بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Hadisi Sharif bilan
Ayollarga yaxshi munosabatda bo‘ling
Aziz muxlislar, “Hadisi Sharif bilan” nomli ruknimizning yangi sonini samimiy salomlar bilan boshlaymiz. Sizlarga Alloh Taoloning salomi, rahmati va barakoti bo‘lsin.
ورد في سنن ابن ماجه – كتاب النكاح – حدثنا أبو بكر بن أبي شيبة حدثنا الحسين بن علي عن زائدة عن شبيب بن غرقدة البارقي عن سليمان بن عمرو بن الأحوص حدثني أبي أنه شهد حجة الوداع مع رسول الله صلى الله عليه وسلم فحمد الله وأثنى عليه وذكر ووعظ ثم قال: ” استوصوا بالنساء خيرا فإنهن عندكم عوان ليس تملكون منهن شيئا غير ذلك إلا أن يأتين بفاحشة مبينة فإن فعلن فاهجروهن في المضاجع واضربوهن ضربا غير مبرح فإن أطعنكم فلا تبغوا عليهن سبيلا إن لكم من نسائكم حقا ولنسائكم عليكم حقا فأما حقكم على نسائكم فلا يوطئن فرشكم من تكرهون ولا يأذن في بيوتكم لمن تكرهون ألا وحقهن عليكم أن تحسنوا إليهن في كسوتهن وطعامهن“
Ibn Mojaning “Sunan” kitobida shunday zikr qilinadi: Abu Bakr ibn Abu Shayba Sulaymon ibn Amr ibn Ahvosdan, u esa, otasidan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vidolashuv hajida Allohga hamdu-sano aytdib, zikr qilganlaridan keyin shunday deganliklarini rivoyat qiladi: “Ayollaringizga yaxshi muomalada bo‘ling. Chunki ular (erkaklar oilada boshqaruvchi bo‘lganligi tufayli) sizning oldingizda asirdirlar. Ular ochiqdan-ochiq fahsh (ya’ni itoatsizlik, yomon xulq, er va uning oilasiga tili va qo‘li bilan zarar yetkazish) ishlarni qilmas ekanlar, sizlar bundan boshqa hech narsaga ega emassiz (ya’ni ayollarga nasihat qilish va ularga yaxshilik qilishdan boshqa narsaga ega emassiz). Agar shunday (itoatsizlik) qilsalar yotoqlaringizni ajrating. (Agar u bundan ham nasihat olmasa) Ularni og‘ritmaydigan tarzda uring. Agar sizga itoat qilsalar, ularga qarshi bundan boshqa yo‘l izlamang. (Ya’ni, ularga hech qanday bosim o‘tkazmang. Bu ayollarga yaxshi nasihat qilish va agar ular itoatsizlik qilsa, ularni vazminlik bilan jazolash demakdir). Albatta, sizning ayollaringiz ustida haqlaringiz bordir. Ayollaringizning ham sizning ustingizda haqlari bor. Sizning ayollaringiz ustidagi haqqingiz ular siz yoqtirmagan kishini uyingizga kiritmasliklaridir. (Ya’ni ayollaringiz siz yoqtirmagan hech kimni – u begonami, tanishmi yoki erkakmi, ayolmi yoki mahramlardan birimi, farqi yo‘q – uyingizga kirishiga yo‘l qo‘ymasliklari kerak). Ularning sizning ustingizdagi haqlari esa, ularni kiyim-kechak va oziq-ovqat bilan ta’minlashda yaxshi muomalada bo‘lishingizdir. (Ya’ni ularga befarq bo‘lmay, yetarli darajada g‘amxo‘rlik qilishingiz lozim).
Bu hadis As-Sindiyning sharhida “Nikoh kitobi – ayollaringizga yaxshi muomalada bo‘ling” mavzusi bilan kelgan. “Ayollaringizga yaxshi muomalada bo‘ling” so‘zi vasiyatni qabul qilishni anglatadi. Ya’ni bu “men sizlarni ular bilan yaxshi muomalada bo‘lishingizni vasiyat qilaman, ular haqidagi vasiyatimni qabul qiling” deganidir.
At-Tibiy aytdi: “Ayollaringizga yaxshi muomalada bo‘ling”, so‘zi talabni ifodalaydi. Ya’ni, ularga yaxshilik qilishni o‘zingizga buyuring yoki bir-biringizni ularga yaxshilik qilishga va ularning odobsizliklariga sabr qilishga chaqiring.
“عوان” so‘zi “عانية” so‘zining ko‘plik shakli bo‘lib, asir degan ma’noni bildiradi. “Ular ochiqdan-ochiq fahsh ishlarni qilmas ekanlar”, ya’ni, ochiq-oydin fahsh ishni qilmasa erlari ayollariga yaxshi nasihat qilishlari, yaxshi muomala qilishlari kerak. Bu yerda fahsh ishlar degani zino ma’nosida emas, balki itoatsizlik, yomon xulq-atvor, eriga va uning oilasiga tili va qo‘li bilan zarar yetkazishdir. Chunki zinoning o‘ziga xos jazosi bor.
“Yotoqlaringizni ajrating” so‘zi “ular bilan yotoqxonada bir to‘shakda yotmang”, ularga yaqinlashmang”, degan ma’noni anglatadi. Chunki bu jinsiy aloqani oldini olishdir.
“Ularni og‘ritmaydigan tarzda uring” so‘zi Alloh taoloning “واللاتي تخافون نشوزهن” «Agar ularning itoatsizligidan qo‘rqsangiz», degan so‘ziga mos keladi. Demak bu hadis oyatning tafsiriga o‘xshaydi. Chunki bu urish qattiq emas, yumshoq urishdir.
