Saylov-2020: Partiyalar “portreti”
Qirg‘izistonda joriy yilning 4-oktyabriga parlament saylovlari o‘tkazilishi rejalashtirilgan. 15 partiya nomzod sifatida ro‘yxatdan o‘tkazildi. 4-sentyabrdan boshlab targ‘ibot ishlari boshlandi. Ro‘yxatdan o‘tgan partiyalarni asosan ikki guruhga bo‘lish mumkin. Birinchisi, amerikaparast partiyalar bo‘lsa, ikkinchisi rossiyaparast partiyalar.
Amerikaparast partiyalar safining boshida “Ata Meken sotsialistik partiyasi” turibdi. Ushbu partiya 1992-yili amerikaparast yo‘nalishda tashkil etilgan. Biroq uning etkachisi O. Tekebaev Rossiya bosimlariga bo‘ysunishga majbur bo‘lgan va qulay vaziyat paydo bo‘lishi bilan Rossiyaga qarshiligini oshkor etib keldi. Shu tufayli u Rossiyaning buyrug‘iga binoan sobiq prezident Atambaev davrida qamaldi. (Bunda ichki siyosatga bog‘liq voqealar esga olinmaydi).
Undan keyingi o‘rinni “Bir bol” partiyasi egallaydi. Bu partiya o‘zini hukumatga muxolifat deb e’lon qildi. Uning etakchisi A. Sulaymanov o‘zini Tekebaevning etakchi shogirdlaridan deb hisoblaydi. “Ata Meken”ni tark etgan amerikaparast siyosatchi A. Shikmamatov “Bir bol”ga kelib qo‘shildi. A. Shikmamatov va A. Sulaymanov avvalgi chaqirilishdagi parlament deputatligi vaqtida Rossiyaning Qirg‘izistonda uran qazib olishiga to‘sqinlik qilishgani bilan tanilgan. Hozirgi saylovda partiyaga Shikmamatov etakchilik qilmoqda.
Yangi tashkil etilgan “Reformatsiya” ham amerikaparast partiya hisoblanadi. Uning asosini “inson huquqlari” bo‘yicha nodavlat tashkilotlar tarafdorlari tashkil etadi. Partiyaning rahbari avval Konstitutsiyaviy palataning sudьyasi bo‘lgan.
Sobiq prezident A. Atambaev lavozimidan ketar ekan AQSh siyosatiga muvofiq “korruptsiyaga qarshi kurash, “raqamlashtirish”, “hokimiyatga yoshlar kelishi kerak” kabi loyihalarni meros qilib qoldirdi. U xizmatdan ketganidan keyin AQShga yuz burganligi sababli Rossiya uni qamoqqa tashlatdi. (Bunda ham ichki siyosatga bog‘liq voqealar esga olinmaydi). Bu vaqtda QSDPning bosh mafkurachisi amerikaparast siyosatchi R. Jeenbekov bo‘lib qolgan edi. Hozir u ham qamoqda. Hozircha QSDPning asosiy “mafkurasi” – Atambaevni ozod qilishdan iborat.
Ushbu partiyalar safida “Chon kazat” ham bor. U ham amerikacha loyiha. Korruptsiyaga qarshi kurashda hokimiyat bilan kelishib ish olib borish orqali ma’lum darajada elektorat paydo qilishga erishdi. Aslida uning AQSh oldidagi majburiyati – qulay fursat paydo bo‘lishi bilan xalqni rassiyaparast hokimiyatga qarshi ko‘tarish.
Rossiyaparast partiyalarga keladigan bo‘lsak, ularning boshida amaldagi hukumatning “Birimdik” partiyasi turibdi. Bu prezident S. Jeenbekov va uning atrofdagilarning partiyasidir. Biroq, ularning ichida ba’zi amerikaparast siyosatchilar ham bor.
Uning yonida yana bir hukumatparast partiya – “Mekenim Qirg‘iziston” bormoqda. Bu partiya Raim Matraimovga qarashli. Atambaevning “korruptsiyaga qarshi kurash” merosi doirasida uning egasi, “Raim million” nomini olgan va AQShga tegishli axborot vositalarida korruptsiya timsoli sifatida tasvirlanadi. Biroq, uni amaldagi prezident Jeenbekovning korruptsiyaga qarshi kurashi nishonga olmadi. Aksincha ularning o‘zaro bir-birini qo‘llab-quvvatlashadi.
