بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish soxta mafkuradir
Ustoz Homid Abdulaziz
Xalifalik tuzumida uchta hokimiyatning, ya’ni, ijroiya hokimiyat, qonun chiqaruvchi hokimiyat va adliya hokimiyatlarining bitta shaxs, Xalifa qo‘lida bo‘lishini e’tiborga olib, ba’zilar Xalifalik tuzumiga mustabidlik deya hujum qilishyapti. Hujum qilayotganlar G‘arbning shundoq ham buzuqligi yaqqol namoyon bo‘lib qolgan demokratik tuzumiga havas qiluvchi kimsalardir. Bundan ham g‘alatisi, o‘zlarini musulmonlarga Ummat tashvishini elkalariga olib, shariatni hakam qilishga harakat qilayotganlar, deb tanishtirayotganlar shu hujum qilayotganlarga ishonib, ergashishyapti. Ular Xalifalikka hujum qilayotgan va uni mustabid va eski tuzum deyayotgan kimsalarga ergashishning zarari yo‘q, shariatni hozirgi demokratik fuqarolik davlatida tatbiq qilish mumkin, deb hisoblashyapti. Ular biz muayyan bir tuzumga – hatto u Ummat uzoq asrlar davomida soyasida baxtli yashagan Xalifalik tuzumi bo‘lsa ham – rioya qilishga majbur emasmiz, deb bilishyapti.
Ma’lumki, hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish masalasi Monteskьyo o‘zining «Qonunlar ruhi» nomli kitobida asos solgan mafkuralardan asosiysidir. G‘arb mafkurasi sanalgan ilmoniy fuqaroviy davlat shakli ham hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish mafkurasidir. Bu mafkura G‘arbda diniy davlat tushunchasiga zid bo‘lgan fuqaroviy davlat mafkurasi bilan barobar paydo bo‘lgan. Ushbu hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish mafkurasi Evropada hokimiyatning mustabid podshoh va imperatorlar qo‘lida qolayotganiga nisbatan reaktsiya sifatida paydo bo‘lgan.
Darhaqiqat, ba’zi g‘arblik mufakkir siyosatchilar istibdod deganda hokimiyatning yoki hukm yuritish salohiyatining hukmdor qo‘lida cheklanib qolishi, deb o‘ylashdi. Aksar G‘arb davlatlari konstituttsiyalarida hokimiyat o‘rtasini bo‘lish tamoyili qayd etilgan. Biroq shunga qaramay, bu tamoyilni voqeiy hokimiyat darajasida amalda tatbiq qilishga kelganda uchala hokimiyat o‘rtasini bo‘lish amri mahol ish ekani isbotlandi. O‘z navbatida, bu ijroiya hokimiyat bilan qonun chiqaruvchi hokimiyati o‘rtasida ziddiyatning yuzaga kelayotganini real asoslab berdi. Chunki ijroiya hokimiyat muayyan qonunlar tuzilishini va ishlarni boshqarish paytida qarorlarning ijro etilishini to‘g‘ri-manfaatli deb hisobladi. Ammo qonun chiqaruvchi hokimiyat buning aksini to‘g‘ri deb bildi. Oqibatda ikkala hokimiyat o‘rtasida ziddiyat chiqdi, ko‘pincha bu narsa hukumat ishini falajlab qo‘ymoqda. Shuning uchun bu masalada hiyla-nayrang qilishga o‘tib, hukumatni parlamentning ko‘pchiligidan tuzadigan bo‘lishdi, parlamentning ko‘pchiligidan hukumat tuzilganligi bu hukumatga qonun va qonunchilik ishlab chiqishiga, qarorlar qabul qilishiga yordam beradigan bo‘ldi, hukumat partiyasi hukumatning bu qonun va qarorlarini ma’qullaydigan bo‘ldi. Oqibatda qonun chiqaruvchi hokimiyat ijroiya hokimiyat bilan muvofiqlashgan yoki til biriktirgan hokimiyatga aylandi. Shunday qilib, bu ikki hokimiyat o‘rtasida hech qanday mustaqillik ham, bo‘linish ham qolmadi, aksincha ular birlashishdi. Ana shunda ijroiya hokimiyat qonun ishlab chiquvchi hokimiyat orqali osonlik bilan qonunlar va qonunchilik ishlab chiqadigan bo‘ldi. Boshqacha ibora bilan aytganda, parlament hukumatga u istagan qonunlarni ishlab chiqib beryapti, uning qarorlarini ma’qullayapti, olib borayotgan siyosatiga rozi bo‘lyapti. Chunki bu ikki hokimiyat ko‘pchilikni tashkil qiluvchi partiyadan yoki ko‘pchilikni tashkil qiluvchi bir nechta partiyalardan tuzilib qoldi. Shunday qilib, demak, hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish, degan narsa amalda rad etildi. Bu esa, hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish mavzusida nazariya bilan voqeiy amaliyot o‘rtasida ziddiyat mavjudligiga hamda ushbu ikkala hokimiyat o‘rtasini bo‘lishning imkonsizligiga dalolat qiladi. Aks holda, davlat faoliyatini va odamlar ishlarini yurgizish mumkin emas. Bundan xalq hukm yuritadi, uning vakili sifatida parlament qonun chiqaradi va u mustaqildir, degan narsaning naqadar hiyla va yolg‘on ekani ko‘rinib turibdi. Demakki, bularning barchasi shunga dalolat qilmoqdaki, ularning hokimiyatning bitta shaxs qo‘lida qolmasligi kerakligi va uni ajratish lozimligiga oid mafkurani muqaddaslashi soxtakorlikdan boshqa narsa emas.
