بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Koronavirus va kapitalistik sistemadagi sog‘liqni saqlash tizimining muvaffaqiyatsizligi (1)
Ustoz Homid Abdulaziz
Koronavirus paydo bo‘lib, dunyo hukumatlari unga qarshi turli yo‘llar bilan kurashar ekanlar, ularning ayb-nuqsonlari ham o‘z xalqlari oldida fosh bo‘lib qoldi. Bu davlatlardagi sog‘liqni saqlash tizimi naqadar yomon ahvolda ekani, o‘zlarining hamda nufuzli tabaqa, biznesmen va yirik kompaniyalar manfaatini birinchi o‘ringa qo‘yishlari, insonlar hayoti va salomatligini esa, eng oxirgi o‘ringa qo‘yishlari ko‘pchilikka ayon bo‘ldi. Mana shu virus keltirib chiqargan yoki kuchaytirib yuborgan iqtisodiy krizis hamda yirik farmatsevtik kompaniyalarining ayni epidemiya yoki pandemiyadan daromad olish yo‘liga tushganligi bugungi hukmron mentalitetning qandayligini yaqqol ko‘rsatib qo‘ydi.
Koronavirus aybini ochib tashlagan narsalar ichida eng ko‘zga tashlangani vahshiy kapitalistik tuzum bo‘ldi. Zero, bu tuzum milliardlagan dollarlarning bir hovuch nufuzli kapitalistlar cho‘ntagida to‘planib qolishiga hamda ularning mulki butun er kurrasi aholisining teng yarmi mulkiga barobar darajada ko‘p bo‘lishiga yo‘l ochib berdi! Sog‘liqni saqlashga sarflanadigan xarajatlar kambag‘al mamlakatlarda yiliga bir kishi uchun 40 dollardan to‘g‘ri keladi. Ammo boy davlatlarda esa, masalan AQShda 1000 dollar atrofida. Shuncha sarflangan xarajatlar ham kifoya qilmayapti. AQSh o‘z milliy daromadining 17 %ini o‘zidagi sog‘liqni saqlash sektoriga sarflashiga qaramay, tibbiy sug‘urtaga ega bo‘lgan amerikaliklarning umumiy soni atigi 30 %dan oshmaydi. Chunki sarf-xarajatning katta qismi odamlar va ularning sog‘ligini saqlashga emas, balki sug‘urta kompaniyalari cho‘ntagiga tushadi. Hatto Amerikada sizning tibbiy sug‘urtangiz bo‘lsa ham, koronavirusga bepul tekshirtirgan taqdiringizda ham, biroq uning muolajasiga ketgan xarajatlar 10 ming bilan 20 ming dollar o‘rtasida bo‘ladi. Shuningdek, tibbiy sug‘urta rejalarining aksari bemorga yuklanadigan nisbatni o‘z ichiga oladi va bu nisbat 15 va 20 foiz atrofida bo‘ladi. Kompaniyalar belgilaydigan muolaja xizmatlari narxi osmonga chiqib ketgan. Chunki milliardlagan dollar mablag‘ sug‘urta va dori-darmon kompaniyalariga ketadi va bu kompaniyalarning birortasi ham ushbu mayda va xavfli virusdan himoya qiluvchi vaktsinani topish hamon qo‘lidan kelmayapti.
Bu davlatlar qurol-yarog‘ va turli xavfsizlik xizmatlariga yiliga milliardlab dollar sarflashyapti, so‘nggi yillarda qurollanishga sarflanayotgan xarajat sezilarli ravishda ikki barobarga ko‘paydi… Biroq bularning barchasining mana shu mayda virus oldida zarracha qadr-qiymati bo‘lmayapti, virus Dehli ko‘chalaridagi kambag‘al inson bilan Kaliforniya va Nьyu-Yorkdagi dunyoning yirik milliarderlari o‘rtasini farqlamay hujum qilyapti. Shuningdek, qirollar, vazirlar, mashhur-nufuzli elita bilan oddiy insonlar o‘rtasini ham ajratmayapti. Xo‘sh, odamlar bu davlatlar kazarmalarida taxlanib yotgan son-sanoqsiz qurollarni bunday pandemiyaga qarshi qanday qo‘llay olishsin?!
