Turkiyadagi portlashlar Turkiyaning Suriyaga bosqin qilishiga zamin yaratmoqdami?!
Suriya ishlarini Amerika ayyorlik bilan boshqarib kelayotgani sababli Turkiya bu ishlarda boshi berk ko’chaga kirib qoldi. Aslida u es-hushini yig’ib, Suriya ahliga rejimni ag’darishlarida yordam berishi kerak edi. U bunday qilish o’rniga, Amerikaga quloq solib, hamma istaklarini bajarib turdi va oxir borib, shu ahvolga tushib qoldi. Ya’ni Turkiya bugun Suriyada Amerika foydasiga xizmat qilib, ajralib chiqishni talab qilayotgan kurdlar uchun yangi bir harakat bazasining paydo bo’lish xatariga yuz tutmoqda. Turkiya prezidenti Erdogan 2016 yil 17 fevralda «Biz yangi bir Qandil paydo bo’lishiga hech qachon rozi bo’lmaymiz», deya bayonot berdi. Bu bilan u Iroqdagi Kurdiston Ishchilar partiyasi Turkiyaga qarshi harakatga kelayotgan Qandil tog’lariga ishora qildi. Turk prezidenti o’zining bu bayonotini Anqaradagi portlashlar ortidan o’sha kunning o’zida berdi. Bosh vazir Dovudo’g’li portlashlarda Kurdlarning Xalq Mudofaasi otryadlari (YPG)ni aybladi. Dovudo’g’liga ko’ra, Kurdlarning Xalq Mudofaasi otryadlari Suriya fuqarosi bo’lgan bir shaxs orqali Kurdiston Ishchilar partiyasi tomonidan qo’llab-quvvatlangan.
Demokratik Ittifoq partiyasi Turkiyaning bu ayblovini rad etdi. U Turkiya rahbarlarini «Suriyaga bosqin qilishni oqlash maqsadida portlashlar ortida turishibdi», deya aybladi. Kurd otryadlaridan ayni ayblovni uzoqlashtirish maqsadida Kurdiston Ozodligi Lochinlari tashkiloti portlash mas’uliyatini o’z zimmasiga oldi va portlashni amalga oshirgan bir turk fuqarosi nomini aytdi. Bu Dovudo’g’li aytgan shaxsning ismi va mansubligiga ham zid nom edi. Ma’lumki, Amerika Kurdiston Ozodligi Lochinlari tashkilotini 2008 yil terroristik tashkilotlar ro’yxatiga kiritgan. Bu ishlar shuni anglatadiki, Turkiya Suriyada Amerika foydasiga xizmat qilayotgan Kurd otryadlarini bahona qilib, Suriyaga bosqin qilishdan uzoqlashtirilmoqda. Amerika ayni vaqtda Turkiyaning Suriyaga bevosita bosqin qilishini istamayapti.
Amerika Turkiyaning – portlashlarni shu otryadlar qildi, degan aybloviga rozi bo’lmadi, aksincha, ularni qo’llab-quvvatlashini, otryadlarni ham, Ittifoq partiyasini ham terroristik tashkilot deb hisoblamasligini bildirdi. Saudiya Amerika ko’rsatmalariga itoat qilib, Turkiyaning bu pozitsiyasi oldida sukutni lozim ko’rdi va uni qo’llab-quvvatlamadi, bu otryadlarni terroristik tashkilot deb hisoblamadi. Zotan, Saudiya Amerikaga tobe bo’lib, o’z manfaatlaridan voz kechib bo’lsa ham, Amerika istaklaridan tashqari qadam tashlamaydi. Biroq Turkiya o’z manfaatlarini o’ylaydi va Amerika ta’siri ostida yuradi. Bu esa Turkiya xatti-harakatlaridan Amerikaning norozi ekanini ko’rsatmoqda.
