Qirg‘izistonda Xitoyning saqofiy ta’siri kuchaymoqda
Xitoyda topilgan arxiv hujjatlari tarjima qilish uchun prezident fondidan 13 million som ajratiladi. Mablag‘ yaqin kunlarda prezident Sadir Japarov farmoni bilan “Muras” fondi hisobiga o‘tkaziladi. Bu haqda prezident matbuot kotibi Erbol Sultanbayev Feysbuk sahifasida yozdi.
Avvalroq “Muras” fondi raisi Kiyas Moldokasimov Xitoydan topilgan 10 ming sahifaga yaqin arxiv hujjatlarini qadimgi xitoy tilidan hozirgi xitoy tiliga, so‘ngra qirg‘iz tiliga tarjima qilinish uchun mablag‘ ajratishni so‘rab Sadir Japarovga murojaat qilganini bildirgan edi.
Eslatib, o‘tamiz, 2019-yilda Xitoy Tarixiy tadqiqot instituti xodimi, tarixchi Yu Tayshan Xitoy arxivlari yozma manbalarida qirg‘izlar haqida yangi ma’lumotlar topilgani xabar qilgan edi.
Tarix har bir dunyoqarashga taalluqli saqofat asoslaridan biri bo‘lib, shu dunyoqarashga asoslangan tuzum unga moslashtiriladi. Misol tariqasida yaqin tarixni oladigan bo‘lsak, Ukraina Rossiya ta’siridan chiqib ketishidan bir necha yil avval, ikkinchi jahon urushi yillarida Rossiya xaloskor emas bosqinchi davlat sifatida ko‘rsatilib, tarix avval onglarda, so‘ngra rasman o‘zgartirildi. Fashizmdan ozod qilingan kunlar endi bayram sanalmay qoldi. Shundan so‘ng G‘arb Ukrainani Rossiyadan tortib oldi. Hozir kelib chiqishi bir bo‘lgan ikki xalq tarixiy dushmanga aylandi. Tarixdan yana bir misol keltiradigan bo‘lsak, islomiy Xalifalik davlati qulatilganidan keyin kufr olami uni Usmonli imperiyasi sifatida tarixga kiritdi. Haqiqatda esa bu davlat nafaqat Usmon o‘g‘illariga, balki butun musulmonlarga tegishli bo‘lib, ularning qalqoni edi. Aslida, imperiya va Xalifalik boshqaruvi o‘rtasida yer bilan osmoncha farq bor. Hatto, Qirg‘iziston, Tojikiston, O‘zbekiston o‘rtasidagi chegaralarni aniqlash (demarkatsiya)da har tomon o‘zicha bir tarixiy hujutga asoslanib, shuncha yillardan beri kelisha olmaydi. Demak, muayyan dunyoqarashga asoslangan boshqaruv tuzumini o‘zgartirishda yoki bir davlat boshqasin bosib olishida yo biror din ikkinchi din ustidan hukmron bo‘lishida tarixning o‘rni katta! SSSR tarixini o‘qib, unga xizmat qilib kelgan odamlar, unga butunlay zid bo‘lgan kapitalizm tarixini o‘qib-o‘rganib, bugungi kunda Qirg‘izistonni boshqarishmoqda. Ular SSSRga teskari siyosat olib borishmoqda. Bundan ko‘rinib turganidek, tarix har bir mafkura saqofatining asoslaridan biri bo‘lib, u shu dunyoqarash aqidasi va qonunlariga muvofiq shakllanadi.
Mavzuga qaytsak, so‘nggi yillarda qirg‘iz hukumati Xitoydan qarz olib, unga qaramligi kuchayib bormoqda. Temir yo‘l va Jetim too temir konini o‘zlashtirish kabi kelgusi loyihalar ushbu qaramlikni yanada oshiradi. Shu tufayli Xitoy iqtisodiy va siyosiy ta’sir bilan bir qatorda saqofiy ta’sirini ham kuchaytirib bormoqda. Hatto, Xitoydan qandaydir tarixchi olimlar kelib, prezident bilan uchrashib, o‘zlarining jirkanch faoliyatlari amalga oshirmoqdalar. Aslida Xitoy tarixchilari bizdagi barcha ma’lumotlarini olib, tarixni o‘zlariga manfaatli tomonga burishga harakat qilishmoqda. Ular, garchi qadriyatlar butunlay boshqa bo‘lsada o‘xshashtirishga, an’analarmiz birimizniki Islomga, ikkinchisiniki ateizmga asoslangan bo‘lishiga qaramay yaqinlashtirishga harakat qilishmoqda. Keyin o‘zlarining tarixiy dalillarini ta’lim dasturlarmizga kiritishga harakat qilishadi. Bu hozirgi yetakchi guruh yordami bilan amalga oshiriladi. Bu mastamlaka qilishning ko‘p yillik rejasidir. Ayniqsa, Rossiya xalqaro maydonda zaiflashib borayotgani sababli, Xitoy mintaqadagi bo‘shliqni to‘ldirishga harakat qilmoqda. Qirg‘iz-xitoy ommaviy axborot vositalari o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlanib borayotgani, Xitoy tomoindan moliyalashtirilayotgan OAV ko‘payib borayotgani ham buni tasdiqlab turibdi. Agar Qirg‘iziston Xitoyning ateistik saqofiy mustamlakasiga aylanadigan bo‘lsa, musulmon uyg‘urlarni aroq ichishga majburlab, ramazon oyida cho‘chqa go‘shti yedirib, Qur’on o‘qishni taqiqlagan, millionlab begunoh musulmonlarni noqonuniy maxsus lagerlarga qamab, aksariyatini yo‘q qilib yuborgan ko‘chma siyosati bu mintaqada ham qo‘llanmasligiga hech kim kafolat bera olmaydi. Zero, Xitoy Sharqiy Turkistonda repressiya boshlashdan avval fuqarolarini saqofiy mustamlaka qilishda o‘nlab yillar sarfladi. Buning sababi shundaki, xalq fikri juda kuchli qurol hisoblanadi. Agar u hokimiyatning fikri bilan birlashsa buyuk va kuchli qurol va qalqonga aylanadi.
Xulosa qilib aytganda, Rossiyaning zaif ahvoli tufayli qirg‘iz hukumati Xitoy bilan hamkorlikni kuchaytirmoqda. Xitoyga batamom qul bo‘lib qolmaslik uchun uning iqtisodiy, saqofiy, harbiy bosqinchiligiga qarshi turishimiz kerak. Hokimiyat tepasida turganlarini xalqning xohish-istaklariga bo‘ysudirish zarur. Ayniqsa, bu xavf Markaziy Osiyodagi musulmonlarning barchasiga tegishli. Xitoy bosqini, Rossiya hukmronligi ostidan chiqish uchun biz musulmonlar birlashishimiz shart. Bu birlashi millatchilik, vatanparvarlik kab vaqtinchalik tuban fikrlar asosida emas, barcha sohalar uchun asos bo‘ladigan Islom aqidasi asosida bo‘lish zarur. Faqat shu Islom asosidagi boshqaruv mustamlakachilar bosqinidan himoya qiladi va jamiyatda tinch hayotni kafolatlaydi. Ummat manfaati yo‘lidagi loyihalarni xorijliklar qo‘ligi tutqazib qo‘ymay, o‘zi amalga oshirib, xalq xotirjamligi uchun ishlatiladi. Mustamlakachilik zulmatidan qutulishning boshqa yo‘li yo‘q.
Mumtoz Movaranaxriy
