Ostona sammitlari Amerika manfaatlariga xizmat qiladi
Shu kunlarda, ya’ni 8-10 avgust kunlari Qozog‘istonda Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining oltinchi maslahat uchrashuvi va “Markaziy Osiyo+Yaponiya” sammiti bo‘lib o‘tmoqda. Qirg‘iziston prezidentining axborot xizmati tarqatgan ma’lumotga ko‘ra, Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining sammitida mintaqadagi dolzarb masalalar va hamkorlik rejalari muhokama qilinadi. Prezident Sadir Japarov Yaponiya bosh vaziri Fumio Kisida bilan uchrashib, o‘zaro hamkorlik masalalarini muhokama qiladi.
Ma’lumki, Markaziy Osiyo davlatlari bilan AQSH, Yevropa Ittifoqi, Xitoy, Rossiya, Hindiston va Fors ko‘rfazi davlatlari o‘rtasida C5+1 formatida sammitlar tashkil etilgan. Yaponiya bilan ham xuddi shunday formatdagi uchrashuv tashkil etilmoqda. Bundan tashqari, Markaziy Osiyo davlatlarining o‘z maslahat uchrashuvlari mavjud. Ushbu sammitlar orqali asosiy to‘rt o‘yinchi nufuz talashadi, ya’ni Amerika, Yevropa Ittifoqi, Xitoy va Rossiya bu sammitlardan o‘z nufuzini yoyish uchun ushbu sammitlardan foydalanadi. Ulardan birinchisi Amerika bo‘lib, mazkur formatdagi uchrashuv uning tashabbusi bilan ilk bor tashkil etilgan va 2015 yildan buyon davom etib kelmoqda. Amerika C5+1 sammitlari orqali terrorizmga qarshi kurash, savdoni rivojlantirish, transport koridorini yaratish, energetika va mintaqaviy hamkorlik loyihalarini muhokama qiladi. Amerika bu loyihalar orqali mintaqani Rossiya ta’siridan uzoqlashtirishga va Xitoyga qarshi turishga harakat qiladi. Biroq Amerikaning mintaqadagi imkoniyatlari cheklanganligi sababli Hindiston va Yaponiya sammitlari C5+1 formatida tashkil etilgan. Ma’lumki, AQSH Xitoy ta’siriga qarshi Yaponiya va Hindistondan samarali foydalanib keladi. Boshqacha aytganda, Yaponiya va Hindistonning C5+1 sammitlari ularning iqtisodiy manfaatlariga xizmat qilsa-da, odatda Amerikaning mintaqadagi Xitoyga qarshi siyosatiga mos ravishda olib boriladi. Shuningdek, Ko‘rfazning boy davlatlarini ishga solish orqali Markaziy Osiyoning iqtisodiy ehtiyojlaridan foydalanib, o‘z ta’sirini kengaytirishga harakat qiladi.
Yevropa Ittifoqi bilan C5+1 sammiti 2022 yilda tashkil etildi. Yevropa Ittifoqi 2019 yilda Markaziy Osiyo bo‘yicha yangi strategiyani qabul qildi. Uning strategiyasi sarmoya kiritish orqali mintaqadagi iqtisodiy ta’sirni kuchaytirishdan tortib, talabalarni o‘qitish va tajriba almashish bahonasida o‘z kadrlarini tayyorlashgacha bo‘lgan ishlarni o‘z ichiga oladi. Hozircha Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi siyosiy ta’siri zaif bo‘lsa-da, u sarmoya yotqizish va savdo aloqalari orqali iqtisodiy ta’sirini kengaytirmoqda. Shuningdek, mintaqadagi davlatlarning ta’lim sohasiga yordam berish orqali o‘zining saqofiy ta’sirini ham kengaytirib kelmoqda.
Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 2022 yil 19 may kuni Xitoyning Sian shahrida bo‘lib o‘tgan “Markaziy Osiyo – Xitoy” sammitining birinchi yig‘ilishida ishtirok etishdi. Bu sammitda Markaziy Osiyoda Xitoyning ta’sirini kuchaytiradigan bir qancha shartnomalar imzolandi. 2013 yilda Xitoy “Bir kamar – bir yo‘l” loyihasini e’lon qilish bilan Markaziy Osiyoda yangi loyihalarni amalga oshirishni boshladi. 2022 yil oxiriga kelib, Xitoyning mintaqaga kiritgan sarmoyasining umumiy hajmi 70,2 milliard dollarga yetdi. Ayni paytda, 2023 yilda mintaqaning Xitoy bilan savdo aylanmasi 22 foizga oshdi. Joriy yilning oktyabr oyida esa “Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston” temir yo‘li qurilishi loyihasi amalga oshirilishi kutilmoqda. Agar bu loyiha amalga oshirilsa, Xitoyning mintaqadagi ta’siri yanada ortadi.
Bu voqealardan keyin Rossiya mintaqadagi ta’sirini saqlab qolish uchun C5+Rossiya sammitini tashkil qildi. Rossiya bu platforma orqali asosan G‘arbning mintaqadagi ta’sirining kuchayishiga qarshi turishga harakat qilmoqda. Ammo Ukrainadagi urush va iqtisodiyotning zaiflashuvi Rossiyani Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan yumshoqroq siyosat yuritishga majbur qilyapti. Shunindek, Xitoyning mintaqada kuchayib borayotgan ta’siriga qarshi kurashadigan kuchi yo‘qligi sababli u bilan kelishishga majbur.
Shunga ko‘ra, Ostonada bo‘lib o‘tayotgan Markaziy Osiyo davlatlarining maslahat sammiti va mintaqa yetakchilarining Yaponiya bilan uchrashuvi asosan Amerika manfaatlariga xizmat qiladi. Zero, Amerikaning mintaqadagi asosiy maqsadi Markaziy Osiyo yetakchilarini Rossiyadan uzoqlashtirishdir. Buning uchun mintaqadagi davlatlarning integratsiyasini kuchaytirish kerak. Bu haqida AQSHning O‘zbekistondagi sobiq elchisi Deniyel Rozenblyum “C5+1 yaxshi, lekin hech qanday qo‘shimchasiz C5 bundan ham yaxshiroq”, degan edi. Chunki Markaziy Osiyo davlatlarining integratsiyasi Rossiyaning mintaqada beqarorlik yaratish ehtimoliga qarshi ishlaydi va Rossiyaga bo‘lgan ehtiyojni kamaytiradi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, bugungi kunda kapitalizm hukmronlik qilayotgan dunyodagi bosqinchi davlatlar qaysi mintaqada bo‘shliq vujudga kelsa, och qolgan itlar kabi o‘sha joyga yetib borishmoqda. Hozirgi paytda bunday bo‘shliq Markaziy Osiyoda kuzatilishi va bu mintaqaning strategik ahamiyati bosqinchi davlatlarni ushbu mintaqada o‘z ta’sirini kengaytirishga undamoqda. Zero, kapitalizmning dunyoqarashi “cheksiz istak – cheklangan resurs” nazariyasiga asoslanadi. Shuning uchun ham bosqinchilar yer yuzining qayerida bo‘lmasin, mineral boylik va energiya resurslarini tashib ketadi!
Demak, mintaqani birlashtirish va xalqaro kufr tuzumiga qarshi turish uchun avvalo mafkuraga ega bo‘lishimiz kerak. Bunday kuchga ega mafkura faqat Islomda mavjuddir. Shunday ekan, musulmonlar Islom soyasida birlashishdan boshqa barcha shiorlar kufr manfaatiga xizmat qilishini tushunib yetishlari lozim!
Mumtoz Mavarounnahriy
