“Inqilob” niqobi ostida davlat to‘ntarish
Prezident Sadir Japarov 24 mart kuni munosabati bilan qirg‘izistonliklarga murojaat qilib chiqdi. Murojaatda davlat rahbari “mart voqealarining sababi adolatsiz boshqaruv, qonunbuzarlik, oilaviy boshqaruvni o‘rnatish va shaxsiy manfaatlarni davlat manfaatlaridan ustun qo‘yish” bo‘lganligini ma’lum qildi.
2008 yildan beri ushbu kun rasman Xalq inqilobi kuni sifatida nishonlanib kelinayotgan edi. 2012 yilda parlament qarori bilan ushbu sananing rasmiyligi bekor qilindi. Bundan avval Sobiq prezident Sooronbay Jeenbekov ushbu kun Qirg‘izistondagi demokratiyaning rivojlanishida muhim voqea sifatida tarixga kirishini ta’kidlagan edi.
Qirg‘iziston siyosiy tarixida “zarg‘aldoq inqilobi” nomi bilan tanilgan mart voqealarida mamlakatni 15 yildan beri boshqarib kelayotgan prezident Asqar Akayevning rejimini ag‘darib tashlangan edi. Akayev mamlakatdan qochib, Rossiyadan boshpana oldi. hokimiyat tepasiga muxolifat etakchisi Qurmanbek Bakiev keldi va u ham 2010 yil 7 aprel hodisalaridan so‘ng mamlakatdan qochib ketdi. 2012 yilgacha 24-mart taqvimda qizil rangda yozilib, ta’til kuni deb hisoblandi. Keyinchalik parlament qarori bilan bekor qilindi. So‘ng 2016 yilda Prezident farmoni bilan “Xotira kuni” deb e’lon qilindi.
Siyosat faniga ko‘ra, har bir siyosiy voqeaga xalqaro siyosatga bog‘lab, bitta aqida asosida baho berilishi lozim. Aks holda, o‘zgacha baho berilishi muqarrar ravishda noto‘g‘ri xulosalarga olib keladi. Ma’lumki, birinchi prezident Asqar Akaev xalqaro siyosat jihatidan olib qaraganda Rossiyaga tobe prezident bo‘lgan. Rossiyaning o‘zi umumiy inqirozga uchraganiga qaramay, Akaev rejimining Rossiyaga mo‘ltirab qarab turishi, shuningdek, boshqaruvga layoqati yo‘qligi aholida kuchli norozilik uyg‘otdi. Natijada, G‘arb boshchiligidagi kuchlar vaziyatdan foydalanib, muxolifatchi sifatida Qirg‘izistonda Kurmanbek Bakievni tayyorlay boshlashdi. Rossiya hukumati ham bunga e’tiroz bildirmadi. Chunki Bakiev hokimiyatga kelsa, o‘zining buyrug‘iga bo‘ysunishiga ishonardi. Shunday qilib, G‘arbning irodasi va Rossiyaning roziligi bilan Akaev o‘rnini Bakiev egalladi. Ushbu usul barcha mustamlakachi davlatlarining mustamlakalarida ishlatiladigan hiyla-nayranglardan biridir. Buning sababi shundaki, hukumatning o‘zgarishi ichki tanglikni yana bir necha yilga yumshatadi.
Bakiev hokimiyat tepasiga kelganidan keyingi dastlabki yillarda u tashqi siyosatda Rossiya siyosatiga to‘liq rioya qildi. Biroq, keyinchalik siyosatda AQShga yuzlanib, iqtisodda Xitoyga tayana boshladi. Ichki siyosatda xalq ishonchini qozonish uchun islohotlarni amalga oshirgan bo‘ldi. Shuningdek, hokimiyatni mustahkamlashda janub aholisining qo‘llab-quvvatloviga tayandi. Hukumat lavozimlarida janub tarafdan kelgan kadrlar sonini ko‘paytirdi. Shundan so‘ng u o‘zini “xon” kabi his qilib, o‘g‘li Maksimni “shahzoda” qilib qo‘ydi. Bakievlarning ishtahalari ochilib odamlarning cho‘ntaklariga ham qo‘l uzata boshlashdi. Ushbu vaziyatdan foydalangan Rossiya hukumatni yana o‘zgartirishga muvaffaq bo‘ldi. Bu o‘zgartirish qon to‘kish bilan amalga oshdi. Aprel va iyun voqelarida ham bunday fojia maxsus snayperlar guruhi tomonidan amalga oshirilganligi aniqlandi. Rossiyadan olib kelingani taxmin qilingan desantlar bo‘yicha tergovlar prezident Atambaev davrida boshlanib, oxiriga etkazilmadi. Chunki ularning xo‘jayini ma’lum edi. Shuning uchun “Ozodlik” boshchiligida G‘arb ommaviy axborot vositalari hamda demokratiya tarafdori bo‘lgan siyosatchilar va tarixchilar mazkur ishlarning qayta tekshirilishini rasmiylardan tinmay talab qilib kelishadi.
G‘arb 2010 yilgi davlat to‘ntarishidan beri bir qator malay kadrlarini hokimiyatga tiqishirishga muvaffaq bo‘ldi. Bunga muvaqqat hukumat a’zolarini misol qilish mumkin. Bunday ko‘rinish 2010 yilgi siyosiy maydonni Rossiya to‘liq nazorat qila olmaganligini bildiradi. Ammo Atambaev prezident bo‘lganidan so‘ng Rossiya tomoniga o‘tib, g‘arbparast muxolifatni turli siyosiy o‘yinlar orqali tor-mor qildi. Keyin “ikki do‘st” voqeasi ortidan Atambaevning o‘rniga Jeenbekov tayinlandi. U ham butunlay Rossiyaga tobe siyosat olib bordi. Uning boshqaruvdagi zaifligidan foydalangan G‘arb o‘z kadrlarini parlamentga olib kirish va hokimiyatga tiqishtirish jarayonida samarali ishlarni amalga oshirdi. Bunday faol harakarlar oktyabr to‘ntarishiga olib keldi. Endi esa Jeenbekov Japarovga almashtirildi. Rossiya o‘z pozitsiyasini mustahkamlash uchun imkoniyatlarini kengaytirmoqda. Buning bir qismi sifatida hokimiyatni prezident atrofida to‘plab, konstitutsiyaviy o‘zgarishlarni amalga oshirtirmoqda.
Xulosa qilib aytganda, 2005, 2010 va 2020 yillardagi to‘ntarishlar faqat hukumatni almashtirishdan boshqa narsaga olib kelmadi. Bunda Rossiya mamlakatda mustamlakachiligini saqlab qolishga muvaffaq bo‘lgan bo‘lsa, G‘arb ba’zi kadrlarini hokimiyatga olib kelish va saqofiy ta’sirini oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Ammo Ummat hech qanday ijobiy natijaga erishmadi. Aksincha, Akaev davridagi musulmonlarni ta’qib qilish bugun ham davom etmoqda. Qamoqxonalar Allohning dinini oliy qilishga harakat qilayotgan da’vatchilar bilan to‘ldirilmoqda. Shuning uchun biz musulmonlar, mana shunday soxta “inqiloblar”ga aldanib qolmasligimiz kerak. Aksincha, musulmonlarning huquqlarini himoya qilishni o‘zining burchi deb biladigan va Allohning dinini oliy qilish yo‘lida barcha to‘siqlarni bartaraf etish uchun kurash olib boradigan, aniqrog‘i Ummatni chinakam uyg‘onishiga eltadigan davlatni tiklashga harakat qilishimiz lozim!
Mumtaz Maveranahri
