Sammit ortidan yana sammit
Bishkekda oʻtgan Shanxay hamkorlik tashkilotining navbatdagi sammiti ortidan Dushanbeda Osiyoda hamkorlik va ishonch choralari boʻyicha kengashning beshinchi sammiti boʻlib oʻtdi. Har ikki sammitda ham xalqaro siyosiy yoʻnalish deyarli bir tomonga qaratildi. Yaʼni asosiy eʼtibor Xitoy investitsiyasi va moliyaviy imkoniyatlaridan foydalanib, mintaqada Gʻarbga qarshi xalqaro taʼsir kuchiga ega gegemon quvvat paydo qilishga qaratildi.
Putin Yevroosiyo ittifoqi bilan Xitoyning “bir kamar bir yoʻl” loihasi oʻrtasida uygʻunlik va hamkorlik paydo qilishga chaqirdi. Yillik iqtisodiy aloqalari qariyb 100 milliard dollarga yetgan Xitoy – Rossiya aloqalarini yanada kengaytirish ish choralari muhokama qilindi. Rossiya Yevroosiyo tashkiloti vositasida, Xitoyning Markaziy Osiyoga olib kirayotgan moliyaviy kreditlari va strategik investitsiyalarini YeOII orqali nazorat qilmoqchi boʻlayapti. Putin Avgʻoniston tomondan kelayotgan xavfga toʻxtalar ekan, Yaqin Sharqdagi krizisni bartaraf etish jarayonida Avgʻonistonda vaziyat yana keskinlashib borayotgani haqida gapirdi.
Har ikki sammitda ham Xitoy oʻz imkoniyatlari bilan barchaning eʼtiborida turdi. Har bir davlat sammitdan oʻz manfaatlarini Xitoydan moliyaviy qarz olish yoki investitsiyasidan umid qilish asosida olib borayotgani sezilib turdi.
Putin Dushanbeda, Gʻarb tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy urushni toʻxtatishda yordam soʻragandek bayonot berdi. U 27 davlat yetakchilariga murojat qilib, olamda iqtisodiy urushni toʻxtatishni taklif qildi va ularni Gʻarb tomondan oʻziga qarshi qaratilgan iqtisodiy sanktsiyalarni tan olmaslikka chaqirdi. Putin asosiy eʼtiborini Xitoy bilan Hindistonga qaratib, Gʻarbga qarshi xalqaro ittifoq tuzishga ishtiyoqi borligiga ishora qildi.
Ikkala sammitda ham, deyarli katta oʻzgarishlarga sabab boʻlishi mumkin boʻlgan masalalar koʻtarilgani yoʻq.
Bundan tashqari “terrorizm va ekstremizm”ni oldini olish maqsadida amalga shirilayotgan Suriyada tartib oʻrnatish jarayonini nazoratga olish masalasi koʻrildi. Yaʼni Rossiya, Gʻarb loihasi asosidagi Yaqin Sharqdagi mujohidlar va ularning oila aʼzolarini yurtlariga qaytarish jarayonini oʻz nazorati ostiga olishga harakat qildi!
Rossiya Markaziy Osiyo mintaqalarini oʻz nazorati ostidan chiqarib yuborayotgani bois, Xitoy bilan hamkorlikda vaziyatni ushlab qolishga intilayotgani sezilib borayapti. Rossiyaning shu kundagi xalqaro siyosatdagi vazni oʻta zaiflashib bormoqda, shu sababli, nafaqat energetika, hatto Sibir yerlarining bir qismini ham Xitoyga ijaraga berishga majbur boʻlib borayapti. Rossiya ham, oʻz mamlakatidagi xom ashyolariga Xitoyni qiziqtirish orqali investitsiya tortmoqchi boʻlib, yana qarzga botib borayapti. Bu bilan Qirgʻiziston singari davlatlar safiga qoʻshilib boryapti.
Putin shuningdek sammitda, AQSh boshchiligidagi Gʻarb ekspansiyasidan himoya talab qilayotgandek muomila qildi. Sobiq sovet ittifoqidan qolgan mamlakatlar oʻrtasida tuzilgan YeHHT, MDH… kabi tashkilotlari ustidagi nazorati ham toboro zaiflashib, mintaqadagi davlatlar iqtisodiy, moliyaviy jihatdan Xitoyga mustamlaka boʻlib borishayapti.
Rossiya hozirda Xitoyning imkoniyatlariga raqobatchilik qila olmaydi. Shuning uchun Xitoyning moliyaviy bosqinchiligi oʻzining nazorati ostida borayotgandek koʻrinish yasashga urinyapti. Imkon boʻlsa, Markaziy Osiyo davlatlariga bosim oʻtkazib boʻlsa ham, Xitoyni mintaqaga kirib kelishi borasida qandaydir taʼsir quvvatiga ega boʻlmoqchi. Bundan ham globalroq muammo, Rossiya Osiyoda Gʻarb (AQSh)ga qarshi Xitoy va Hindiston ishtirokida siyosiy yoki hech boʻlmasa, iqtisodiy blok tuzmoqchi.
Abdurazzoq Moʻʼmin
