Аkilbek Japarov: Qarzni toʼlay olmasak baʼzi obʼektlar boshqalar qoʼliga oʼtib ketadi
Xabar: Jogorku Keneshda Vazirlar mahkamasi raisi Аkilbek Japarov boshchiligidagi hukumat vakillari mamlakatdagi soʼnggi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat haqida maʼlumot berdi.
Yigʼilishda hukumat raisi tashqi qarzni toʼlash masalasi byudjetning xarajatlar qismida alohida oʼrin tutadi dedi. Japarov agar Qirgʼiziston qarzni oʼz vaqtida toʼlamasa, bir qancha obʼektlar boshqaruvi boshqalar qoʼliga oʼtib ketishi mumkinligini eslatib oʼtdi.
“2023-yildan 2028-yilgacha biz yiliga kamida 400 million dollar, ayrim hollarda esa 460 million dollargacha boʼlgan tashqi qarzni toʼlaymiz. Keyingi besh yili mobaynida davlat qarzini toʼlash uchun 35-50 milliard som sarflashimiz kerak boʼladi. Tashqi qarzning 50 foizdan ortigʼi Xitoyning Eksimbankiga toʼlaymiz. Bu tahdid emas, lekin, toʼlay olmasak, Bishkek issiqlik elektr stantsiyasi, Datka-Kemin, shimol-janub muqobil yoʼli boshqa birovning qoʼliga oʼtadi”, – dedi Japarov.
2022-yil 28-fevral holatiga koʼra, Qirgʼiziston davlat qarzi 5 milliard 182 million dollarga yetgan. Shundan 817 million dollari ichki qarz boʼlsa, davlat tashqi qarzi 4,3 milliard dollarni tashkil etadi. Bu Yalpi ichki mahsulot (YaIM)ga nisbatan 53,70 foizni tashkil etadi.
Izoh: Qirgʼizistonning amaldagi va sobiq rahbarlari tomonidan 30 yil davomida olingan tashqi qarzlar oddiy xalq uchun biror manfaat keltirgani yoʼq. qachon va qancha miqdorda qarz olinmasin olingan qarzlar oʼsha vaqtdagi hukumat va amaldorlar tomonidan talon-taroj qilindi va oʼzlashtirib yuborildi. Oddiy misol, Bishkek IESni rekonstruktsiya qilish uchun Xitoydan olingan 386 million dollar narxlar sunʼiy oshirilib (bir dona ombir 600 dollarga baholangan) talon-taroj qilindi. mamlakatga olib kelingan uskunalarning narxi – bojxona xizmatining maʼlumoti boʼyicha – hujjatdagidan 800 ming dollarga kam koʼrsatilgani aniqlangan. Xitoy kompaniyasi shaffof boʼlmagan maʼmuriy va “konsulьtant harajatlariga” 20 mln dollarga yaqin pul sarflagan. Olingan 386 million dollarlik qarz esa foizlari bilan 500 million dollar qaytarilishi kerak. Qurilishi boshlanganda loyihaning umumiy qiymati 850 million dollarga baholangan mamlakat shimolini janubi bilan bogʼlovchi muqobil avtomobil yoʼli ham qurilish oxiriga kelib 937 million 500 ming dollarga qadar koʼtarildi.
Odatdagidek, yangi amalga kelgan hukumat davlat qarzi oshishida sobiq hukumatlarni ayblab, ular yoʼl qoʼygan xatolar sababli davlat qarzga botib ketganini roʼkach qilib keladi.
Oʼtgan yil fevral oyida Qirgʼiziston prezidenti Sadir Japarov axborot agentliklaridan biriga bergan intervьyusida sobiq davlat rahbari Аlmazbek Аtambaev davlat qarzi boʼyicha bitimlar imzolagani, ular tufayli Qirgʼiziston koʼplab obʼektlaridan mahrum boʼlishi mumkinligini maʼlum qilgan edi. Japarov aybdorlarni qamoqqa tashlatdi, “qustirdi” va qoʼyib yubordi.
Japarov prezidentlik saylovi arafasida “Xitoyning qarzidan qutulish yoʼllarini izlayapmiz. Qutulish yoʼli bor. Buni topamiz”, -degan edi. Bugunga kelib, Japarov qarzlardan qanday qutilmoqchi boʼlgani ravshan boʼldi. Hukumat boʼshab qolgan byudjetni toʼldirish va qarzlardan qutulish uchun xalq boʼyinidagi soliqlar turi va miqdorini oshirish orqali yopmoqchi boʼlyapti. Shuning uchun ham hukumat barcha tadbirkorlarga majburiy tarzda Nazorat kassa-mashinalari oʼrnatmoqda. Hukumat raisi Аkilbek Japarov JKda boʼlib oʼtgan yigʼilishda “Yoʼl fondi” orqali har bir avtomobildan soliq yigʼish masalasi koʼrib chiqilayotganini maʼlum qildi. Shusiz ham avtomobil egasi mashinasiga quygan har bir litr benzin uchun aktsiz soligʼi va qoʼshimcha qiymat soligʼi (NDS) koʼrinishida soliq toʼlab kelayotgan edi. Uning soʼzlariga koʼra, joriy etiladigan yangi soliq yoʼllar taʼmiri va tashqi qarzlarni toʼlash uchun sarflanadi. Demak, oʼz vaqtida olingan va oʼsha vaqtdagi amaldorlar tomonidan oʼzlashtirib yuborilgan qarzlar yuki xalq zimmasida qolaveradi. Xalq hukumat tomonidan zimmasiga yuklatilgan nooʼrin va nosharʼiy soliqlarni toʼlagani yetmaganidek, bu yigʼilgan soliqlar ham maqsadli sarflanishiga, korruptsiya va boshqa yoʼllar bilan talon-taroj qilinimasligiga kafolat yoʼq.
Аbdurahmon Odilov
