بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Rossiya-Xitoy harbiy mashg‘ulotlari: maqsad va to‘siqlar!!
Ustoz Hamd Tobib
Rossiyaning «RIA Novosti» axborot agentiligining 2022 yil 20 dekabrda Xitoy mudofaa vazirligiga tayangan holda qilgan xabariga ko‘ra, «Rossiya-Xitoy dengiz hamkorligi mashg‘ulotlari har ikki davlatning dengiz xavfsizligi tahdidlariga birgalikda javob qaytarishda qat’iy ekanliklarini ko‘rsatadi». Xitoy mudofaa vazirligi o‘zining internetdagi sahifasida e’lon qilingan bayonotida quyidagicha qo‘shimcha qiladi: «Ushbu mashg‘ulotlar dengiz xavfsizligi tahdidlariga birgalikda javob qaytarishni kuchaytirish, xalqaro va mintaqaviy darajada tinchlik va barqarorlikni saqlash bo‘yicha ikki tomonning qat’iyati va qobiliyatini namoyish qilishga qaratilgan. Shuningdek, yangi davrda Rossiya va Xitoy o‘rtasidagi strategik hamkorlik va sheriklikni chuqurlashtirish va mustahkamlashga ham qaratilgan». O‘z navbatida, Rossiya mudofaa vazirligi bunday dedi: «Mashg‘ulotlar Sharqiy Xitoy dengizi suvlarida bo‘lib o‘tadi. Bundan asosiy maqsad, Rossiya-Xitoy o‘rtasidagi dengiz floti hamkorligini rivojlantirish, Osiyo-Tinch okeani mintaqasida tinchlik va barqarorlikni saqlashdan iborat». AQSHning Assoshieyted Press agentligi 2022 yil 21 dekabrda bunday dedi: «Ushbu harbiy manyovrlar birinchi marta o‘tkazilishi. Chunki unda Xitoy birgina rus manyovrida ishtirok etish uchun o‘z armiyasining 3ta bo‘linmasidan qo‘shin yubormoqda. Bu Xitoy va Rossiya o‘rtasidagi o‘zaro ishonchning kengligi va chuqurligining namoyishi sifatida tasvirlanmoqda».
Xo‘sh, ushbu qo‘shma harbiy mashqlardan maqsad nima? AQSHga va uning Xitoy bilan qo‘shni davlatlarga yaqin hududlarda yoki Janubiy Xitoy dengizida va Tinch okeanida joylashgan harbiy ittifoqchilariga bu ikki davlat nima demoqchi bo‘lyapti? Ushbu hamkorlik qay darajada shakllanishi, oldinga siljishi va davom etishi mumkin?
Bu savollarga javob berishdan oldin shuni ta’kidlamoqchimizki, Amerika Xitoyni harbiy va iqtisodiy jihatdan o‘rab olishga, uning atrofida koalitsiyalar qurishga qaror qilgan bo‘lib, bu bilan bir necha siyosiy va harbiy maqsadlarni ko‘zlagan. Jumladan:
Birinchi: Xitoyni tor doirada ushlab turish. Toki, u o‘z yurti ichkarisida qolib, AQSH bilan raqobatlashadigan siyosiy va iqtisodiy faoliyatlarda tashqariga chiqmasin. Chunki Xitoy AQSHdan keyin dunyoda ikkinchi iqtisodiy davlat bo‘lib, Amerika uchun xalqaro nufuzli raqobatchiga aylanishi mumkin.
Ikkinchi: Xitoyni mintaqaviy muammolari bilan band qilish. Toki, u boshqa masalalar haqida fikrlashga o‘ta olmasin. Masalan, dollarga qaramlikdan qutulish, Amerika bilan qurollanish poygasi yoki ustun elektrotexnika poygasi borasida raqobatlashish, xususan, harbiy sohada aloqa qurilmalari va mobil qurilmalar, elektron chiplar, elektron ulagichlar haqida o‘ylay olmasin.
Uchinchi: Iqtisodiy va siyosiy qaramlikdan qutulishni o‘ylashi mumkin bo‘lgan davlatlarni, ayniqsa, Yevropa Ittifoqi davlatlari va Rossiyani terrorchiga chiqarish.
Ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun Amerika Xitoy va Rossiyaga qarshi qiladigan harakatlarga kelsak, ular ko‘p va yangi-yangi bo‘lib, asosiylarini keltirib o‘tamiz:
1 – Harbiy koalitsiya tuzish. Amerika Xitoy atrofidagi yoki yaqinidagi hududlarda o‘ziga koalitsiyalar tuzishga harakat qildi va hamon harakat qilmoqda. Masalan, AQSH-Britaniya-Avstraliya doxil «AUKUS» uchlik koalitsiyasi hamda AQSH-Avstraliya-Yaponiya-Hindiston doxil «QUAD» to‘rtlik koalitsiyasi kabi.
