بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Amerikaning koronavirusga qarshi kurashdagi ayanchli muvaffaqiyatsizligi kapitalistik tuzumning muvaffaqiyatsizligidir
Ustoz Ahmad Xutvoniy qalamiga mansub
Amerikaning koronavirusga qarshi kurashdagi ayanchli omadsizligi kapitalizm, uning tuzumi va echimlarining haqiqatda muvaffaqiyatsiz ekaniga dalolat qilmoqda. Bu davlat ulkan moddiy imkoniyatlarga ega bo‘lsa-da, biroq kasallikka qarshi kurashishda uning ojiz qolayotgani ochiq ko‘rinib turibdi. Unga qarshi kurashar ekan, go‘yo uchinchi davlatlardan biriga o‘xshab qoldi. Shu erda muqarrar bir savol paydo bo‘ladi: Bu muvaffaqiyatsizlikning sababi nima?
Ushbu savolga javob berishdan oldin, AQShning sog‘liqni saqlash sektoridagi imkoniyatlarini ko‘rib chiqamiz. «Al-Jazira» AQSh masalalari bo‘yicha ekspert Mahmud Minshoviy so‘zlariga tayangan holda bunday hisobot nashr qildi:
Amerika dunyoda eng yaxshi shifoxonalarga ega. Ularda dunyoning har eridan kelgan badavlat shaxslar davolanadi. Bu davlat ilg‘or tibbiy texnologiyalarga ega bo‘lib, tibbiy ilmiy tadqiqotlar sohasida ancha ilg‘or. Tibbiyot sohasida Nobel mukofotini qo‘lga kiritishda ham raqobatsiz peshqadamlikni Amerika egallab turibdi. U sog‘liqni saqlash sektoriga 3.6 trillion dollar sarflaydi. Bu yirik mablag‘ AQShdagi yalpi ishlab chiqarishning 17 foizini tashkil qiladi hamda yurt armiyasiga sarflanadigan xarajatdan besh barobar ko‘p.
Bu ulkan mablag‘ quyidagicha sarflanadi:
2.1 trillion dollar tibbiy sug‘urtalarga;
540 milliard dollar dori-darmonga;
800 milliard dollar shifoxonalar, shifokorlar va yordamchilariga;
160 milliard dollar tibbiy uskunalarga.
Buning 1.8 trillion dollarini federal hukumat bilan shtatlar hukumatlari to‘laydi, 1 trillion dollarini fuqarolar to‘laydi, qolgan qismini, ya’ni, salkam bir trillionini boshqa doiralar to‘laydi.
Amerikada tibbiy sug‘urta xarajatlari 1984 yildan beri 74 %ga oshib ketdi. Ish haqi esa, atigi 24 % oshirildi. Ma’lumki, tibbiy sug‘urta amerikaliklarning atigi ellik foizga yaqinini o‘z ichiga oladi.
Hisobotning ushbu qisqacha mazmunidan g‘oyat muhim bir haqiqatni aniqlashimiz mumkin. Ya’ni, Amerikaning koronavirus kasalligiga qarshi kurashdagi muvaffaqiyatsizligi boylik va imkoniyatlarning ozligida emas. Balki – asosan – mablag‘larni qanday taqsimlanganiga, qolaversa, kapitalistik sistema asosida insonlar ishlarini boshqarishning buzuqligiga borib taqaladi.
Amerika sog‘liqni saqlash sektoridagi byudjetining 53 %dan ko‘prog‘ini sug‘urta kompaniyalariga sarflaydi. Ya’ni, byudjetning asosiy qismini sug‘urta kompaniyalari kemiradi. Dori-darmon kompaniyalari ulushi esa, byudjetning 15 foizini tashkil qiladi. Demak, byudjetning 75 %dan ko‘prog‘iga foyda ko‘rishdan boshqa tashvishi bo‘lmagan kompaniyalar hukmronlik qiladi. Bu kompaniyalar moliya bozorlarida mana shu mablag‘lar bilan chayqovchilik qilish orqali odamlar salomatligi bilan o‘ynashadi. Farmatsevtika sanoatining intellektual mulkini monopoliya qilish dori-darmon narxining ko‘tarilib ketishiga va davolanish xarajatlarining ortib ketishiga sabab bo‘lmoqda.
Sug‘urta va dori-darmon kompaniyalari bu mablag‘larni hukumatdan va odamlardan oladi. Ammo kerakli tibbiy xizmatni ko‘rsatishmaydi. Chunki ularning asosiy g‘am-tashvishi sug‘urtalangan shaxslarga minimal tibbiy xizmatni ko‘rsatib qo‘yib, boylik orttirishdir. Bu kompaniyalar ayni mablag‘larga ega bo‘lishgach, imkoniyatdan foydalanib, shu pullar orqali birjalarda qimor o‘ynab, o‘z jamg‘armalarini yanada ko‘paytirishadi. Shuning uchun ham, shifoxonalarning yuqori texnologiyalar qatoriga kirmaydigan sun’iy respirator, maska, himoya kiyimi va qo‘lqop kabi oddiy tibbiy vositalarga ham muhtoj bo‘layotgani ajablanarli hol emas. Bu esa, tibbiy xizmat ko‘rsatish minimal holatdaligini, bunga sabab, sug‘urta kompaniyalari va dori-darmon kompaniyalarining yagona tashvishi insonlar sog‘ligi emas, o‘z manfaat va foydalari ekanligini ko‘rsatmoqda.