Darhaqiqat, amerikaliklarga davlatning oddiy asosiy tibbiy vositalarni ham etarlicha ta’minlay olmayotgani fosh bo‘ldi… Zero, bu tibbiy vositalarni ishlab chiqarish, etkazib berish yoki kasalxonalarda foydalanish uchun murakkab texnologiya talab qilinmaydi. Fikrimizni Garvard tibbiyot universitetidan, «Sog‘liqni saqlash milliy dasturi shifokorlari» tashkiloti raisi Adam Jafnining mana bu so‘zlari tasdiqlab turibdi: «Bu Sog‘liqni saqlash tizimi emas, bu ayanchli anarxiyaning o‘zginasi. Bu erda ko‘plab bir-biriga teskari va ziddiyatli formatlar borki, biz unga ko‘ra sog‘liqni saqlash to‘lovlarini to‘laymiz. Bundan tashqari, shifoxonalarimizni boshqaruvchi turli-tuman tashkilotlar bor: ularning biri boy bo‘lsa, ikkinchisining holi xarob… hammasi bozor raqobati tizimining buzilgani sababli o‘zi bilan o‘zi ovora». «Yadro tahdidi tashabbusi» nomli notijorat tashkilotga qarashli Sog‘liqni saqlashning global indeksi tizimi yordamchisi Jesika Bil xonim bunday dedi: «Qo‘shma Shtatlar tibbiy sohada a’lo darajadagi diagnostika imkoniyatiga ega. Biroq haqiqatdan ham, bu davlatda sog‘liqni saqlash imkoniyatlaridan foydalanish etishmayapti, ayniqsa, ayni sohadagi mulozimlarning o‘zi ham bunga muhtoj». Nьyu-York shtatidagi Tibbiyot va xavfsizlik bo‘yicha hamshiralar uyushmasi vakili Devid Prett bunday dedi: «Bizga ma’lum bo‘lishicha, kasalxonalarda hamshiralar bir-birlari bilan sun’iy nafas olish apparatlarini talashishga majbur bo‘lishyapti… ular hali koronavirus yuqmasdan oldin shuncha vahimaga tushishgan».
Dunyoda sog‘liqni saqlash sektori jahon farmatsevtika sanoatini nazorat qiluvchi transkontinental kompaniyalar qo‘lida qoldi. Bu kompaniyalar sog‘liqni saqlash sektoridan shu qadar yirik daromad olishadiki, bu daromad neftь kompaniyalari daromadidan ko‘p, «Microsoft» kabi raqamli dasturlar bilan ta’minlovchi kompaniyalar daromadiga yaqin hisoblanadi. Keyinchalik sog‘liqni saqlash sohasida xususiy sektorni rag‘batlantirish yo‘liga o‘tildi. Bu – hukumatlar ko‘magi bilan umumiy sektor hisobiga amalga oshirildi. Ushbu kompaniyalar hozirda jahon sog‘liqni saqlash tizimi hisobiga o‘zining ochko‘z savdo dasturini takomillashtirish uchun odamlar salomatligi to‘g‘risidagi global ma’lumotlarni yig‘ishga qattiq kirishishgan. Bu yoqda Frantsiya, Italiya va Ispaniya kabi davlatlar xalqlari fojiali o‘lim holatlarini boshdan kechirmoqda. Bu esa, koronavirusga qarshi kurashda hozirdagi ushbu davlat sektorining naqadar ojiz ekanini fosh qildi. Shubhasiz, bunday ojizlikka o‘tgan yigirma yil ichida tatbiq qilinib kelgan xususiylashtirish siyosati sababchidir. Ko‘plab hukumatlar konoravirus tarqala boshlaganda unga qarshi kurashish uchun mablag‘ ajratishni istashmadi. Aktsiyalar bozori halokatga uchrab, global kapitalizm butxonasiga tahdid solganda esa, hukumatlar bank va monopolist kompaniyalarni qutqarish uchun o‘nlab milliardlar ajratishga shoshilishdi.
Tramp bilan koronavirus vaktsinasi ustida ish olib borayotgan «CureVac» biofarmatsevtik kompaniyasi o‘rtasidagi mojaro Germaniya gazetalarida shov-shuv bo‘ldi. Mojaro sababi, Tramp kompaniyaning ijroiy direktorini avrab, kompaniyani Amerikaga ko‘chirishga va vaktsinani o‘sha erda ishlab chiqarishga ko‘ndirishga urindi. Tramp kompaniya direktoriga Oq uyda ziyofat uyushtirib, ziyofat chog‘ida unga agar amerikaliklarning faqat o‘ziga vaktsina ishlab chiqib bersa, bir milliard dollar berishni va’da qildi. Biroq tezda hamma narsa fosh bo‘lib qoldi. Gap shundaki, Tramp va uni hokimiyatda ushlab turgan va uni ishdan olib tashlay oladigan nufuzli elitaning nemis kompaniyasini egallab olishdan maqsadi gumanitar emas, moliyaviy edi. Chunki ular tarixda misli ko‘rilmagan foydani qo‘lga kiritish uchun vaktsinani monopoliya qilishni niyat qilishgan… koronavirus tarqalishi oqibatida investitsiyalarni ko‘proq yo‘naltirish sohasida ko‘rgan ziyonlarini shu orqali qoplab olishmoqchi. Tramp «komendantlik soatini tamomlashimiz va biznesga qaytishimiz zarur, chunki yopilishlar oqibatida keladigan zarar koronavirusning zararidan kattadir», dedi. Uning bu so‘zlari ikki million amerikalikning hayoti bugungi karantinlar va taqiqlar sababli ko‘rilgan ikki trillion dollar ziyondan arzon ekanini anglatadi!