“Agar sizga itoat qilsalar, ularga qarshi bundan boshqa yo‘l izlamang”. Ya’ni, ularni ayblab, zarar bermaslik kerak. O‘rtalarida bo‘lib o‘tgan ba’zi hodisalarga ko‘z yumishligi kerak. Zero, gunohidan tavba qilgan odam, gunohsiz odamdek bo‘ladi.
“Ular siz yoqtirmagan kishini uyingizga kiritmasinlar”. Ibn Jarir o‘z sharhida “sizdan boshqa hech kimni o‘ziga yaqin tutmasinlar”, deb sharhlagan. Chunki har tomonlama zino haromdir.
Al-Xattobiy aytadi: “Ular siz yoqtirmagan kishilarni uyingizga kiritmasinlar”, degan so‘z, “ayol kishining butun erkaklar bilan gaplashishi taqiqlanganini bildiradi. Erkak va ayol o‘rtasidagi suhbat arab an’analarining bir qismi edi. Ular buni kamchilik deb bilishmasdi va shubhali deb ham hisoblamasdi. Hijob haqidagi oyat nozil bo‘lgach, ayollar alohida bo‘lib qolishdi, ular bilan gaplashish va birga o‘tirish man qilindi.
“Siz yoqtirmagan kishilarni”, ya’ni, siz uning uyga kirishini yoqtirmaysizmi yoki uning o‘zini yoqtirmaysizmi, bu muhim emas. Shuningdek ayolning mahrami bo‘ladimi yoki ayol kishi bo‘ladimi buning ham farqi yo‘q. Erning roziligisiz har kimning uyga kirishi taqiqlanadi. Vallohu a’lam.
Aziz birodarlar!
Alloh oilaviy hayotni er-xotin har tomonlama bir-biriga to‘liq do‘st bo‘lib bir-birlari bilan xotirjam yashashlari uchun yaratdi. Do‘stlik – bu biri ikkinchisining ishonchini qozongan hamrohlikdir. Alloh Taolo bu nikohni osoyishtalik o‘rni qilib qo‘ydi va er-xotin bir-biriga yaxshi munosabatda bo‘lishlarini buyurdi.
Erkaklar ayollariga yaxshi munosabatda bo‘lishlari kerak. Alloh ayol ustidan yetakchiligini erkak zimmasiga yukladi va uni g‘amxo‘r rahbar qildi. Alloh Taolo aytadi:
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ
“Erkaklar xotinlari ustida rahbardurlar”. (Niso: 34).
Erning ayolga va oilaga yetakchi ekanligining ma’nosi – u uyda mutlaq yagona hukmron ekanligini va ayol har bir ishda unga so‘zsiz itoat qilishi shartligini anglatmaydi. Aksincha, erning oila ustidan rahbarlik qilishining ma’nosi – u oila ishlarini tartibga solishi va uni yetakchilik qobiliyati bilan (fikr yuritib) boshqarishidir. Rahbarlik oila ustidan hokimiyat o‘rnatish yoki hukmronlik qilish emas. Chunki er-xotin o‘zaro do‘st bo‘lib, biri hokim, ikkinchisi mahkum emas, biri amir, ikkinchisi fuqaro emas. Aksincha, ular umr yo‘ldoshlardir. Ya’ni oila ishlarini boshqarishda va oilaga g‘amxo‘rlik qilishda biri ikkinchisiga boshliq qilingan umr yo‘ldoshlardir. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham oilada ayollariga do‘st bo‘lganlar, davlat boshlig‘i va payg‘ambar bo‘lishlariga qaramay, oilada yakka hokim va hukmron emas edilar.
روى مسلم في صحيحه أن أبا بكر استأذن على النبي، ودخل بعد أن أذن له ثم استأذن عمر ودخل بعد الأذن، فوجد النبي جالساً وحوله نساؤه واجماً ساكتاً فقال عمر: لأقولن شيئاً أضحك النبي e ثم قال: يا رسول الله، لو رأيت بنت خارجة سألتني النفقة فقمت إليها فوجأت عنقها، فضحك رسول الله وقال: «هن حولي يسألنني النفقة.
Muslim o‘zining “Sahih”ida rivoyat qiladi: “Abu Bakr roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga kirishga ruxsat so‘radilar va ruxsat bo‘lganidan keyin kirdilar. Keyin Umar roziyallohu anhu ruxsat so‘radilar va ruxsat bo‘lganidan keyin kirdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ayollari davrasida jim o‘tirar edilar. Shunda Umar roziyallohu anhu: “ Bir so‘z aytib, Rasulullohni kuldiraman”, dedi. va: “ Ey Rasululloh, mendan binti Xorija (ya’ni, o‘z xotini) nafaqa so‘raganini ko‘rsam, o‘rnimdan turib, bo‘yniga bir tushirsam, deyman”, dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kulib yubordi-da: “Mana bular ham atrofimda nafaqa so‘rab o‘tirishibdi”, dedilar.
Bundan ma’lum bo‘ladiki, erkakning ayol ustidan rahbarlik qilishi ishlarga yetakchilik qilish bo‘lib, bu yetakchilik hukmdorlik va hokimlik emas, balki do‘stona rahbarlikdir. Shuning uchun, ayol ham eriga murojaat qilishi, o‘z fikrini bildirishi va u bilan bahslashishi, muhokama qilishi mumkin.
Bizlarga to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatgan Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamga va u zotning ahli oilasiga va sahobalariga solatu salomlar bo‘lsin.
Aziz birodarlar, navbatdagi «Hadisi Sharif bilan» nomli ruknimizgacha Alloh Taoloning panohida bo‘ling. Sizlarga Alloh Taoloning salomi, rahmati va barakoti bo‘lsin.
14 Jummadul Uvla, 1446h yil.
16 Noyabr, 2024m yil.