AQSh davlat departamenti vakili Kirbi «Portlashni amalga oshirgan odamning shaxsi noma’lum qolmoqda», dedi va Turkiyadan bu otryadlarga hujum qilishdan tiyilishni talab qildi. Hatto Kirbi «Biz Turkiyadan IShIDga zarba berish uchun tuzilgan xalqaro koalitsiyadan chiqib ketishini talab qilmaymiz. Ammo so’nggi qaror Anqara qo’lida qolmoqda», dedi. Go’yo Amerika Erdoganning «Amerika yo bizni tanlashi kerak yoki terrorchi kurd tashkilotlarini», degan so’ziga javoban, «Biz bu otryadlardan voz kechmaslikka qaror qildik», deyayotganga o’xshaydi. Bu esa Qo’shma Shtatlarning Turkiyaning bosqinidan ko’ra, o’ziga malay kurd tashkilotlaridan foydalanishni afzal ko’rayotganiga dalolat qiladi. Amerika mana shu tashkilotlar orqali Suriyaga kirib oldi va o’sha erda josuslik bazasini o’rnatdi. Chunki bu tashkilotlar boshdan oyoq amerikaparast tashkilotlardir. Amerika Turkiyaning ushbu tashkilotlarga zarba berish uchun Suriyaga bosqin qilishini xohlamayotgani uchun ham yuqoridagi bayonotlarni berib, mana shunday pozitsiyada turibdi.
2016 yil 19 fevral kuni Erdogan qattiq g’azablandi va Kirbiga raddiya sifatida bunday dedi: «Men Kirbiga murojaat qilmayman, ayni mavzuni bevosita Obama bilan muhokama qilaman. Men unga bir necha oy avval Qo’shma Shtatlar jo’natgan harbiy texnikaning yarmi Kurdlarning Xalq Mudofaasi otryadlariga etib borganini aytgandim. Menda 28 nafar shaxsning o’limiga sabab bo’lgan mashina portlashi ortida Demokratik Ittifoq partiyasining qurolli qanoti bo’lmish Xalq Mudofaasi otryadlari turganiga aslo shubha yo’q». U yana «Kelgusidagi prezident Obama bilan bo’lgan uchrashuvda uni Amerikaning Suriyadagi kurd jangarilariga etkazib berayotgan yordamlaridan ogohlantirishini» aytdi. U yana bunday dedi: «Demokratik Ittifoq partiyasi bilan Xalq otryadlarining terrorchi tashkilot ekanligiga etarli dalillar bo’lishiga qaramay, G’arbning ularni terrorchi tashkilot deya e’lon qilmayotgani achinarlidir». U Rossiyani, Bashar rejimini va otryadlarni «Turkiya janubida kurdlar uchun mintaqa paydo qilishni» maqsad qilayotganlikda aybladi. Turkiya tashqi ishlar vaziri Chovusho’g’li 2016 yil 20 fevralda «Suriyada Davlat tashkilotiga qarshi kurashishda Xalq mudofaasi otryadlariga o’xshagan terrorchi guruhlarga tayanish birinchi navbatda zaiflikni ko’rsatadi, ayniqsa, ittifoqchimiz bo’lgan Qo’shma Shtatlar bu xatoni darhol to’xtatishi lozim» dedi va bu xatoni to’xtatishni talab qildi. 2016 yil 19 fevral kuni kechqurun Amerika va Turkiya prezidentlari o’rtasida telefon so’zlashuvi bo’lib o’tdi. Ular 80 daqiqa o’zaro suhbat qurishdi. Axborot vositalari «Erdogan Injirlik bazasini yopib qo’yish bilan tahdid qildi hamda Xalq otryadlarining siyosiy qanoti hisoblangan Demokratik Ittifoq partiyasiga ko’rsatiladigan har qanday yangi yordamlardan ogohlantirdi», deya xabar tarqatdi.
Oq uy matbuot voizi Josh Irnestga ko’ra, ikki rahbar telefon orqali suhbatda «Suriya masalasiga to’xtalib o’tishdi. Uchrashish to’g’risida yaqin orada batafsil ma’lumotlar beriladi. Shuningdek, terrorizmga qarshi kurash va Suriyadagi so’nggi o’zgarishlar bilan bog’liq Amerika-Turkiya o’rtasidagi bugungi va ertangi hamkorliklarga ham to’xtalishdi. Ular Myunxen konferentsiyasida erishilgan Suriyada o’t ochishni to’xtatishga oid kelishuvni ikkala davlat ham ma’qullashlarini bildirib, IShIDga qarshi kurash masalasida maqsadlari mushtarak ekanini ochiqlashdi». AQSh Davlat departamenti voizi Toner Erdoganning Amerikani ayblashi haqida berilgan savolga «Amerika Kurd Xalq otryadlariga hech qanday qurol etkazib bermagan», deya javob berdi.