Kapitalistik tuzumdagi bu muammo aslida mablag‘ etishmasligidan yoki ekspertlar ozligidan kelib chiqqani yo‘q. Balki davlatning fuqarolari oldidagi o‘z mas’uliyatidan voz kechishi natijasida kelib chiqqan. Gap shundaki, AQSh davlati sog‘liqni saqlashdek hayotiy muhim masalani xususiy sektorga bergan… Ya’ni, mazkur yirik miqdordagi mablag‘ni sug‘urta kompaniyalari bilan dori-darmon kompaniyalari qo‘liga topshirgan. Bu bilan o‘zining vazifasini xususiylashtirish deyilgan narsa doirasida, shu kompaniyalarga yuklab qo‘ygan. Bir hovuch yirik boylar egalik qiluvchi ushbu kompaniyalar huquqini himoya qilish uchun davlat hatto qonunlar ishlab chiqadi. Bu esa, ushbu ulkan mablag‘larning aksar qismi – qo‘lga kiritishgan ulkan mablag‘larga yarasha xizmatlarni taqdim qilmasa ham – to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘shalarning hamyoniga tushishini osonlashtirdi.
Demak, buzuqlikning ham, baloning ham, hammasiga sabab mana shu xususiylashtirishdir. Chunki shu sababli xalq va davlat pullari xususiy sektorga berib qo‘yildi. Xususiy sektor esa, ushbu mablag‘larni xalq hisobiga, bir guruh boylarda g‘aram bo‘ladigan tarzda sarflanishini ta’minlaydi. Xalq bo‘lsa, ishlab, ezilaveradi, ammo kerakli xizmat-boshqaruvga ega bo‘lolmaydi. Shuning uchun sog‘liqni saqlashga ajratilgan mablag‘ har qancha ko‘p bo‘lmasin, u mana shu xususiy sektor qo‘lida qolaveradi. U omma ishlarini xuddi o‘zining biznes va daromadli ishlarini g‘amxo‘rlik bilan idora qilgandek idora qilmaydi. Demak, bu masaladagi eng asosiy buzuqlik sog‘liqni saqlash sektorining xususiylashtirilganiga borib taqalmoqda. Chunki xususiylashtirish ushbu xususiylashtirilgan mollarni ikki yamlab bir yutilishiga va undan oqilona foydalanilmaslikka olib keldi.
Ushbu muammoni tubdan hal etish yo‘li oddiy, u ham bo‘lsa, ayni hayotiy muhim sektorni davlat hukmronligi ostiga qaytarish hamda xususiylashtirish, degan narsani mutlaqo bekor qilishdir. Bu esa, kapitalistik tuzum va uning qonunlarini bekor qilishni anglatadi. Albatta, bu boylikni kemiruvchi kitlar, ya’ni kapitalistlar hargiz istamaydigan ishdir. Shuning uchun qo‘zg‘olonlar kapitalizm sistemasini ag‘darishga, uning odamlar ustidagi zulmini daf etishga qaratilmog‘i lozim.
Bu vahshiy kapitalizmga alьternativa tayyor bo‘lib, u Islomdir. Islom sistemasi xususiylashtirishni yo‘q qiladi va barcha ishlar boshqaruvini xalifaga cheklaydi. Chunki imom-xalifa rahbar bo‘lib, u o‘z qo‘l ostidagilardan javobgardir. Ushbu boshqaruvda xususiy sektorga o‘rin yo‘q. Rosululloh ﷺ barcha musulmonlarga xizmat qilishi uchun bir shifokorni tayin etganlar. Ubay ibn Ka’b hastalanib qolganda unga shifokor yuborganlar, shifokor uning tomirini kesib qon olish, keyin kesilgan joyni kuydirish bilan davolagan. Zayd ibn Aslam otasidan rivoyat qiladi. Otasi bunday deydi: «Men Umar ibn Xattob roziyallohu anhuning Xalifaligi davrida og‘rib qoldim. Shunda xalifa menga shifokor chaqirgan edi, u meni muolaja qildi».
Shunday qilib, Islomda sog‘liqni saqlash bilan bevosita davlatning o‘zi shug‘ullanadi. U o‘zining boshqaruvi ostida xususiylashtirish degan manfaatparast sektorning bo‘lishiga aslo yo‘l qo‘ymaydi. Islom davlatida xuddi ta’lim tizimi kabi, davolanish bepul bo‘ladi. Sog‘liqni saqlash tizimida xususiylashtirishga o‘rin bo‘lmaydi. Shuningdek, xuddi kapitalistik davlatlar kabi shaxslarning davlat nomidan ushbu tizimni boshqarishiga ham yo‘l berilmaydi. Shunday qilish bilan sog‘liqni saqlash tizimi eng samarador, eng yaxshi xizmat qiluvchi va xarajatlari kam tizim bo‘ladi.
Biz faqat Islom bilan turli muammolarga, shu jumladan sog‘liqni saqlash muammolariga samarali va oqilona yondashishimiz mumkin. Shuningdek, insoniyatni kapitalistlarning ochko‘zligi, ekspluatatsiyalari va hukmronligidan faqat va faqat Islom davlatida qutqara olamiz.
Roya gazetasining 2020 yil 8 aprel chorshanba kungi 281-sonidan
