Xalifalik davlatida sog‘liqni saqlash siyosati
Bismillahir rohmanir rohiym
Atrof muhit salomatligi
Oziq-ovqat xavfsizligi
Albatta bizlar iste’mol qilayotgan oziq-ovqatlar kimyoviy va biologik xatarlarga nishondir. Agar oziq-ovqat buzilsa yoki tayyorlash jarayonida tozalikka rioa qilinmasa, albatta bundan turli kasalliklar kelib chiqishi mumkin. Hayvonot maxsulotlari va yumshoq sabzavot maxsulotlari Salmonella, Listeria va Patogen koliform bakteriyalarini shuningdek, Bassilius, Yenterokokkus va Glostridium, Botilinum issiqqa chidamli bakterial oqsillarni tashishi mumkin. Ular xatto ularni ishlab chiqargan bakteriyalarni o‘ldirgandan keyin ham zararli bo‘lib qolaveradilar. Oziq-ovqatlar tayyorlash, qadoqlash yoki saqlash vaqtida ham ifloslanishi mumkin. Shu yo‘l bilan ular don va boshqa o‘simlik maxsulotlariga toksinlarni chiqarishi mumkin. Hayvonot maxsulotlari o‘z o‘rinlarida ham ifloslanishlari mumkin. O‘rta Yer dengizi xavzasi mamlakatlarida sut beruvchi chorva mollarida bakterial xujayrali parazit qo‘zg‘atuvchi Brutsellos keng tarqalgan kasallik bo‘lib, u odamlarga pasterizatsiyalanmagan sut, yumshoq pishloqlar va xatto chala pishgan go‘sht orqali yuqadi. Hayvonlarni qayta ishlangan hayvonlar qoldiqlari bilan oziqlantirish kabi noshar’iy amaliyotlar chorva mollari orasida “Jununul baqar – Jinni sigir kasalligi” ning tarqalishiga olib keldi. Agar u odamlarga yuqsa, Kriyetsfeldt-Yakob kasaliga olib keladi.
Xalifalik davlati oziq-ovqat sanoatining barcha nuqtalarida, fermer xo‘jaligidan tortib, to iste’molchiga qadar oziq-ovqat gigenasi standartlarini o‘rnatishi va bu standartlarga rioya etilishini nazorat qilishi lozim.
Zoonoz kasalliklarining tarqalishini nazorat qilish va oldini olish
Ko‘pgina qishloq xo‘jaligi hayvonlari kasalliklari hayvonlarning mahsulotlarini iste’mol qilish yoki qishloq xo‘jaligi bilan bevosita aloqa qilish orqali odamlarga yuqadi. Shuningdek, quruqlik hayvonlari zoonoz kasalligining asosiy manbayidir. Shuning uchun ham bu kasallik zoonoz kasalligi (hayvonlardan tarqagan kasallik) deb ataladi. Parranda grippi, cho‘chqa grippi va koronavirusning so‘ngi uchta og‘ir pnevmaniya to‘lqinlari hayvonlardan kelib chiqqan. Ulardan eng so‘ngisi Covid-19 kasalligiga sababchi bo‘lgan Covid-SARS 2, shuningdek, Zika va Ebola viruslaridan kelib chiqqan boshqa yuqumli kasalliklar, Q isitmasi(Ku-lixoradka), sil va quturish kabi boshqa epidemiyalarning barchasi zoonoz-hayvonlardan tarqagan kasalliklardir. Bunga qo‘shimcha, noshar’iy jinsiy aloqalar kelib chiqadigan (OIV) OITS (Spid) kasalliklari ham mavjud. Ushbu yuqumli kasalliklarning odamlarga yuqish usullari bu kasalliklarga qarab farq qiladi.
Hayvonlar orasida kasalliklarni tarqalishini nazorat qilish va ularning odamlarga yuqishini oldini olish Xalifalik davlati oldida turgan eng muhim vazifalardandir. Shuning uchun bu davlatning asosiy vazifasi veterianariya shifokorlaridan iborat maxsus organni tashkil etishdan iboratdir. Bu organ o‘zining asosiy vazifasida Qishloq xo‘jaligi idorasi(ziroat bo‘limi)ga bo‘ysunadi va quyidagi sohalarda Sog‘liqni saqlash idorasi bilan birga ish olib boradi:
A – hayvonlarning salomatligini nazorat qilish; Islom davlatidagi veterinariya apparati davlatga yoki jismoniy shaxslarga tegishli barcha chorvachilik xo‘jaliklarini kuzatib boradi.
B – kasallik tashuvchi zararkunandalarga qarshi kurashadi.
