Jeenbekov: Rossiyaga qarshi sanktsiyalar Qirgʻiziston iqtisodiga ham taʼsir qildi
Agar Gʻarb mamlakatlarining Rossiyaga qarshi sanktsiyalari boʻlmaganda edi, Rossiya va Qirgʻizistonning iqtisodi boshqacha boʻlar edi. Bu haqda bosh vazir Sooronbay Jeenbekov parlamentning mamlakat byudjeti qonuni loyihasini muhokama qilayotgan majlisida aytdi.
Unga koʻra, sanktsiyalar tufayli import hajmi kamayyapti, chunki asosiy sherik bu Rossiya. Sanktsiyalar RF iqtisodiga taʼsir etgan, va bu Qirgʻizistondagi iqtisodiy vaziyatga ham oʻz taʼsirini oʻtkazdi.
Jeenbekovning aytishicha, importni koʻpaytirish borasida uchinchi mamlakatlar bilan muzokaralar olib borilmoqda. Hozirda oʻsish kuzatilyapti. Uning soʻzlariga qaraganda, qator murakkabliklar ham boʻlgan, masalan, qirgʻiz tadbirkorlari avgust oyidan beri Xitoyga viza ololmagan. Bu savollar hal qilinyapti.
Davlat bojxona xizmati rahbari Azamat Sulaymanov, Qirgʻiziston YevroOsiyo iqtisodiy ittifoqining umumiy daromadidan qanchasini oladi degan savolga javob berar ekan, 2016-yilgi prognozlarga qaraganda mamlakat 17,9 milliard som foyda olishi kerak degan. Ammo, uning aytishicha, uchinchi mamlakatlardan importning kamayishi hisobiga, daromad taxminan 2 milliard somga kam boʻlishi mumkin.
Qirgʻizistonning Bojxona ittifoqi umumiy daromadidagi ulushi 1,9% qilib belgilangan. Soʻngi paytlarda YeOII mamlakatlarida import hajmining kamayishi kuzatilyapti, bu oʻz navbatida bojxona toʻlovlarining kamayishiga olib keladi.
Turkiston:
Qirgʻiziston prezidenti mamlakatni YeOIIga olib kirayotgan vaqtida, Rossiya olamiy iqtisodiy sanktsiyalar girdobida qolgan edi. Qirgʻizistonda bosh vazirlarning tez almashinuvi sababi ham shunda. Ularni qoʻllari bilan yuqoridagi kabi tarixiy xatolar imzolanadi. Soʻng ular chetlatilib, keyingi bosh vazir avvalgisining xatolariga javob bermaydi. Aslida bosh vazirlar prezident olib borayotgan tashqi siyosatga mutanosib ish olib borishadi. Yaʼni ularning birortasi bu tashqi siyosatda, ayniqsa xalqaro tashkilotlarga qoʻshilish masalasida oʻz ixtiyorlari bilan yechim qabul qila olishmaydi.
Yuqorida bosh vazir, shundoq ham, oʻta taqchillik bilan qabul olingan 2016 yilning byudjet kamomadini toʻldirish uchun xalqqa qoʻshimcha toʻlovlar yuklash oldidan tushuntirish bayonotiini beryapti. Yaʼni, mamlakat ishchi va boshqa nafaqaxoʻrlarga inflyatsiya sababli oʻta past qilib belgilagan ish haqqi va nafaqalar toʻlovi ham toʻxtab yoki kechikib qolishi mumkin.
Bu kamomadlarni toʻldirish uchun xalqaro bank yoki yirik davlatlar yo tashkilotlardan qarz olinar edi. Bugunga kelib, Qirgʻizistonning qarzi YaIMga nisbatan 70% foizdan oʻtib boryapti. Xalqaro bank tarafidan xavotir bildirilib, Qirgʻizistonga bir necha marotaba ogohlantirish berilgan. Shuning uchun hukumat ichki resurslarini siquvga olib, bojxona va soliq xizmatchilariga bosim berish bilan, byudjet kamomadini yana, iqtisodi oʻta tang boʻlib borayotgan fuqorolarining zimmasiga yuklamoqchi boʻlayapti.
Hukumatning bu tadbirlari iqtisodiy koʻr va shu kunidan narini oʻylamagan xudbin manqurtlarning harakati boʻlib, mamlakat iqtisodiyotini qolgan qismini ham barbod qiladi. Chunki boj soliqlarini koʻtarilishi ishbilarmon tadbirkorlarga qattiq zarba boʻladi. Ichkaridagi soliq tizimini kuchaytirish yoki koʻpaytirish esa, tadbirkorlarning hatti harakatlariga juda qattiq zarba boʻlib, mamlakatdagi ishbilarmonlar faoliyatining kamida yarmini toʻxtab qolishiga sabab boʻladi. Bu esa, soliq tizimidan tushadigan kirimlarni kuchaytirmaydi. Aksincha, inflyatsiyaning yanada kuchayishiga, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy krizslarga olib boradi.
Buning yechimi bormi? Bor albatta! Xalqaro tashkilotlar bizdan, shu kundagi krizis holatimizdan chiqish loihasini berishimizni talab qilishyapti. Biz ularga, bu holatimizdan qutilishimizning yagona yoʻli xalqaro global iqtisodiy qonunlarni inkor qilish bilan amalga oshirish mumkin ekanini aytishimiz kerak. Shuningdek, ishlab chiqarishni rivojlantirishga toʻsiq boʻlib turgan har qanday tashkilotlarni yurtimizdan chiqarib yuborib, ishlab chiqarishga boʻlgan soliq tizimini oʻzimizga munosib belgilab olishimiz kerek. Yaʼni, fuqorolarimiz uchun ishlab chiqarishga boʻlgan barcha shart sharoitlarni yaratib berish lozim. Bu albatta yuqoridagi bosh vazir oʻylayotganidek, bir ikki oyda yechiladigan masala emas. Balki bu ustimizdagi butun boshli kufr mustamlakachilarini inkor qiluvchi yangi iqtisodiy sistemadan iboratdir. Faqat shu iqtisodiy sistema bizni qarzlarimizdan qutqarishi mumkin. Hozir esa, goʻyo qoʻllarimiz kishanlangan holda turibmizu, mana shu kishanlarni taqib qoʻygan mustamlakachi bizdan, nega qarzingni qutula olmayapsan, deb daʼvo qilayotgandek boʻlmoqda. Biz esa bu kishanlarga shunchalar oʻrganib qoldikki, “buni yechib yuborsa qanday ishlay olamiz axir” deb, hatto kishanning olib tashlanishi haqida fikrlashdan ham qoʻrqamiz. Yaʼni, shunaqa siyosiy doira (elita) ustimizda siyosat olib boryapti.
Bosh vazir, prezident boshchiligidagi yetakchi rejimni saqlab qolish nuqtasidan turib fikrlayapti. Qirgʻiz elitasi ichida, Qirgʻiziston fuqorolari manfaatidan kelib chiqib fikrlay oladigan siyosatchi yoʻq va boʻlgan emas. Ilgari sovet ittifoqi Rossiya manfaatidan kelib chiqib fikr yuritgan boʻlsa, endi Rossiya Gʻarb davlatlari va AQSh manfaatlari bilan mutanosib fikrlayapti. Ustimizdagi iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va saqofiy krizislarning deyarli barchasi shu siyosiy doiraning kasofatidan kelib chiqmoqda!
