XULQLAR
Go‘zal hisoblanadigan xulqlar
Ochiq yuzli bo‘lish:
Abu Zarr rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar s.a.v:
«لاَ تَحْقِرَنَّ مِنْ الْمَعْرُوفِ شَيْئًا وَلَوْ أَنْ تَلْقَى أَخَاكَ بِوَجْهٍ طَلْقٍ»
«Andak (ozgina) yaxshilikni ham, agar u birodaringga ochiq yuz bilan ro‘baro‘ kelishing bo‘lsa ham, arzimas deb bilma», deganlar. Muslim.
Jobir ibn Abdulloh rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar s.a.v. shunday deganlar:
«كُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ, وَإِنَّ مِنْ الْمَعْرُوفِ أَنْ تَلْقَى أَخَاكَ بِوَجْهٍ طَلْقٍ, وَأَنْ تُفْرِغَ مِنْ دَلْوِكَ فِي إِنَاءِ أَخِيكَ»
«Har bir yaxshilik sadaqadir. Birodaringga ochiq yuz bilan ro‘baro‘ kelishing ham, chelagingdan uning idishiga suv quyib berishing ham bir yaxshilikdir». Ahmad rivoyati. Uni Termiziy ham rivoyat qilib, sahih hasan hadis, degan.
Abu Zarr rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar s.a.v:
«تَبَسُّمُكَ فِي وَجْهِ أَخِيكَ صَدَقَةٌ …»
«Birodaring yuziga qarab, tabassum qilishing ham sadaqadir…», deganlar. Ahmad va ibn Hibbon o‘zining «Sahih»ida.
Abu Jurayh al-Hujaymiy rivoyat qiladi:
«أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ, إِنَّا قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ الْبَادِيَةِ, فَعَلِّمْنَا شَيْئًا يَنْفَعُنَا اللَّهُ بِهِ, فَقَالَ: لاَ تَحْقِرَنَّ مِنْ الْمَعْرُوفِ شَيْئًا, وَلَوْ أَنْ تُفْرِغَ مِنْ دَلْوِكَ فِي إِنَاءِ الْمُسْتَسْقِي, وَلَوْ أَنْ تُكَلِّمَ أَخَاكَ وَوَجْهُكَ إِلَيْهِ مُنْبَسِطٌ …»
«Payg‘ambar s.a.v. ning oldilariga kelib: «Ey Rasululloh, biz sahroyi odamlarmiz, Alloh bizga foydali qilgan narsani bizga o‘rgating, », dedim. Shunda Payg‘ambar s.a.v: «Andak yaxshilikni ham, agar u suv so‘rab kelgan odamning idishiga chelagingdan suv quyib berishing bo‘lsa ham, agarchi u birodaringga ochiq yuz bilan so‘zlamog‘ing bo‘lsa ham, arzimas deb bilmagin», dedilar…». Ahmad va Abu Dovud rivoyati. Termiziy ham uni rivoyat qilib, sahih hasan, degan. Uni ibn Hibbon ham o‘zining «Sahih»ida chiqargan.
Jim turmoq va faqat yaxshi gapni gapirmoq:
Abu Hurayra rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar s.a.v. shunday dedilar:
«مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ»
«Kim Allohga va oxirat kuniga ishonsa, yaxshi gap gapirsin yoki jim tursin» (muttafiqun alayh).
Barro ibn Ozib rivoyat qiladi:
«جَاءَ أَعْرَابِيٌّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ, عَلِّمْنِي عَمَلاً يُدْخِلُنِي الْجَنَّةَ, قَالَ: إِنْ كُنْتَ أَقْصَرْتَ الْخُطْبَةَ لَقَدْ أَعْرَضْتَ الْمَسْأَلَةَ, أَعْتِقْ النَّسَمَةَ, وَفُكَّ الرَّقَبَةَ, فَإِنْ لَمْ تُطِقْ ذَلِكَ فَأَطْعِمْ الْجَائِعَ, وَاسْقِ الظَّمْآنَ, وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ, وَانْهَ عَنْ الْمُنْكَرِ, فَإِنْ لَمْ تُطِقْ ذَلِكَ فَكُفَّ لِسَانَكَ إِلاَّ عَنْ خَيْرٍ»
«Bir a’robiy Payg‘ambar s.a.v.ning oldilariga kelib, menga jannatga olib kiradigan amalni o‘rgating, dedi. Shunda u kishiga: «Garchi men xutbani qisqa qilsam ham, masalani keng qilib beraman: qul ozod qil, bunga kuching yetmasa qorni ochga ovqat, tashnaga suv ber, yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytar, bunga ham kuching yetmasa, tilingni tiy, faqat yaxshi gaplarni gapir», dedilar». Ahmad rivoyati. Haysamiy, uning odamlari ishonchli, degan. Uni ibn Hibbon o‘zining «Sahih»ida va Bayhaqiy «ash-Sha’b»da chiqargan.
