بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Yagona Ummat va uning yagona shariati
Ustoz Hamd Tobib
Ramazon oyi buyuk oy. Chunki u xayru barakot yog‘adigan hamda Alloh Azza va Jallaga yaqin bo‘linib, U bilan aloqa qilinadigan, insonlar o‘rtasida nusratlar, rahmatlar va munosabatlar amalga oshadigan, gunohlar kechiriladigan va do‘zaxdan qutulinadigan oydir.
Ushbu iymon oyining ma’nolaridan biri shuki, u yer yuzining sharqiyu g‘arbidagi Islom Ummatining yagona Ummat ma’nosini o‘zida mujassam qilib, mustahkamlaydi. Bu bir necha jihatlarda namoyon bo‘ladi:
Birinchi: Ro‘za ibodatini boshlash, tugatish va qanday ado etishdagi birlik. Yer yuzidagi musulmonlar ro‘za tutishni bir kunda boshlaydilar, bir kunda tamomlaydilar. Rosul ﷺ marhamat qilganlar:
«صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ فَإِنْ غُمِّيَ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا الْعَدَدَ»
«Oyni ko‘rib ro‘zani boshlanglar, oyni ko‘rib ro‘zani tugatinglar. Agar havo bulut bo‘lsa, sanoqni to‘la o‘ttiz kun qilinglar». (Muslim rivoyati). Bu yerda xitob barcha musulmonlarga qaratilgan, unda hech kimga imtiyoz berilmagan, hech kim ajratilmagan va xoslanmagan. Hukmlarning bajarilishi jihatidan xoslanishi ham barcha musulmonlarga qaratilgan bo‘lib, unda shariat dalil bilan xoslagan kishilargina istisno qilingan. Kasal, musofir yoki uzrli kishilarning ro‘za tutmasligiga ruxsat berilishi kabi hukmlarning xoslanishi ham barcha musulmonlarga qaratilgan, unda ham hech kim ajratilmagan.
أَيَّاماً مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَّكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
«Sanoqli kunlar(da ro‘za tutish farz qilindi), endi sizlardan biror kishi xasta yoki musofir bo‘lsa, u holda (ro‘za tutolmagan kunlarining) sanog‘ini boshqa kunlarda tutadi. (Keksalik yoki zaifligi sababli) ro‘za tutishga qiynaladigan kishilar bir miskin-bechoraning bir kunlik taomi miqdorida evaz to‘lashlari lozim. Bas, kim o‘z ixtiyori bilan ziyoda yaxshilik qilsa (lozim bo‘lganidan ortiqroq evaz to‘lasa), o‘ziga yaxshi. Agar bilsangiz, ro‘za tutishingiz o‘zingiz uchun (evaz berish yoki hatto uzrli holatda ro‘za tutmaslikka nisbatan) yaxshiroqdir»[Baqara 184]
Ushbu oyati karimadagi xitob umumiy kelgan bo‘lib, yer yuzidagi musulmonlarni ajratmasdan barchasiga qaratilgan.
Ikkinchi: Yer yuzining g‘arbi va sharqidagi barcha Islom Ummati bitta aqida, bitta shar’iy asoslar va bitta ahkomlardan kelib chiqadi hamda bitta Qur’on va Sunnatga, ya’ni vahiga tayanadi. Alloh Taolo bunday degan:
وأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
«Albatta, mana shu Mening To‘g‘ri Yo‘limdir. Bas, shu yo‘lga ergashinglar! (Boshqa) yo‘llarga ergashmangizki, ular sizlarni Uning yo‘lidan uzib qo‘yar. Shoyad taqvo qilsangiz, deb sizlarni mana shu narsalarga buyurdi» [An’om 153]
Rosul ﷺ marhamat qilganlar:
«وَقَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ مَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ إِنِ اعْتَصَمْتُمْ بِهِ، كِتَابُ اللهِ»
«Men orangizga shunday bir narsani qoldirdimki, bundan keyin uni mahkam ushlasangiz hargiz adashmaysiz. U Allohning Kitobidir». (Muslim rivoyati). Yana bir rivoyatda bunday keladi:
«إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ شَيْئَيْنِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُمَا: كِتَابَ اللَّهِ وَسُنَّتِي وَلَنْ يَتَفَرَّقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»
«Men orangizga ikki narsani, Allohning Kitobi va Sunnatimni qoldirdim. Ularni mahkam ushlasangiz hargiz adashmaysizlar va bu ikkisi hargiz ajralmaydilar hatto mening havzimga birga keladilar». (Hokim «Mustadrak»da rivoyat qilgan).
