Qirg’iziston poytaxti Bishkekda 3 mart dushanba kuni milliy valyuta somning AQSh dollariga nisbatan narxi keskin tushib ketdi. Dollarning bozor narxi bir necha soat ichida bir dollar uchun 54 somdan 59 somga ko’tarilib ketdi. Ayrim valyuta ayriboshlash shahobchalari aholiga dollar sotishni to’xtatib qo’ydi.
Qirg’iziston Milliy banki vujudga kelgan vaziyatga oydinlik kiritish uchun shoshilinch bayonot chiqardi. QR Milliy banki bayonotiga ko’ra, “2014 yilning boshidan buyon AQSh dollarini milliy valyutaga nisbatan qiymati 9,70 foizga oshib, bir AQSh dollari uchun 49,1984 somdan 3 mart kuniga kelib 53,9590 somga oshgan”.
Milliy bank mutaxassislarining fikriga ko’ra, AQSh dollarini milliy somga nisbatan narxini oshishiga tashqi omillar sabab bo’lmoqda. Birinchidan; Qozog’iston tangasi mazkur vaqt mobaynida 20 foizga qadrsizlandi. Qazoq tangasining qadrsizlanishi Qirg’iziston ichki valyuta bozoriga qisqa vaqtli ta’sir ko’rsatdi. Ayni vaqtda uni keyingi ta’siri kuzatilgani yo’q.
“Ikkinchidan; Rossiya rubli yil boshidan buyon 10,8 foizga qadrsizlandi. Qolaversa, Ukraina inqirozi bilan bog’liq Rossiya Federatsiyasining tashqi siyosatida keskinlikni paydo bo’lishi, 1 mart kuni Federatsiya kengashi tomonidan Ukraina hududiga qo’shin kiritishga ruxsat berilishi hamda G’arb davlatlari tomonidan Rossiyaga qarshi iqtisodiy cheklovlarni joriy etilishi ehtimoli Rossiya rublini navbatdagi keskin qadrsizlanishiga olib keldi. Rossiya Federatsiyasi bilan Qirg’izistonning yaqin savdo-iqtisodiy aloqalarini hisobga olib, bu ichki valyuta bozoriga o’z ta’sirini o’tkazdi”, – deyiladi Milliy bank bayonotida.
Turkiston:
Amerika Qo’shma Shtatlari Ikkinchi jahon urushidan ulkan manfaat ko’radi. Chunki AQSh bu urushda bevosita ishtirok etmaganligi hamda urushayotgan tomonlarga qurol-yaroq va boshqa zaruriy narsalarni sotishi evaziga dunyodagi oltin zaxirasining uchdan ikki qismi Amerikada yig’ilib qoladi. Bu esa o’z navbatida Amerika iqtisodini ko’tarilishiga va boshqa davlatlarni, xususan, Ikkinchi jahon urushidan zaiflashgan davlatlarni Amerika dollariga bog’liqligini kuchaytirib yuboradi.
Ikkinchi Jahon urushidan keyin zaiflashib qolgan Yevropa qit’asi davlatlarining milliy valyutalari hali tiklanmagan iqtisod tufayli qadrsizligi, dollarning AQSh hukumati tomonidan oltinga amashtirilishi bo’yicha kafolat o’z ishini qiladi. Dollar Ko’hna Qit’aga oqib kela boshlaydi. 1944 yilda Bretton-Vud kelishuviga asosan AQSh hukumati 35 dollar evaziga bir troya untsiyasi miqdorida oltin berish majburiyatini oladi, oltin asosiy valyutadan zaxira valyutasiga aylanadi.
1960 yillarga kelib bu qiymatni saqlab turish ham muammoga aylanadi. Oltinning narxi yana ko’tarilib ketadi. 1971 yilda 38 dollarga, 1973 yilda 42,22 $ga teng bo’ladi. 1971 yilda prezident Richard Nikson dollarning oltin bilan bog’liqligiga chek qo’yadi, rasman bu xabar 1976 yildagina e’lon qilinadi. O’sha yilda Yamaykada bo’lib o’tgan uchrashuvda valyuta tizimlarining o’zgaruvchan kursi yo’lga qo’yiladi, oltin erkin narxda sotila boshlaydi. Bu oltinning valyuta xususiyatini yo’qotganligini, dollar zaxira valyutasiga aylanganini anglatardi. «Endi dollarning dunyo bo’ylab hukmronligiga chek qo’yildi, oltinga almashilmaydigan valyuta o’z qadrini yo’qotadi» deya fikr yuritganlar tez orada xato qilganlariga amin bo’ladilar. Bu vaqtga kelib AQSh dollari har qanday oldi-berdilarda qulayligi bilan qadr qozonib ulgurgandi. Buning natijasida esa Amerika dollari uchinchi olam davlatlarini mustamlaka qilish quroliga aylanib qoldi.