V – yovvoy hayvonlarni asrash; yovvoyi hayvonlar boyligini asrash hayotning davomiyligi va tabiat mezonini saqlab qolish uchun zarur bo‘lgan ishdir. Yovvoyi hayvonlarning sog‘lig‘ini nazorat qilish esa, qutirish, parranda grippi va boshqa kasalliklarning uy hayvonlariga yoki insonlarga yuqishini oldini olish uchun muhim omildir.
Albatta inson sog‘lig‘i hayvonlarning salomatligi bilan bog‘liqdir. Bu haqiqat hayvonlarga e’tibor qaratishga chaqiradi. Bundan tashqari, hayvonlarga g‘amxo‘rlik qilish shariatda savob ish sanaladi. Abu Hurayradan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sallollohu alayhi va sallam marhamat qiladilar:
بَيْنمَا رَجُلٌ يَمْشِي بطَريقٍ اشْتَدَّ علَيْهِ الْعَطشُ، فَوجد بِئراً فَنزَلَ فِيهَا فَشَربَ، ثُمَّ خَرَجَ فإِذا كلْبٌ يلهثُ يَأْكُلُ الثَّرَى مِنَ الْعَطَشِ، فَقَالَ الرَّجُلُ: لَقَدْ بلَغَ هَذَا الْكَلْبُ مِنَ العطشِ مِثْلَ الَّذِي كَانَ قَدْ بَلَغَ مِنِّي، فَنَزَلَ الْبِئْرَ فَملأَ خُفَّه مَاءً ثُمَّ أَمْسَكَه بِفيهِ، حتَّى رقِيَ فَسَقَى الْكَلْبَ، فَشَكَرَ اللَّهُ لَه فَغَفَرَ لَه. قَالُوا: يَا رسولَ اللَّه إِنَّ لَنَا في الْبَهَائِم أَجْراً؟ فَقَالَ: “في كُلِّ كَبِدٍ رَطْبةٍ أَجْرٌ
“Bir odam yo‘l yurayotganda qattiq chanqaydi. Shunda bir quduq topadi. Quduqqa tushib, quduq suvidan ichadi. So‘ng undan chiqadi. Qarasa, bir it xansirab, ochlikdan tuproq yalayotgan bo‘ladi. Shunda xaligi odam; bu ham xuddi mendek chanqabdi, deydi-da quduqqa qayta tushadi, massisiga suv to‘ldiradi, og‘zida tishlab olib chiqada va suvni itga ichiradi. Shunda Alloh undan mamnun bo‘ladi, gunohlarini kechiradi. Sahobalar; yo Rasulalloh, bizlar uchun hayvonlar qarshisida ham ajr bormi, deb so‘raydilar. Rasululloh sallollohu alayhi va sallam esa: “Ha, har bir nam jigarda (har bir tirik jonivorda) ajr bordir”, – deb marhamat qiladilar.
Daraxtzor va o‘rmonlarni asrash
Daraxtzor va o‘rmonlar yer yuzida hayotning davom etishini mukammallashtiruvchi tabiiy o‘pka vazifasini bajaradi. Demak, ular hayot boqiyligi uchun hamda tabiat qonuni Alloh ta’olo belgilaganidek bir maromda davom etishi uchun zarur omildir. Zero, inson va hayvon kislorod va oziqa moddalariga muhtoj. Ayrim hayvonlar esa, bu o‘rmonlarga o‘zlari yashaydigan muhit sifatida muhtojdirlar. Shuning uchun daraxtzor va o‘rmonlarni muhofaza qilish hayot davomiyligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan ishdir. Modomiki, tabiiy hayotni bus-butun, to‘laligicha asrab qolish lozim bo‘lar ekan, Islom davlati o‘rmonlarni kesib, yo‘q qilishdan, ulardagi tirik mavjudotlarni ov qilish yoki quvib xaydashdan himoya qilishi lozim bo‘ladi.
Kanalizatsiya
Kanalizatsiya – chiqindilarni ekologik jihatdan eng sog‘lom boshqarish bo‘lib, u o‘zan suvlarini, yomg‘irlarning yo‘nalishlarini burish vazifasini ham bajaradi. U sanoat va qishloq xo‘jaligi chiqindilarini atrof-muhitga va aholi salomatligiga ta’siri ko‘rsatmaydigan tarzda to‘g‘ri hal etishga yordam beradi. Shuning uchun aholi punktlarida oqava suv va chiqindilarni oqizishga mo‘ljallangan kanalizatsiya tarmoqlari davlat tomonidan tashkil etilishi lozim. Shuningdek, davlat bu chiqindilarni ko‘mish, yoqish yoki nopok bo‘lmagan chiqindilarni qayta ishlash va qayta ishlatish markazlarini barpo etishi lozim. Bu – ishlarni boshqarish va zararni oldini olish bobiga kiradi. Bundan tashqari, chiqindixonalar va chiqindiarni qayta ishlash korxonalari aholi turar joylaridan va suv xavzalaridan olisda joylashishi ham ana o‘sha ishlarni boshqarish va zararni oldini olish bobiga kiradi.
