بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Hadisi Sharif bilan
Xiroj
Aziz muxlislar, “Hadisi Sharif bilan” nomli ruknimizning yangi sonini samimiy salomlar bilan boshlaymiz. Sizlarga Alloh Taoloning salomi, rahmati va barakoti bo‘lsin.
حدثنا أبو أسامة، عن سعيدٍ، عن قتادةٍ، عن أبي مجلزٍ، قال: ” بعث عُمرُ عثمانَ بنَ حنيفٍ على مساحةِ الأرضِ قالَ: ” فوضعَ عثمانُ على الجريب من الكرمِ عشرةَ دراهمَ، وعلى جريبِ النخلِ ثمانيةَ دراهمَ وعلى جريبِ القصبِ ستةً دراهمَ، يعني الرطبةِ، وعلى جريبِ البرِ أربعةَ دراهمَ، وعلى جريبِ الشعيرِ درهمين
Abu Usoma Saiddan, u Qatodadan, u esa, Abu Majlazdan rivoyat qilgan hadisda shunday deydi: “Umar roziyallohu anhu Usmon ibn Hanifni yer maydonini o‘lchash uchun yubordilar. Usmon bir jarib uzum bog‘iga o‘n dirham, bir jarib xurmo bog‘iga sakkiz dirham, bir jarib yangi xurmoga olti dirham, bir jarib bug‘doyga to‘rt dirham va bir jarib arpaga ikki dirham xiroj belgiladi”.
Jarib – quloch bilan o‘lchanadigan o‘lchov birligidir. Hozirda qo‘llanilayotgan metr shkalasiga ko‘ra, 1 jarib 1366 kvadrat metrga tengdir.
Aziz birodarlar!
Alloh Taolo kuch bilan fath qilingan dehqonchilik yerlaridan xiroj olishni farz qildi. Yerga ekin ekilganmi, ekilmaganmi, unumdormi, qurg‘oqmi, hech farqi yo‘q hammasidan xiroj olinadi. Davlat xiroj miqdorini yerning unumdorligiga qarab belgilaydi. Ya’ni, xiroj yerdan olingan hosilga qarab emas, odatda olinishi mumkin bo‘lgan taxminiy hosilga qarab belgilanadi.
Xiroj har yili olinadi va zakotdan alohida bo‘limga qo‘yiladi. Davlat uni ham boshqa boyliklarni sarf qilganidek, o‘zi ma’qul ko‘rgan jihatlarga sarf qiladi.
Kuch bilan fath qilingan va xiroj belgilangan yerlar uchun xiroj abadiy hisoblanadi. Aholining Islomga kirishi yoki uni musulmonga sotishi bilan xiroj soqit bo‘lmaydi. Chunki uning kuch bilan fath etilgan sifati qiyomatgacha boqiy qoladi. Agar xiroj yerida yashayotgan odamlar musulmon bo‘lsa, xiroj bilan birga ushr ham berishlari kerak bo‘ladi. Chunki oyat va hadislarga ko‘ra, xiroj yerga vojib qilingan haq, ushr esa musulmon yeridan olingan hosilga vojib qilingan haqdir. Boshqacha aytganda, u hosilning o‘ndan bir qismini beradi. Bu ikki haq bir-biriga zid emas, chunki ular ikki xil sabablarga ko‘ra vojib bo‘ldi.
Zakot olinadigan ekinlarga kelsak, ular Hokim, Bayhaqiy va Tabaroniy rivoyat qilgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadislarida zikr qilingan.
حين بعثهما النبيُ صلى اللهُ عليه وسلمَ إلى اليمنِ، يُعلِّمانِ النّاسَ أمرَ دينِهِم، فقال: لا تأخذا الصدقةَ إلاّ من هذهِ الأربعةِ: الشعير، والحنطةُ، والزبيبُ، والتمرُ.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Muso va Muozni odamlarga diniy ishlarni o‘rgatish uchun Yamanga yubayotib: “Ushbu to‘rt narsa – arpa, bug‘doy, mayiz va xurmodangina sadaqa olinglar”, dedilar.
Ekinlar va mevalar nisobga yetsa, ulardan ushr olinadi, nisobga yetmasa, ushr olinmaydi.
Ushr bilan xirojning farqi shundan iboratki, ushr yerdan chiqqan hosildan olinadi. Agar yer yomg‘ir suvi bilan sug‘orilsa, davlat olingan hosilning o‘ndan bir qismini oladi. Agar yer charxpalak yoki shunga o‘xshash narsalar bilan sun’iy sug‘orilsa, davlat hosilning yigirmadan birini oladi.
روى مسلمٌ عن جابرٍ قال: قالَ عليهِ الصلاةُ والسلامُ: فيما سقَتْ الأنهارُ والغيمُ العُشور وفيما سُقِىَ بالسانيةِ نصفِ العُشر
Muslim Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qiladi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam “Daryolar va yomg‘ir suvi bilan sug‘oriladigan yerlardan ushr, tuya bilan sug‘oriladigan yerdan ushrning yarmi olinadi”, dedilar.
Ushr ham zakot hisoblanib, baytulmolning zakot bo‘limiga qo‘yiladi va oyatda zikr qilingan sakkizta toifaning birigagina sarflanadi.
إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَاِبْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
“Albatta, sadaqalar (ya’ni, zakotlar) Alloh tomonidan farz bo‘lgan holda, faqat faqirlarga, miskinlarga, sadaqa yig‘uvchilarga, ko‘ngillari (islomga) oshna qilinuvchi kishilarga, bo‘yinlarni (qullarni) ozod qilishga, qarzdor kishilarga va Alloh yo‘lida (ya’ni, jihodga yoki hajga ketayotganlarga) hamda yo‘lovchi musofirlarga berilur. Alloh bilim va hikmat sohibidir”. (Tavba: 60).
Alloh Taolodan haq-huquqlarni himoya qiladigan, hech kimga zulm qilmaydigan Islom davlati bilan bizlarni aziz qilishini so‘raymiz…
Aziz birodarlar, navbatdagi «Hadisi Sharif bilan» nomli ruknimizgacha Alloh Taoloning panohida bo‘ling. Sizlarga Alloh Taoloning salomi, rahmati va barakoti bo‘lsin.
06 Rajab, 1446h yil.
06 yanvar, 2025m yil.
