil etiladi. Ushbu sahobalar uyushmasi vahiy nozil bo‘lgandan keyin Makkada Rosululloh ﷺning atroflarida tashkil topdi. U o‘z faoliyatida davom etdi va nihoyat, Madinaga hijrat qilishga izn berildi. Bu ayni uyushma bilan ansorlar o‘rtasida qilingan ikkinchi Aqaba bay’ati bandlariga ko‘ra amalga oshdi.
Uyushma a’zolari murakkaz (bir nuqtaga qaratilgan) holda saqofat oladilar hamda shaxslar Islom da’vati yukini ko‘tara oladigan darajaga yetishlari uchun ularni islomiy aqliya va nafsiya jihatidan shakllantiriladi. Bu – Islomning asosiy fikrlari haqida umumiy ongdan kelib chiqqan jamoatchilik fikrini paydo qilish uchun jamiyatda faoliyat qilish bilan bo‘ladi. Bu faoliyat davomida, hukmdorlar, siyosatchilar, elita, ulamolar va oddiy odamlar tomonidan salbiy va ijobiy reaksiyalar bo‘ladi. Keyin da’vat kuch-qudrat bilan birikishi uchun kuch-qudrat ahlidan nusrat talab qilinadi. Natijada hukmdorlar ag‘darilib, xuddi Rosululloh ﷺning ilk xalifasi Abu Bakr roziyallohu anhuga bay’at qilingani kabi, birinchi mo‘minlar amiriga bay’at qilinadi.
Davlat barpo etilgandan keyin xalifa ichkarida Islomni tatbiq etish hamda uni Ummatning barcha energiyasidan foydalangan holda, Allohning yo‘lidagi jihod orqali tashqariga olib chiqish bilan shug‘ullanadi. Davlat barpo etish uchun faoliyat qilgan uyushmaning faoliyati bosqich talablariga muvofiq boshqa sohaga ko‘chadi.
Ustoz Ahmad Mahmud o‘zining «Islomga da’vat» kitobida bunday deydi: «Shu bois, biz Rosululloh ﷺning tariqatlari vahiy belgilab bergan va ul zot bu yo‘ldan qilcha tashqariga chiqmagan shar’iy ahkomlar ekanini unutmasligimiz lozim. O‘zimiz ham mana shu yo‘ldan qilcha tashqariga chiqmasligimiz kerak. Bu yerda uslub, vosita va shakllar o‘zgarishi mumkin. Chunki bu narsalar shar’iy hukm ijrosi talab qiladigan ishlardan bo‘lib, xuddi Rosululloh ﷺning ixtiyoriga topshirilgani kabi bizning ixtiyorimizga topshirilgan. Islom diyorini paydo qilish ham shar’iy hukm bo‘lib, uni bajarmay, unga qarshi chiqish shariatga qarshi chiqish hisoblanadi. Biz bu yo‘lda ixtiyorli emasmiz. Chunki shariat biz uchun g‘oyani belgilab berib, unga olib boradigan yo‘lni ham belgilab bergan. Bu yo‘lda tanlov yo‘q, faqat itoat qilish bor. Demakki, bu yo‘ldagi qadamlarni shar’iy nusus (Qur’on va Sunnat)dan boshqasi belgilamaydi. Biz yo‘ldagi biror qadamni belgilashda na aqlga e’tibor qaratamiz, na sharoitga va na manfaatga. Shar’iy nusus undagi lafzlar dalolatidan tushuniladi, odamlarning nafs-havosi va istak-mayllari bilan emas. Hatto istak-mayl shariatga ergashishi lozim va bizning burchimiz Alloh Subhanahu va Taoloni rozi qiladigan ishlarga amal qilishdir. Shunga ko‘ra, biz Rosululloh ﷺning tariqatini tushunmog‘imiz va ul zot yurganlaridek unda yurib, ul zot amal qilgan bosqichlarni va har bir bosqichda bajargan ishlarini belgilab olmog‘imiz shartdir».
Shunga binoan, demak, Rosululloh ﷺning Makkadagi davrlari «tushuniladigan va bu borada ijtihod qilinadigan shar’iy nusus» bo‘lib, Islom davlatini barpo etishda shundan o‘rnak olinmog‘i darkor. Toki, Allohning xalifa qilish, g‘olib qilish va Payg‘ambarlik minhoji asosidagi ikkinchi Xalifalik soyasida xavfsizlikni ta’minlash to‘g‘risida solih amallarni qiluvchi mo‘minlarga bergan va’dasi ro‘yobga chiqsin:
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً، يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً، وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
«Alloh sizlardan imon keltirgan va yaxshi amallar qilgan zotlarga xuddi ilgari o‘tgan zotlarni xalifa qilganidek ularni ham yer yuzida xalifa qilishni va ular uchun O‘zi rozi bo‘lgan (Islom) dinini g‘olib-mustahkam qilishni hamda ularning (ahvolini) xavfu xatarlaridan so‘ng tinchlik-xotirjamlikka aylantirib qo‘yishni va’da qildi. Ular Menga ibodat qilurlar va Menga biron narsani sherik qilmaslar. Kim mana shu (va’da)dan keyin kufroni (ne’mat) qilsa, bas ular fosiqlardir» [Nur 55]
Allohim, bizni Xalifalikning askarlaridan hamda uni barpo etish uchun jiddiy xolis faoliyat qiluvchilardan ayla. Ey rahmlilar rahmlisi bu kunni bizga yaqin qil.
Roya gazetasining 2023 yil 8 mart chorshanba kungi 433-sonidan