Turar-joy sharoiti uchun sanitariya muhandisligi
Islom davlatida shaxar va turar-joylar arxitekturasi aholining salomatligi va ularning istirohatiga xizmat qilishi lozim. Buning uchun shaxarlar ifloslanishdan va shovqin- surondan chegaralanadi. Uylar zavodlar va turli ustaxonalardan olisga quriladi. Magistral yo‘llar, poyezd vokzal va aeroportlar ham uylardan va aholi punklaridan uzoqlashtiriladi. Davlat shaxarlar va turar-joylar arxitekturasini to‘g‘ri ventilatsiya qilishga imkon beradigan, aholining xaddan ziyod ko‘p to‘planishiga yo‘l bermaydigan, sanitariya-gigena, ko‘chalarni tozalash va chiqindilarni olib chiqishga qulay bo‘lgan tarzda loixalashtiradi. Davlat shol, ko‘zi ojizlar va turli kasalliklarga chalingan odamlarni hisobga olib, transport vositalarini va yo‘llarni qulaylashtirishi, ularni xasta va nogironlarning talab va ehtiyojlariga moslashtirish lozim. Ayniqsa, maktablar va davlat binolari kabi jamoat muassasalarida davlat tomonidan qulayliklar yaratilishi lozim. Bu davlat boshlig‘iga vojib bo‘lgan ishdir. Shuningdek, bolalar xavfli joylarda o‘ynash xatariga duchor bo‘lmasliklari uchun davlat ular uchun ham, aholining qolgan qismi uchun ham xavfsiz oromgohlar hamda o‘yin maydonchalarini tashkil etishi lozim.
Standartlar va nazorat
Insonlarni aynigan oziq-ovqatlardan, ifloslangan suv va ifloslangan havodan himoya qilish uchun Islom davlati quyidagi umumiy ishlarni amalga oshirishi kerak; xavflarni baholash, xavfsizlik standartlarini o‘rnatish, havo, suv va oziq-ovqat maxsulotlarini tekshirish. Bundan tashqari, davlat hayvonlar salomatligini inson salomatligi omili sifatida ko‘rishi lozim. Shuning uchun veterianariya ekspertizasi ham davlat mas’uliyatidandir. Ushbu tekshiruvlar labaratoriyalar bilan ta’minlanishi lozim. Kechikish natijasida yuzaga keladigan har qanday xavfni oldini olish uchun xavf joyida tezkor tashxis imkonini beruvchi diognoztika vositalarini ishlab chiqish uchun labaratoriya tadqiqotlari qo‘llab-quvatlanishi lozim. Yaxshi jihozlangan hududiy laboratoriyalar muntazam diagnostika tahlillarini o‘tkazishi lozim. Ushbu laboratorilar ommaviy epidemiyalar paydo bo‘lishi ehtimoliga qarshi kurashish imkoniyatini beradigan jihozlar bilan jihozlanishi lozim. Ushbu jihozlar aholi ehtiyojlarini qondirish uchun tahliliy jarayonlarning sezilarli darajada kuchayishiga yordam beradi.
Xalifa texnik ekspert komitalari tavsiyalari asosida havo, suv, oziq-ovqat va veterinariya xavfsizligi standartlarini qabul qiladi. Muhtasib nomidan harakat qiluvchi inspektorlar bu me’yorlarni amalga oshirishga majburlaydilar. Ular qoidabuzarlarga qarshi choralar ko‘rish salohiyatiga egadirlar. Masalan, aynigan yoki sohta taom sotganligi fosh bo‘lgan restoranlar yoki magazinlarni yopib qo‘yadilar. Agar beparvolik qilib yoki qasddan taomni aynitib qo‘ygan bo‘lsalar, bunday restoran va oziq-ovqat do‘konlari egalariga qarshi jazo choralarini qo‘llashlari mumkin. To‘g‘rilash qiyinroq bo‘lgan joylarda, masalan sanoat ishlab chiqarishida bo‘lgani kabi, inspektorlar nosozliklar to‘g‘risida hisobotlarni taqdim etishlari lozim. Keyin esa, bu masala zavod egasi bilan ko‘rib chiqiladi. Tegishli oliy ma’lumotga ega bo‘lgan inspektorlar maxsus standart ish tartib-qoidalariga muvofiq monitoring va namuna olish bo‘yicha o‘qitiladi. Davlat ushbu xavflarni tushinish va tuzatishga qaratilgan tadqiqotlar bilan doimo hamqadam yurishi lozim. Markaziy laboratoriyalarni fundamental tadqiqotlar bilan ta’minlashi lozim. Shu bilan birga, mintaqaviy laboratoriyalarni ham muntazam ravishda kuzatuv ostida nazorat qilib borishi shart.
