2019 yilning 1 yanvardan boshlab Qirgʻiziston Respublikasining jinoyat kodeksiga yangi oʻzgarishlar kiritildi
“Sputnik” radiosining xabariga koʻra Qirgʻiziston Respublikasi jinoyat kodeksining jarima toʻlovlariga aloqador bir qator bandlariga sezilarli oʻzgarishlar kiritilgan. Quyida shularning bir nechtasi bilan tanishtirib oʻtmoqchimiz. Masalan: Jamoiy joylarda tupurgan kishi uchun 5500 som miqdorida jarima belgilandi. Axlatni yoqish yoki uni notoʻgʻri joyga tashlashga ham 5500 som jarima solinadigan boʻldi. Quduqlar qopqoqlarini ochiq qoldirganga 5500 som jarima solinsa, Jamoiy joyda tinchlikni buzganga 5500 som jarima belgilandi va hokazo, barcha jazo choralarda jarima miqdori deyarli oʻn barobar koʻtarildi.
Avtomobil egalari va haydovchilariga nisbatan jarima toʻlovlari ham 1000 somdan 45000 somga qadar yuqorilatildi. Xalqdan maksimal darajada jarima undirish maqsadida “umniy gorod” loihasi ishga tushishi kutilmoqda. Bu loihaga binoan bir necha kompaniyalar orasidan tendr yoʻli orqali tanlab olingan bitta kompaniya, shaharlarni markazlashgan kuzatuv kameralari bilan jihozlab, yagona kuzatuv va roʻyxatga olib borish tizimini oʻrnatadi. Natijada har bir “jinoiy” sanalgan harakatlar markaziy kompyuter roʻyxatiga kiritilib, fuqorolardan katta miqdorlarda jarima pullari undirish mexanizmi ishga tushiriladi. Bu amaliyot hozirda YEI davlatlari, Gruziya va Rossiya singari bir qator iqtisodi rivojlangan davlatlarda qoʻllanilyapti.
Lekin Qirgʻiziston fuqorolarining yashash darajasiga eʼtibor beradigan boʻlsak, hayotda bu loihaning tinchgina amalga oshib ketishiga shubha paydo boʻladi. Yaʼni Qirgʻiziston xalqining minimal yashash darajasi 4700 somni tashkil etadi! Qariyalar pensiyalari ham bundan ortiq emas! Oʻrtacha ish haqqi miqdori shu yilga kelib, 15000 somga yetdi. Ishsizlar soni olamiy oʻlchovga nisbatan rekord darajada. Chunki Yevropa davlatlari singari Qirgʻiziston davlati har bir fuqorosini ish bilan taʼminlash muammosini, oʻzining zimmasidagi vazifasi deb bilmaydi. Negaki oʻrta Osiyo xalqining aksariyati, rasmiy ishxonalar bilan deyarli taʼminlangan emas. Fuqorolar oʻz tirikchiliklarini oʻz imkoniyatlari doirasida oʻzlari olib borishadi. Hukumat vakillari fuqorolarning yashash darajasining pastligidan hamda ularga tirikchilik imkoniyatlarini yaratib berish va ish joylari bilan taʼminlash kabi majburiyatlardan oʻzlarini masʼul deb hisoblamaydi ham.
Qirgʻiziston hukumati yuqoridagi qonunga kiritilgan oʻzgartirishlar bilan ahmoqlarcha gʻururlanyapti! Biroq u fuqarolariga moliyaviy jarima solishdan avval ularning haqqini ado qilishi kerak edi. To fuqaro farovon yashamaguncha hukmdor ham farovon yashamasligi kerak, bu uning vazifasidir. Sayyidimiz Umar ibn Xattob roziyallohu anhu zamonida ocharchilik yuz berganda “Umar r. a. ocharchilik yili to odamlardan bu narsa koʻtarilmaguncha bir tishlam ham non yemaslikka qasam ichdi, shuning uchun Umar roziyallohu anhuning ranglri oqarib ketgandi”. Umar roziyallohu anhu voliylariga ham shuni tavsiya qilganlar. Darhaqiqat, Utbaga bunday yozgan edilar: “Ammo baʼd, siz oʻz manzilingizda toʻyib yegan narsadan oʻzingizdan avval musulmonlarni toʻydiring”. (Bayhaqiy “Sunanul Kubro”da ishlab chiqqan).
Qirgʻiz hukumati, yuqoridagi jazo choralariga jinoyatni oldini olish yoki xalqning farovonligini taʼminlash nuqtasidan qaramadi! Balki, bu jarima solishlardan kutilgan maqsad, oʻzlari olib borayotgan notavon siyosiy va iqtisodiy harakatlari oqibatidan boʻshab qolgan xazinalarini toʻldirib olishdir! “Koʻrpanga qarab oyogʻ uzat” deyilganidek, bu Qirgʻiziston davlati uchun hali erta qoʻllanilinayotgan loiha edi. Hukumat bu jazo choralari bilan mamlakatdagi korrupsiya tizimini yanada kuchaytirib yuboradi. Kuch organ xodimlari, amaldorlar va adliya tizimi xodimlari oʻta qulay iqtisodiy jinoiy muhitni qoʻlga kiritishadi. Ular davlat kodeksini korrupsiyada qurol qilib ishlatishadi. Demak, xalq noroziligi yanada kuchayadi. Hukumat buning oldini olish maqsadida nafaqa va ish haqqini bir oz yuqorilatayotgandek boʻladiyu, lekin aholining yarmidan koʻpi ishsiz va chet ellarda qora ish qilib yurishganini hisobga olsak, hukumat bizni yana aldagani aniq boʻladi!
Abdurazzoq.