Aftidan, G‘arbning demokratik tuzumiga bo‘lgan havas, ba’zilarni «haqiqiy demokratiya», «hurriyatli hayot», «sho‘ro», «fuqaroviy tuzum», «mustabidlikka qarshi o‘laroq, hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish», «islomiy shariat» kabi balandparvoz da’vatlarni qilishga undayotgan ko‘rinadi. Ularga boqsangiz, mana shunday bir-biriga zid tuzumlarni bir savatga solishayotganini, ammo bu bilan o‘zlariga o‘zlari zid yo‘l tutishayotganini guvohi bo‘lasiz! Bugina emas, hatto ularni «Islom demokratik dindir, Islomda davlat hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lishga asoslangan», deyishayotganini ham ko‘rasiz!
Koshki, bu kimsalar haqiqatni bilishsaydi. Ya’ni, aslida, hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lishning iloji yo‘q, chunki u voqelikka zid bo‘lib, hatto katta davlatlarda ham hokimiyat bitta shaxs qo‘lida idora qilinmoqda, bu davlatlar hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish, degan narsani da’vo qilishsa-da, biroq o‘zlari voqelikda bunday emaslar, demokratiya va xalq hokimiyati, degan narsa yolg‘on, buni g‘irromlik bilan xalqniki qilib ko‘rsatishyapti, aslida esa, boshqaruv kapitalist-sarmoyador kimsalar qo‘lida bo‘lib, hokimiyatning haqiqiy egalari o‘shalardir. Haqiqat mana shu. Agar shu haqiqatni bilsalar edi, demokratiya mafkurasini ham, hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish mafkurasini ham qabul qilishmagan bo‘lardi, fuqaroviy davlatga ham da’vat qilishmasdi.
Hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish mafkurasi mustabid tuzum va diniy davlatga reaktsiya sifatida paydo bo‘ldi. Bu mustabid tuzum va diniy davlat degan narsa esa, musulmon yurtlarida hech qachon mavjud bo‘lgan emas. Bu G‘arbda bo‘lgan narsa, bizda emas. Aksincha, bizning nurafshon tariximiz ularning zulm, istibdod va tog‘utga to‘la tarixlaridan farq qiladi. 13 asr islomiy boshqaruv davrida musulmonlar biror marta ham Xalifalik tuzumini ag‘darishni talab qilmaganlar, u bitta shaxs tomonidan boshqariluvchi mustabid tuzum degan emaslar. Chunki ushbu xalifa mustabid bo‘lmadi, o‘zining nafs-havosi va manfaati asosida hukm yuritmadi, yo‘q, faqat Alloh nozil qilgan ahkomlar bilan hukm yuritdi. Ular e’tiroz bildirayotgan narsa esa, ba’zi davrda uchragan Islomning tatbiq qilishdagi xatolik yoki adolatsizlik, xolos. Masalan, zolim boshqaruv zamonida xalifa o‘z o‘g‘lini yoki ukasini yoxud qarindoshini nomzodini ko‘rsatib, o‘zidan keyin shularga bay’at ettirgan. Buni davlatning birligini himoya qilish va o‘zidan keyin odamlar o‘rtasida ixtilof chiqib, fitna tarqalishini oldini olish maqsadida shunday qilganlar. Ma’lumki, Islom xalifa saylash huquqini Ummatga bergan. Xoh xalifaning o‘g‘li bo‘lsin, xoh biror qarindoshi bo‘lsin yoki begona shaxs bo‘lsin, har biri saylanishga loyiq hisoblanadi va Ummat uni saylash va unga bay’at qilishga haqqi bor. Aynan shu erdan e’tiroz bildirish va hisob talab qilish kelib chiqdi. Chunki Ummat shariat tomonidan unga hokimiyatni berilganini, bay’atning rozilik va ixtiyor bilan bo‘lishi farz qilinganini yaxshi anglagan va shuning uchun uch hokimiyatni bir-biriga qo‘shishga hech qanday e’tiroz bo‘lmagan hamda hokimiyatni bir-biriga qo‘shish xalifani mustabidga aylantirmagan. Nega, chunki Islom ma’rufga buyurish va munkardan qaytarish dinidir, bu ishni Ummat, hizblar va jamoalarga farz qildi. Balki qachon xalifa Ummatni boshqarishda kamchilikka yo‘l qo‘ysa yoki adolatsizlik qilsa, Islom Ummatga uni mazolim mahkamasiga topshirishni buyurdi. Qachon xalifa o‘zida ochiq kufrni namoyon etsa, hatto unga qarshi chiqishga buyurdi.