2 – Xitoyni Rossiyadan va u bilan strategik hamkorlik qilishdan uzoqlashtirish. AQSH prezidentining milliy xavfsizlik masalalari bo‘yicha maslahatchisi Jeyk Sallivan 2022 yil 29 fevralda «Xitoy yoki boshqa davlatlarning Rossiyaga jon tomir bo‘lish yoki unga G‘arb sanksiyalaridan qutulishida yordam berish Xitoy uchun og‘ir oqibatlarga sabab bo‘ladi», deya ogohlikka chaqirdi.
3 – Xitoyga atrofida, xususan, Tayvan masalasida fitna chiqarish va uning siyosiy va harbiy jihatdan muammoga kiritish. Amerika 1971 yilda Tayvanni BMT qonunlari bo‘ycha Xitoyning yagona ajralmas qismi, deb tan olganiga qaramay, uni mustaqillikka gijgijlamoqda. Darhaqiqat, 2022 yil 2 avgustda Amerika o‘zining vakillar palatasi spikeri Nensi Pelosining Tayvan safarini uyushtirdi. Bu esa, Xitoyga va uning Tayvanga bo‘lgan siyosatiga qarshi yurish, demakdir. So‘nggi vaqtlarda, shuningdek, Amerika Tayvanga o‘n milliard dollarlik yordam bilan qo‘llab-quvvatladi. Unga ko‘ra, 2022 yil 9 dekabrda AQSH vakillar palatasi tasdiqlagan qonun loyihasida Tayvanga 10 milliard dollarlik harbiy yordam va qurol-yarog‘ yetkazib berilgani aytilgan.
4 – Xitoyni o‘z atrofidan o‘rab olish siyosati doirasida Yaponiyani qayta qurollantirishga harakat qilish. AQSH mudofaa vazirligining Osiyo va Tinch okeani xavfsizligi masalasi bo‘yicha sobiq maslahatchisi Brayana Xarding bunday bayonot bergan: «Yaponiyaning yangi harbiy doktrinasi uning siyosatlarida aniq va sezilarli o‘zgarishlarni anglatmoqda. U Vashington tomonidan olqishlanadigan ishdir. Xususan, Xitoy o‘zining yadroviy dasturini rivojlantirayotgan va yadroviy kallaklarini ko‘paytirayotgan bir paytda, bu Tinch va Hind okeanlari mintaqasi mudofaasi uchun salmoqli qadam hisoblanadi».
5 – Agar Xitoy harbiy kuch bilan Tayvanni anneksiya qilsa yoki uni dengiz blokadasiga olsa, unga urush qilish va qarama-qarshilik ko‘rsatish bilan tahdid qilish. Darhaqiqat, 2022 yil 23 iyunda AQSH prezidenti Jo Bayden Tokioni Xitoyni ogohlantirishga undadi. Ya’ni Tokio – agar Xitoy Tayvanga hujum qilsa, Yaponiya ushbu suveren orolni harbiy tomonlama mudofaa qiladi, dedi. Keyin Bayden «Xitoyning olov bilan o‘ynashayotgani»ni ta’kidladi.
6 – Tashqi tijorat masalalarida, ya’ni AQSHga va Yevropa Ittifoqi davlatlariga qilayotgan eksportlari mavzusida Xitoyga tahdid qilib, turli to‘siqlar joriy qilish, bojxona qiymatini oshirish. Shuningdek, xuddi Rossiyaga Ukraina urushi sababli qo‘llagani kabi, iqtisodiy sanksiyalar qo‘llash bilan qo‘rqitish. Nyu-York Tayms gazetasining 2022 yil 9 mart kuni sonidagi xabarga ko‘ra, AQSH savdo vazirasi Jina Raymondo Xitoy kompaniyalarini agar Rossiyaga elektron konnektorlarni eksport qilishda davom etsa, ularga sanksiyalar kiritish va hayotiy ta’minotlardan mahrum etish bilan ogohlantirdi.
Xo‘sh, Xitoy AQSHning ushbu siyosat va qasddan qilingan dushmanona harakatlariga bo‘ysundimi? AQSHning blokadasidan qutulish va uni iqtisodiy va harbiy jihatdan qamal qilish uchun qanday qarshi harakatlar qilish mumkin? Xitoy AQSHning bunday siyosatlaridan qutula oladimi?
Aslida, Xitoy bu siyosatlarga bo‘ysungani yo‘q. Garchi, bu siyosatlarning ko‘lami, kuchi va doirasi, hatto Xitoyning ichkarisida ham, o‘zining dengizida ham kundan-kunga ortsa-da, bunga bo‘ysunmadi. Bu siyosatlardan qutulish uchun bir necha siyosiy harakatlarni qildi. Jumladan:
1 – Tayvanga xalqaro va regional jihatdan aralashish mavzusini rad etish va Amerikani Tayvan bilan bog‘liq xalqaro qonun matniga amal qilishga chaqirish. Xitoy tashqi ishlar vaziri 2021 yil 20 oktabrda Rimdagi G20 sammitida bunday dedi: «Xalqaro qonunga ko‘ra, Tayvan Xitoyning bir qismidir, bundan boshqa narsa emas… Tayvan masalasida qasddan shaxsiy takliflarini tiqishtirgan davlatlar buning badalini og‘ir to‘laydilar».