Hukm olishda barcha musulmonlar tayanadigan bitta shar’iy asos bor. Musulmonlar uchun aql, insoniy qonunchilik va o‘tmishdagi soxta qonunchiliklar kabi boshqa asos yo‘q.
Uchinchi: Barcha musulmonlarning qalbi Alloh Azza va Jallaga, ya’ni bitta Robbilariga talpinadi va bu bitta Ummat ma’nosida gavdalanadi:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ * تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ * يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَيُدْخِلْكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ * وَأُخْرَى تُحِبُّونَهَا نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ * يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُونوا أَنصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللَّهِ فَآَمَنَتْ طَائِفَةٌ مِّن بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آَمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ
«Ey mo‘minlar, sizlarga alamli azobdan najot beradigan bir «tijorat»ni ko‘rsataymi?. (O‘sha «tijorat» mana budir) Alloh va Rosuliga iymon keltirursizlar va Alloh yo‘lida mol va jonlaringiz bilan jihod qilursizlar. Mana shu agar bilsangizlar o‘zlaringiz uchun eng yaxshi (ish)dir. (Agar shunday qilsangizlar, Alloh) sizlarning gunohlaringizni mag‘firat qilur hamda sizlarni ostidan daryolar oqib turadigan jannatlarga va abadiy jannatlardagi pokiza maskanlarga kiritur. Bu esa ulug‘ baxtdir. Va (Alloh sizlarga) yana boshqa suyadiganingiz (bir ne’matni ham berurki, u) Alloh tomonidan bo‘lgan Nusrat va yaqin fathidir. (Ey Muhammad), mo‘minlarga (mana shu) xushxabarni yetkazing! Ey mo‘minlar, sizlar ham xuddi (havoriylar kabi) Allohning ansor-yordamchilari bo‘lingiz! Iso ibn Maryam havoriylarga: «Allohga (ya’ni Uning diniga da’vat qilishimda) kim mening ansorlarim bo‘lur?» deganida, havoriylar «Biz Allohning (diniga) nusrat berguvchilarmiz», deb aytdilar. Bas, Banu Isroildan bir toifa (odamlar Isoga) iymon keltirdi va bir toifa kofir bo‘ldi. Bas, Biz iymon keltirgan zotlarni dushmanlaridan kuchli qilib qo‘ydik, ular (kofirlar ustiga) g‘olib bo‘lib qoldilar» [Saf 10-14]
Bu ma’nolar ibodatning boshlanishida, qanday ado etilishida, tayaniladigan usulida, Allohga yaqin bo‘lishda va ulardan ko‘zlangan buyuk g‘oyada yagona Ummat ma’nolarini mujassamlab, uning rishtalarini mustahkamlaydi. Aslini olganda, bu narsa Alloh Subhanahu tomonidan sifatlangan ushbu pokdomon Ummatdan boshqasida yo‘q. Alloh Taolo aytadi:
وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ
«Shak-shubhasiz ushbu ummatingiz haqiqatda bitta Ummatdir. Men esa sizlarning Parvardigoringizdirman, bas, Mendangina qo‘rqingiz!» [Mo‘minun 52]
Yana bunday dedi:
إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ
«Shak-shubhasiz ushbu ummatingiz haqiqatda bitta Ummatdir. Men esa sizlarning Parvardigoringizdirman, bas, Mengagina ibodat qilingiz!» [Anbiyo 92]
Alloh Taolo Ummatni xuddi ildizi yer ostiga chuqur ildiz otgan, shohlari samoga bo‘y cho‘zgan va O‘zining izni ila to‘xtovsiz meva berib turuvchi asl daraxtga o‘xshatib, bunday dedi.