Suriya rejimi ushbu otryadlar bilan hamkorlik qilganini e’tirof qildi. 2016 yil 19 fevralda Bashar Asad maslahatchisi Busayna Sha’bon «Demokratik Ittifoq partiyasi va uning harbiy qanoti bo’lmish Xalq otryadlari a’zolari suriyaliklardir, ular Suriya erlarini ozod etishda Suriya armiyasi va Rossiya uchoqlari, xalq mudofaa otryadlari bilan hamkorlik qilishmoqda», dedi. Bu albatta, Suriya rejimining Amerikaga tobeligini, Amerika bu otryadlarning hammasini qo’llab-quvvatlayotganini va ayni tomonlar o’rtasida o’zaro kelishuv mavjudligini anglatadi.
Bashar Asad «Suriya erlarini to’la qaytarib olmaguncha terrorchi jamoalarga qarshi jangni davom ettirish»ga ahd qildi. Bu esa Rossiyani g’azablantirdi. Shu bois 2016 yil 19 fevralda Rossiyaning BMTdagi doimiy vakili Vitaliy Churkin «Agar ular (Asad va uning tarafdorlari) hech qanday o’t ochishni to’xtatishning hojati yo’q, to’la g’alabani qo’lga kiritishimiz uchun biz jang qilishimiz kerak, degan fikrda bo’lishsa, u erdagi nizo yanada uzoq vaqtga cho’zilib ketadi. Buni tasavvur qilishning o’zi dahshat», dedi. Yana bunday dedi: «Rossiya bu bo’hronga siyosiy va diplomatik jihatdan, hozir esa harbiy jihatdan juda jiddiy aralashdi. Binobarin, bu narsaga Bashar Asadning jiddiy e’tibor berishini istaymiz. Chunki Suriya prezidentining hozirgi pozitsiyasi Rossiya sarflayotgan diplomatik harakatlarga muvofiq kelmayapti. Agar Suriya krizisni hal qilishda Rossiya etakchiligi ostida yursa u uchun bu krizisdan obro’sini saqlab chiqib ketish imkoniyati bo’ladi. Agar qaysi bir yo’sinda bu yo’ldan uzoqlashsa bu ularga nisbatan juda og’ir vaziyatni vujudga keltirishi mumkin». Myunxen kelishuvini «Umid qilamanki, Damashq besh yillik vayronagarchiliklar ortidan bugun Suriya uchun qulay imkoniyat mavjudligini tushunib etadi», deya izohladi. Ya’ni, Rossiya Suriyada tugamas jangga kirishishni istamayapti. Chunki bu unga katta chiqimlarni keltirib chiqaradi va buning ancha vaqtgacha salbiy oqibatlari bo’ladi. U Amerika bilan birgalikda siyosiy echim sari ketayotgan ekan, qo’zg’olonning to’xtashini, ilmoniy rejim saqlanib qolishini va Islomning boshqaruvga kelishiga to’siq qo’yilishini xohlaydi. Bashar Asaddan ham mana shunday echim bo’yicha harakat qilishini istaydi. U erdagi urushni davom ettirishni foydasi bor, Rossiya uni qo’llab-quvvatlashda davom etadi, deb o’ylamayapti. Natijada, Bashar Asad 2016 yil 20 fevral kuni bergan bayonotda «Terrorchilarning o’t ochishni to’xtatishdan foydalanib qolishiga, xususan, Turkiya tomonidan terroristlarga qurol-yaroq va boshqa yordamlar etkazib berilishiga yo’l qo’ymaslik sharti bilan o’zining o’t ochishni to’xtatishga tayyor» ekanini bildirdi. U yana bunday dedi: «Hozir Suriya otryadlari shimoldagi Halab shahrini deyarli to’la o’z nazoratiga oldi va IShID tayanchi hisoblangan Raqqa shahri tomon harakatlanmoqda».