Savbon rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar s.a.v:
«طُوبَى لِمَنْ مَلَكَ نَفْسَهُ, وَوَسَعَهُ بَيْتُهُ, وَبَكَى عَلَى خَطِيئَتِهِ»
«Tilini tiya olgan, uyi sig‘dirgan, xatosiga yig‘lagan odamga jannat bo‘lsin», deganlar. Bu hadisni Tabaroniy rivoyat qilgan va isnodi hasan, degan.
Bilol ibn Horis Muzaniy rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar s.a.v. shunday deganlar:
«إِنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ رِضْوَانِ اللَّهِ, مَا كَانَ يَظُنُّ أَنْ تَبْلُغَ مَا بَلَغَتْ, يَكْتُبُ اللَّهُ تَعَالَى لَهُ بِهَا رِضْوَانَهُ إِلَى يَوْمِ يَلْقَاهُ, وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ سَخَطِ اللَّهِ, مَا كَانَ يَظُنُّ أَنْ تَبْلُغَ مَا بَلَغَتْ, يَكْتُبُ اللَّهُ لَهُ بِهَا سَخَطَهُ إِلَى يَوْمِ يَلْقَاهُ»
«Bir kishi Alloh rozi bo‘ladigan bir gapni gapiradi, bu gapi qayerlarga yetib borishini o‘ylab ham ko‘rmaydi. Alloh Taolo unga shu gapi uchun o‘ziga ro‘baro‘ bo‘ladigan kunga qadar o‘z roziligini bitadi. Yana bir kishi Alloh g‘azablanadigan bir gapni gapiradi. Bu gapi qayerlarga yetib borishini o‘ylab ham ko‘rmaydi. Alloh unga shu gapi uchun o‘ziga ro‘baro‘ bo‘ladigan kuniga qadar o‘z g‘azabini bitadi». Molik rivoyati. Termiziy uni sahih hasan, degan. Nasoiy, ibn Moja, ibn Hibbon o‘zining «Sahih»ida rivoyat qilishgan. Hokim ham rivoyat qilib, sahih, degan, Zahabiy uni ma’qullagan.
Muoz ibn Jabal rivoyat qiladi:
«كُنْتُ مَعَ النَّبِيِّ فِي سَفَرٍ, فَأَصْبَحْتُ يَوْمًا قَرِيبًا مِنْهُ وَنَحْنُ نَسِيرُ, فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ, أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ يُدْخِلُنِي الْجَنَّةَ وَيُبَاعِدُنِي عَنْ النَّارِ … ثُمَّ قَالَ أَلاَ أُخْبِرُكَ بِمِلاَكِ ذَلِكَ كُلِّهِ؟ قُلْتُ بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ, قَالَ كُفَّ عَلَيْكَ هَذَا, وَأَشَارَ إِلَى لِسَانِهِ, قُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ وَإِنَّا لَمُؤَاخَذُونَ بِمَا نَتَكَلَّمُ بِهِ؟ قَالَ: ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ, وَهَلْ يَكُبُّ النَّاسَ فِي النَّارِ عَلَى وُجُوهِهِمْ, أَوْ قَالَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ, إِلاَّ حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ»
«Bir safarda Payg‘ambar s.a.v. bilan birga edim. Bir kuni ketayotib, u kishiga yaqin borib qolibman. «Ey Rasululloh, meni jannatga olib kiradigan va do‘zaxdan uzoqlashtiradigan amalni menga aytib bering», degan edim… Keyin menga: «Bularning hammasiga erishish yo‘lini ham aytib beraymi?», dedilar. Men: «ha, aytib bering, ey Rasululloh», dedim. U kishi: «Mana buningni tiy», deb tillariga ishora qildilar. Men: «Ey Allohning Payg‘ambari, gapirgan gapimiz uchun ham jazolanamizmi?» degan edim: «Sen o‘lib, onang yig‘lab qolsin-yey! Odamlarni do‘zaxga yuz tuban yiqitadigan yoki burunlaridan tortib kiradigan narsa tillarining mahsulotlaridan (ya’ni, bo‘hton, yolg‘on, chaqimchilik va hokazo yomon gaplardan) boshqa narsa emasdir», dedilar». Ahmad, Termiziy, Nasoiy, ibn Moja rivoyati. Termiziy uni, sahih hasan, degan.