2 – Xitoy atrofidagi hududlarda AQSHning harbiy manyovrlariga qarama-qarshi o‘z manyovrlarini o‘tkazish. Xitoy armiyasi matbuot kotibining 2022 yil 25 dekabrdagi matbuot bayonotida bunday deyildi: «Xitoy armiyasi AQSH va Tayyueyning «provokatsiya»lariga javoban Tayvan atrofidagi dengiz va havo bo‘shliqlariga zarbalar yo‘llash maqsadida jangovar manyovrlar o‘tkazdi».
3 – Xorijda yangi ufqlarni ochish. Bunga Xitoyning Fors ko‘rfazi davlatlari va Saudiya bilan savdo shartnomalarini imzolagani misol bo‘ladi. Masalan, 2022 yil 9 dekabrda imzolagan shartnomalar kabi.
4 – Elektron raqobat mavzusini ilgari surish va AQSH istaklari oldida to‘xtab qolmaslik. Xitoy prezidenti Si Szinpin 2022 yil 30 oktabrda kommunistik partiyaning milliy sessiyasida qilgan murojaatida «Xitoyning asosiy texnologik vositalar jangida g‘alaba qozonishga qaror qilgan»ini ta’kidladi. Shuningdek, texnologiya sohasida va avtomatlashtirish, mikrochiplar, o‘zini o‘zi boshqaruvchi avtomobillar sohasida innovatsiyalarga va mustaqil ta’minotga erishish muhim ekaniga alohida urg‘u berdi.
5 – Qurollanishni va harbiy xarajatlarni kuchaytirish. Darhaqiqat, Xitoy moliya vazirligi 2022 yil uchun harbiy budjetni 7.1 foizga oshirishni e’lon qildi. Bu Xitoyning mudofaa budjeti bo‘yicha AQSHdan keyin dunyoda ikkinchi o‘rinni egallaganini (2022 yil uchun 740 milliard dollarga yetganini) anglatadi.
6 – Shimoliy Koreyani Janubiy Koreya va Yaponiya kabi Xitoyga dushman bo‘lgan tahdidlarda bilvosita qo‘llab-quvvatlash. Koreya markaziy axborot agentligi 2022 yil 16 oktabrda bunday xabar tarqatdi: «Xitoy prezidenti Si Szinpin Shimoliy Koreya rahbari Kim Chen Inga maktub yo‘llab, Pekin bilan Pxenyan o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga urg‘u berdi».
7 – Rossiya bilan, xususan gaz, neft va oziq-ovqat mahsulotlari daromadlari bo‘yicha iqtisodiy hamkorlik ishlarini kengaytirish. «Al Eqtisadiah» gazetasining 2022 yil 30 dekabrdagi sonida Xitoy bilan Rossiya prezidentlari o‘rtasidagi muloqot haqida bunday deyilgan: «Ikki rahbar G‘arbning Moskvaga kiritgan sanksiyalari oqibatlariga qarshi iqtisodiy hamkorlikni kengaytirishga qaror qildilar. Shuningdek, G‘arbning noqonuniy sanksiyalari sababli globallashgan iqtisodiy murakkab vaziyatni hisobga olgan holda, energetika, moliya, sanoat, transport va boshqa sohalarda hamkorlikni mustahkamlashga kelishib oldilar».
Bu to‘qnashuv ikki xalqaro gigant davlat o‘rtasida davom etib, uning yovuzliklari butun dunyo davlatlariga sachraydi. Va nihoyat, bu kurash boshqa bir qirg‘oqqa va ma’lum bilan siyosatga langar tashlaydi. Ya’ni yo ikki davlatning biri ikkinchisidan g‘olib keladi yoki xuddi 1961 yil sovuq urush paytida AQSH bilan Sovet Ittifoqi o‘rtasida bo‘lgani kabi kelishuv siyosati joriy qilinadi.
Bularning barchasi bizni nurafshon haqiqatga yetaklamoqda. U ham bo‘lsa, butun insoniyatni adolat, xavfsizlik va farovonlikka eltuvchi yagona tuzum – Islom tuzumidir degan haqiqatdir. Bu esa, Islom Ummatini ushbu buyuk rabboniy tuzumni tatbiq etishga shoshilishga undaydi. Toki, Ummat o‘zini ham, insoniyatni ham kapitalizm yovuzligi va zulmatidan qutqarsin.
Roya gazetasining 2022 yil 11 yanvar chorshanba kungi 425-sonidan