Islom davlatida hech qachon hokimiyatlar o‘rtasini bo‘lish, degan narsa bo‘lmagan. «Qonun chiqaruvchi hokimiyat»ga kelsak, bu Alloh va Rosulining huquqi bo‘lgan. Rosululloh ﷺ rafiqi a’loga rihlat qilganlaridan so‘ng o‘rniga roshid xalifalar bo‘ldi. Lekin ularda qonun chiqarish huquqi bo‘lmadi. O‘shandan boshlab, ulamo va fuqaholar ijtihod qiladigan va o‘shalarning fikriga amal qilinadigan bo‘ldi. Ular shar’iy nusus-matnlardan ahkomlar istinbot qilar, xalifa ushbu ahkomlardan bir hukmni tabanniy qilar edi. Ba’zan xalifa mujtahid bo‘lsa, uning o‘zi ham ahkomlar ijtihod qilardi.
Qozilik (adliya) hokimiyatiga kelsak, u mustaqil va o‘xshashi yo‘q hokimiyat edi. Uning mustaqilligi G‘arb nazarda tutgan holatda bo‘lmadi. Chunki Islomdagi qozilik shar’iy matnlarga amal qilishga mahkum. Qozilik bir hukmni xabar qiluvchi, xolos. Bu amal qildirish uchun bo‘lgan xabardir. Xalifa voliylarni tayinlaganda, ular yoniga qozilarni ham tayinlaydi. Ammo bu qozilar voliylarga emas, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xalifaga tobe bo‘lganlar. Ular xalifaga tobe bo‘ladi, degan gap xalifa ular ustidan hukmron bo‘ladi, deganni anglatmaydi, chunki xalifa ham, qozilar ham shariat hokimiyati ostidalar. Xalifa yoki Islom davlatidagi hukmdor yoxud noib darhol mazolim mahkamasiga tortiladi va ularning qarorlarida birorta daxlsizlik degan narsa bo‘lmaydi, balki bu borada shar’iy dalilga tayaniladi.
Ummat farzandlari orasidagi xolis insonlar barpo etishga harakat qilmoqlari lozim bo‘lgan namunaviy davlat, albatta Payg‘ambarlik minhoji asosidagi davlat, ya’ni, Xalifalik davlatidir. Bu haqda Rosululloh ﷺ
«عَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ مِنْ بَعْدِي»
«Sizlar mening sunnatim-yo‘limni va mendan keyingi roshid xalifalar yo‘lini mahkam tutinglar», deya marhamat qilganlar. Negaki Alloh Taolo Islom Ummati uchun rozi bo‘lgan tuzum Xalifalikdir.
Darhaqiqat, demokratik boshqaruv tuzumlarning aybi hamma uchun ochilib, ilmoniylik niqobi fosh bo‘ldi. Ummat bu tuzumlardan qoloqlik va xorlikdan boshqa «samara»ni ololmadi. Oqibatda biz boshqa ummatlarning etagini ushlaydigan bo‘lib qoldik.
Islom Ummati o‘zining ilgarigi o‘rniga qayta ko‘tarilishining va xorligu xo‘rlikdan qutulishining yagona yo‘li Islom tuzumidir. Ummatning xolis farzandlari ushbu tuzum uchun harakat qilmoqlari kerak. Millionlab musulmonlar «Xalq qayta Xalifalikni istaydi», deya qalblarini to‘ldirib hayqirish uchun ushbu davlat sari namoyish qilmoqlari shart. Biz ushbu davlat bilangina butun olam bilan bellashmog‘imiz darkor.
Roya gazetasining 2020 yil 5 avgust chorshanba kungi 298-sonidan