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاء * تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَيَضْرِبُ اللهُ الأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
«(Ey inson), Alloh yaxshi So‘zga (ya’ni, iymon kalimasiga) qanday misol keltirganini ko‘rgin: u so‘z xuddi bir asil daraxtga o‘xshaydiki, uning ildizi (yer ostiga) mahkam o‘rnashgan, shoxlari esa osmonda bo‘lib, Parvardigorining izni-irodasi bilan mudom meva berur. Alloh odamlar eslatma-ibrat olishlari uchun mana shunday misollar keltirur» [Ibrohim 24-25]
Ushbu yagona Ummat ma’nolari aqida va ahkomlardan iborat dindagi barcha masalalarda hamda amaldagi barcha ko‘rinishlarida ildiz otgan. Bu narsa Islom Ummatidan boshqasida topilmaydi. Masalan, yahudiylar ham, nasroniylar ham aqidalarida, ibodat va marosimlarida bo‘lingan, boshqa-boshqa. O‘rtalarida hech qanday robita va birlashishga undov yo‘q. Alloh Taolo bunday degan:
إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُواْ دِينَهُمْ وَكَانُواْ شِيَعاً لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ
«Dinlarini bo‘lib, o‘zlari ham guruhlarga bo‘linib olgan kimsalar to‘g‘risida biron narsada (mas’ul) emassiz. Ularning ishlari faqat Allohning o‘ziga havola. Keyin ularga qilib o‘tgan ishlarining xabarini berur» [An’om 159]
Yana bunday degan:
لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعاً إِلَّا فِي قُرًى مُّحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرَاءِ جُدُرٍ بَأْسُهُم بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَ يَعْقِلُونَ
«Ular (munofiq va yahudiylar) barchalari sizlar bilan faqat qal’a-qo‘rg‘onli qishloqlar ichida (berkinib) yoki devorlar ortidagina jang qila olurlar, (ya’ni hech qachon sizlarga qarshi ochiq jangga chiqa olmaslar). Ular o‘z o‘rtalarida kuchli-quvvatlidirlar, (ya’ni, jang-jadal bo‘lmasdan turib o‘zaro kuch-qudratli ekanliklari haqida lof uraveradilar, ammo jang paytida ojiz-qo‘rqoqdirlar). (Og‘izlaridagi so‘zlaridan) ularni bir deb hisoblaysiz-u, (ammo) dillari xilma-xildir. Bunga sabab, ularning aqlsiz qavm ekanliklaridir» [Hashr 14]
Yahudiy va nasroniylarning aqidasi, bitta mazhabda ham, bir necha xil mazhablarda ham uyg‘un-jips emas. Pravoslavlar, katoliklar va protestantlar, har biri o‘zaro teskari turli xil mazhablarga bo‘linib ketgan. Asosiy mazhab sifatida bir-biriga teskariliklarini-ku, aytmasa ham bo‘ladi. Masalan, ba’zilari Iso Allohning o‘g‘li deyishsa, boshqalari Iso Allohning o‘zi deyishadi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, ushbu Ummat diniy ishlarining barchasida birdir. Ilohi, Rosuli, Qur’oni va Nabiyyining Sunnati bir. Ummatning Qur’oni mutavotir shaklda, hech o‘zgartirilmagan va buzilmagan holda naql qilingan. Payg‘ambarining Sunnati ham naql qilinib, barchasi yodlangan. To Alloh yer va undagi barcha narsalarni meros qilib olguniga qadar shunday qoladi. Bular biz uchun – ayniqsa, biz Ummatni o‘zining yurtlarini xuddi Islom davlati barpo bo‘lib, to oxirgi vaqtiga qadar uzun tarix davomida bitta bayroq ostida bitta davlat bo‘lgani kabi birlashtirishga undaydigan ushbu buyuk oyda turgan ekanmiz – buyuk turtkidir. Shuning uchun barcha xalq va irqlar o‘rtasida hamjihatlikni targ‘ib qilib, o‘rtalaridagi rishtalarni mustahkamlaydigan ushbu muqaddas oyda Alloh Taolodan Islom Ummatini avval bitta ummat bo‘lgani kabi yana bir bor bitta davlatda birlashtirishini so‘raymiz, Allohumma omin.
Roya gazetasining 2023 yil 29 mart chorshanba kungi 436-sonidan