Ularning safida “Qirg‘iziston” partiyasi ham bor. Mamlakatdagi hokimiyat uchun kurash doirasida shimol-janub bo‘linishi mavjud. Bu o‘rinda “Qirg‘iziston” amaldagi hokimiyat uchun shimol ovozini nazoratchisi bo‘lib hisoblanadi.
“Butun Qirg‘iziston” partiyasini ham rossiyaparast partiyalar safiga kiritish mumkin. Chunki, uning safida faqat “Rossiyaga qarshi chiqib bo‘lmaydi” degan siyosatchilar to‘plangan. Ammo bu partiya saylovdan chetlashtirildi. Buni rossiyaparast partiyalarning o‘zaro kurashi sifatida baholash kerak. Chunki, “Butun Qirzig‘iston”da faqatgina hukumat xizmatiga ilashmay qolgan va hukumatdan norozi bo‘lganlar jamlangan.
“Iymon nuri” partiyasini esa hukumatparast partiyalar safiga qo‘shish mumkin. Aslida u amerikacha “mo‘’tadil islom” loyihasi doirasida qatnashayotgan bo‘lsada, biroq, vaziyat shunday turadigan bo‘lsa u hukumatning otini qamchilashdan nariga o‘ta olmaydi. Uning rahbari Nurjigit Kadirbekov Atambaev prezidentligi davrida “Iymon” fondiga rahbarlik qilgan bo‘lsa, Jeenbekov davrida madaniyat vaziri o‘rinbosari bo‘ldi. U “dinlararo muloqot” deb atalgan buzuq demokratik tushuncha tarafdoridir. “Iymon nuri” saylovda musulmonlarning islomiy tuyg‘ularini qitiqlash orqali ovoz to‘plamoqchi. Biroq, bu partiyaning Islomga aloqasi deyarli yo‘qligi sababli, musulmonlar uni o‘zlarining vakili deb bilishmaydi. Ammo shu tarzda mustamlakachi kofirlarning buzuq “mo‘’tadil islom” loyihasi ilgari surilmoqda.
Saylovga otlangan partiyalarning asosiylari shular, qolganlarini “maydalar” desa xam bo‘ladi.
Endi ushbu partiyalarning saylovoldi tadbirlaridan ayrimlarini ko‘rib chiqsak.
13-avgustda O. Tekebaev bunday dedi: “Bizni quvontirgani faqat muholifat emas, hukmron partiyalar ham birlasha olmadi. Bu erda murosasiz tortishuv, murosasiz kurash ketmoqda. Hokimiyat, tizim, oqim bo‘yicha nizo mavjud”.
17-avgustda “Ata Meken” quriltoyida u yana bunday dedi: “Qirg‘iziston ko‘chaning kuchi qanday ekanligini bir necha bor ko‘rgan. Ukraina ham ko‘chaning kuchini ko‘rdi. Lukashenko ham bugun ko‘chaning kuchi qanday ekanligini sezib turibdi. Agar hokimiyat xalqni, ozchilik bo‘lgan muholifatning eshitmaydigan bo‘lsa “Ata Meken” partiyasi ko‘chani ko‘tarishga va bu harakatni boshqarishga tayyor”.
“Reforma” partiyasi “Qirg‘iziston”ning ro‘yxatga olinishiga qarshi chiqishida boshqa amerikaparastlarning qo‘llab-quvvatlashiga erishdi. Shuningdek, u “Butun Qirg‘iziston”ni chetlatilishiga qarshi chiqish orqali uning tarafdorlarini ko‘chaga chiqishga chorladi. “Reforma” bu bilan hokimiyatning “toza saylov” va’dasining yuzini ochib qo‘ydi va quruq va’daga nisbatan xalqning ishonchini yo‘q qilishga hissa qo‘shdi.
Qamoqdagi amerikaparast siyosatchi R. Jeenbekov shunday bayonot tarqatdi: “ Ijtimoiy tadqiqotlar aholining hukumatga ishonchi past ekanligini ko‘rsatdi. Norozilik kayfiyatidagi kuchli elektorat paydo bo‘ldi. Bunday vaziyatda muqarrar ravishda muholif va mustaqil partiyalar keladi”.
U yana shunday qo‘shimcha qildi: “Og‘ir iqtisodiy-ijtimoiy vaziyat xalqning noroziligi, norozilik kayfiyatidagi kuchli elektorat, kerak bo‘lsa Belarusdagi tartibsizliklar ham turtki bo‘lmoqda”.