Saudiya tashqi ishlar vaziri Odil Jubayr bayonoti ham yangradi. Uning bu bayonoti 2016 yil 20 fevralda Garmaniyada chiqadigan «Der Shpigel» jurnalida chop etildi. Bayonotda ta’kidlanishicha, «Saudiya Arabistoni Suriyadagi mo”tadil jamoalarga Asad rejimi vertolyotlarini qaytarish uchun er-havo raketalarining etkazib berilishini qo’llab-quvvatlaydi. Rossiya aralashuvi Bashar Asadni uzoq muddat davomida qutqarib qololmaydi. Suriyada siyosiy amaliyot amalga oshishi uchun Asad ketishi kerak». Bayonotda yana bunday deya ta’kidlandi: «Yuzlab jangarilarning Idlibdan Turkiyaga kirib, Bobus Saloma chegara posti orqali – A’zazda jang qilish uchun – Halabga o’tib olishlariga Turkiya yo’l berishi kerak». Demak, Saudiya bilan Turkiya Halab qo’ldan chiqib, Bashar Asad nazoratiga o’tishini istashmayapti. Bu esa bo’hron hali davom etishini anglatadi. Chunki ularning echimiga odamlar hargiz rozi bo’lmaydilar, hargiz bunga sukut qilmaydilar va buni Amerika ham, Rossiya ham tushinib turibdi. Shuning uchun ikkalasi jangni to’xtatishga kelishib olishgan. 2016 yil 21 fevralda AQSh davlat departamenti vakili Kirbi ta’kidlashicha, «Amerika tashqi ishlar vaziri Kerri bilan uning rus hamkasbi Lavrov Suriyada o’t ochishni to’xtatish mexanizmiga hozircha erishganlari yo’q», biroq «Imkon qadar qisqa vaqt ichida harbiy amaliyotlarni butunlay to’xtatish mumkinligiga umid qilayotganini», bildirdi. Suriya muzokarachilar oliy hay’ati bunday bayonot chiqardi: Hay’at 2016 yil 22 fevral kuni vaqtinchalik sulh qarorini qabul qiladi, shu shart bilanki, Suriya rejimi ham, Rossiya kabi ittifoqchilari ham o’t ochishni to’xtatishga amal qilishlari kafolatlansin. (O’rta Sharq axborot agentligi 2016 yil 21 fevral). Bu bayonotni 2016 yil 19 fevralda Vitaliy Churkindan maktub olgandan so’ng chiqardi. «Reyter»ga yaqin bir manbaning aytishicha, hay’at «Ikki yoki uch hafta davom etuvchi va IShIDdan tashqari Jabhatun Nusrani nishonga olish to’xtatilishi bilan yana yangilanuvchi sulhga rozi bo’ldi».
Xullas kalom, Amerika siyosiy echimni amalga oshirish uchun jangni to’xtatishni istamoqda, Rossiya ham shuni xohlab, u bilan birga harakat qilmoqda. Bu echim talablaridan biri shuki, Bashar Asad ishning oxirida ketishi, ilmoniy rejim saqlanib qolmog’i darkor, aks holda, bo’hron davom etaveradi. Bugun Amerika oldida ayrim jangari guruhlarni muzokaraga moyil qilib, o’z echimiga rozi qilish uchun ulkan imkoniyat mavjud. Suriya qo’zg’olonining oqibatlaridan qutulish uchun bunga Turkiya bilan Saudiya ham rozi. Lekin, Erdogan Turkiyasi Suriya kelajagidan, ya’ni Amerikaning hokimiyatga kurdlarni olib kelishi mumkinligidan xavotirda. Biroq agar oxirida Amerika buni amalga oshirgudek bo’lsa, Turkiya har doimgidek unga itoat qilaveradi. U – Amerika Iroqni bosib olib, Iroq shimolida kurdlar viloyatini vujudga keltirganda ham, bunga indamay itoat qilgan edi. Mana shunday til biriktiruvlarga qaramay, biz shundan umidvormizki, Suriya ahli sabot-matonatda davom etadilar va ularga itoat qilmaydilar. Ular islomiy shariatga xilof har qanday echimga qarshi kurashib, o’z maqsadlarini, ya’ni Payg’ambarlik minhoji asosidagi roshid Xalifalikni barpo etishni ro’yobga chiqaradilar.
Roya gazetasining 2016 yil 24 fevral chorshanba kungi 66-sonidan