Tramp ma’muriyati Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘yicha mutaxassisni Oq uydagi koronavirus epidemiyasiga qarshi kurash komissiyasiga rais qilib tayinladi. U ilgari kongressdagi nufuzli lobbiga rahbarlik qilgan edi. Tramp bu kimsani «Gilead» nomli farmatsevtika kompaniyasi manfaatlariga mos qonunlar qabul qilishi uchun tayinladi. Zero, u o‘sha kompaniyada yiliga bir milliondan ziyod maosh olib ishlab kelgan. Ushbu mutaxassis Tramp yonida turib, «Gilead»ni soliq to‘lovchilarga ko‘rsatadigan moliyaviy yordamidan ozod qilishga muvaffaq bo‘ldi. Keyin Tramp ma’muriyati oziq-ovqat va farmatsevtika ma’muriyatini «Gilead» kompaniyasi uchun bir qaror chiqarishga undadi. Ushbu qaror yordamida kompaniya koronavirus yuqtirgan kasallarni davolaydigan bir tabletkaga ega, unda «unikum tabletka mulkchiligi huquqi» mavjud, ushbu tabletka faqat kompaniya tomonidangina sotiladi, kompaniya bu dorini ishlab chiqarish huquqini hech qanday korxonaga bermaydi, deya e’tirof etildi. Bundan ham yomoni, Tramp «unikum tabletka» orqali uning dorisiga huquqiy maqom berish to‘g‘risidagi qarorini qonuniylashtirdi. «Unikum tabletka» kompaniyaga dorini o‘zi istagan tomonga istagan narxida sotish huquqini beradi. Natijada, kompaniya o‘sha zahotiyoq ishlab chiqarish imkoniyatidan ham ko‘prog‘ini sotganini e’lon qildi. Kompaniya direktori Jeyms Lav bundan ishlab chiqarish narxini oshirish maqsad qilinganini aytdi. Chunki kompaniya SPIDga qarshi ishlab chiqilgan dorini besh ming dollardan sotmoqda. Vaholanki, bu dorining xarajati Hindiston va Xitoyda atigi olti dollarga tushadi. Biroq «unikum tabletka» haqidagi qonun Amerikaga ajnabiy dorining kirishini va shunga o‘xshash dorining Amerikada ishlab chiqarilishini taqiqlaydi.
Jeyms Lavning aytishicha, «Gilead» kompaniyasi aktsiyalari sur’at bilan ko‘tarilib, tasavvur qilib bo‘lmaydigan darajada daromad olgan. Bir nechta Amerika gazetalarida Trampning bir necha hafta oldin «Gilead» kompaniyasi aktsiyalarini sotib olgan bo‘lishi mumkinligi aytildi. Tramp haligacha shifokor va olimlarning talabini rad etib kelyapti. Ular yirik dori zavodlarni urush holatiga o‘tkazishni hamda urush holati qonuni asosida dori zavodlarini sog‘liqni saqlash sektorlariga zarur bo‘lgan dori-darmonlar ishlab chiqarishga majburlashni talab qilishgan. Chunki bu dori-darmon va tibbiy ashyolar Amerikada dahshatli ravishda tanqis bo‘lib qolgan. Bular shuni anglatadiki, demak, Amerika xalqi ayni doriga etisholmaydi. Chunki uni narxini to‘lashga qodir kishilargina sotib olishi mumkin. Tramp ma’muriyati Hindistonning kopiyalashtirilgan va ancha arzon dori-darmonlarining kirishiga aslo ruxsat bermaydi.
Kapitalistik dunyoga liderlik qilayotgan va dunyoda birinchi hisoblangan davlat mana shu. Ko‘pchilikni o‘ziga rom qilgan va ergashishlari uchun o‘rnak bo‘lib ko‘ringan bu davlat sarmoyadorlik davlati bo‘lib, bir siqim boylar mablag‘ini haddan ziyod ko‘paytirish bilan hukm yuritmoqda. Uning imkon qadar ko‘proq moddiy daromad olishdan boshqa tashvishi yo‘q, bu daromad odamlar sog‘ligi va hayoti hisobiga bo‘layotganiga mutlaqo e’tibor bermaydi. Darhaqiqat, dunyoning aksar xalqlariga Amerikaning asl basharasi ochilib bo‘ldi. Chunki ular bu davlatning muskullarini ko‘rsatib, o‘zining qirg‘inbarot harbiy texnikasini hech qanday kuch va irodaga ega bo‘lmagan xalqlarga qarshi ishga solganiga va buni o‘z manfaatini amalga oshirib, dunyoga hukmron bo‘lish maqsadida qilganiga shaxsan guvoh bo‘ldilar. Amerika atom bombalari bilan Yaponiyaga zarba berdi, keyin Vьetnamga urush qildi, so‘ng Afg‘oniston va Iroqni xonavayron etdi. Mana, bugun uning basharasi o‘z xalqi orasida ham ochilib qoldi. Koronavirus uning aybini ochib, ayni kasallik oqibatlaridan azob chekayotgan amerikaliklarga uning sharmandasini chiqarmoqda.
Roya gazetasining 2020 yil 8 aprel chorshanba kungi 281-sonidan