MSK “Butun Qirg‘iziston”ni kurashdan chiqarib yuborganidan keyin A. Madumarov bunday dedi: “Men endi avvalgidek tinchlik va totuvlikka chaqiradigan odam emasman. Xalq o‘z huquqlarini tanlasin va himoya qilsin. Qaysi yo‘lni tanlamasin, men xalq tomonda bo‘laman”.
Yuqoridagi bayonotlar – amerkaparast bo‘ladimi yoki rossiyaparastmi farqi yo‘q – muholifat xalqni hukumatga qarshi ko‘tarish fikrida birlashayotganini ko‘rsatadi.
Bunga javoban prezident shunday bayonot bilan chiqdi: “Hozirdan xalqni saylov noto‘g‘ri bo‘lib o‘tadi deb ishontirishga, odamlarni ko‘chaga chiqishga tayyorlaninglar degan kuchlar ham mavjud. Hammasini ko‘rib turibmiz. Ochiq aytishim kerak, o‘sha eski odat bilan, ushbu saylov epkini ortidan tinchlikni buzolmasa-da, holatdan foydalanib vaziyatni silkitmoqchi bo‘lganlar ham bor. Kecha Xavfsizlik kengashida bunday odamlarga nisbatan ehtiyot choralari ko‘rilishini aniq qilib aytdim. Qaror qabul qilinib, unda ham aniq-tiniq qilib yozildi. Men ham qatt’iy talab qo‘ydim. Saylov jarayonida ishtirok etadigan barcha tomonlar buni oldindan berilgan qo‘ng‘iroq deb tushinishlari mumkin”.
Prezident bu so‘zini Rossiyaning qo‘lloviga suyanib aytdi. Chunki, xalqning hokimiyatga nisbatan ishonchi yo‘q va uni qo‘llab-quvvatlamaydi. Hukumatparast siyosatchilar bir nechta partiyalar tuzgani ham uni zaiflashtirdi. Sababi, ular tarqoq, har bir partiyaning, shuningdek, har bir a’zoning o‘z ambitsiyalari va manfaatlari bor. Hatto hukumatparast partiyalar ham o‘zaro ovoz talashib qirpichoq bo‘la boshlashdi. “Birimdik” va “Mekenim Qirg‘iziston”ning ba’zi a’zolari o‘zaro kurash boshladi. “Qirg‘iziston” kurashdan chetda qolganida boshqa hukumatparast partiyalar uni qo‘llab-quvvatlamadilar. “Iymon nuri” musulmonlar ovozini bo‘lib ketmasligi uchun “Birimdik” va “Mekenim Qirg‘iziston” unga bosim o‘tkazishdi.
Bunday vaziyatda prezident Rossiyaning qo‘llab-quvvatlashigagina umid qilmoqda. Chunki, Rossiya Venesuelada Maduroni AQSh hujumlaridan saqlab qolishga erishdi. Belorusda Lukashenkoni himoya qilib turibdi. Biroq, prezident Jeenbekov bunda u davlatlar bilan Qirg‘iziston o‘rtasidagi farqni hisobga olmayapti. U tarixdan o‘rnak olishi ham mumkin edi. Sababi bunga qadar Rossiya Qirg‘iziston masalasida bir necha bor “rokirovka” qilgan. Agar xalq Jeenbekovga qarshi chiqsa Madumarov uni almashtiruvchi “figura” sifatida qabul qilinishi ham ehtimoldan uzoq emas. Undan boshqa “zahiradagilar” ham bor. Ulardan “qaxramon” yasash tajribasiga ham ega. Amerika esa bunga hech qachon rozi bo‘lmaydi.
Qadrli Qirg‘iziston musulmonlari! Ushbu saylov ham, uning shaytoniy o‘yinlari ham buzg‘unchi demokratik mafkura asosida, mustamlakachi-kapitalistik tuzum doirasida olib borilmoqda. Bunga nisbatan Qirg‘izistonda faoliyat olib borayotgan Hizb ut-Tahrir islomiy siyosiy partiyasi sizlarni bu saylovni boykot qilishga chaqirib bayonot e’lon qildi. Ushbu bayonot bilan tanishib, unga amal qilishga shoshilinglar! Chunki, unda Qirg‘izistondagi har bir musulmon amal qilishi zarur bo‘lgan saylovga taalluqli shar’iy hukmlar bayon qilingan.
Abdulhakiym Qoraxoniy
