بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
AQSh va Shimoliy Koreya prezidentlari uchrashuvi
Savol: 2018 yil 12 iyun kuni Singapurda AQSh prezidenti Tramp bilan Shimoliy Koreya prezidenti Kim oʻrtasida oliy darajadagi uchrashuv boʻlib oʻtdi. Uchrashuv soʻnggida har ikki prezident hamkorlik hujjatiga imzo chekishdi. Kelishuv juda tez boʻlib oʻtdi. Vaholanki, oʻtgan yil oʻrtalaridagi vaziyat gʻoyat taranglashib, ikkala rahbar ham bir-biriga yadroviy zarba berish bilan tahdid qilgan edi. Nega kelishuv bunchalik tezlashib ketdi? Bu kelishuvning mazmun va natijalari qanday?
Javob: boʻlib oʻtgan voqea haqiqatini bayon qilish uchun quyidagilarni koʻrib chiqamiz:
Amerika Shimoliy Koreyani yadroviy qurollaridan voz kechishga koʻndirish uchun unga tinimsiz tahdid qilib keldi. Biroq buning foydasi boʻlmadi. Shimoliy Koreya oʻz yadroviy dasturi va yadroviy qurollaridan voz kechishni istamadi. Ana shunda Amerika boshqa uslub qoʻllashga oʻtdi. Bu – diplomatiya va siyosiy yoʻllardan foydalanib, iqtisodiy bosimlar oʻtkazish uslubi boʻldi. Amerikaning Xitoyni Shimoliy Koreyaga bosim qilishga koʻndirishi ayni uslublardan biri edi. Biz 2017 yil 23 apreldagi savolga javob nashramizda bu haqda bunday degan edik: “Mana shularga koʻra, Amerika Shimoliy Koreya bilan urishishga tayyor emas va unda munosib biror yechim ham yoʻq. Amerika Shimoliy Koreyaga Xitoyning bosim berishini kutyapti va buni tezlashtirishga urinmoqda. U goʻyo Xitoyga Amerika bilan birga boʻlishi shartligi va yadroviy qurollaridan voz kechishi uchun Pxenьyanga bosim oʻtkazishi kerakligi haqida tahdid qilayotgandek”. Oʻshanda Amerikaning Sharqiy Osiyo va Tinch okeani masalalari boʻyicha tashqi ishlar vazirligi yordamchisi Sьyuzan Tornton ochiq-oydin bunday bayonot bergan edi: “Amerika bu muammoni Shimoliy Koreya bilan Koreya yarim orolida yadroviy qurolsizlanish orqali hal etishni istaydi”. (Rusiyal Yavm, 2017 yil 17 aprel). Shundan keyin AQSh bilan Shimoliy Koreya oʻrtasida diplomatik aloqalar boshlanib ketdi hamda bu Xitoy va uning bosimlari orqali amalga oshdi. Bu bosimlar – Shimoliy Koreyani yadroviy qurollaridan voz kechishga tayyorgarlik koʻrishga majburlash uchun unga iqtisodiy sanktsiyalar qoʻllash, xalqaro faoliyatdan izolyatsiya qilish hamda unga qarshi tashviqotlar olib borish orqali olib borildi. Bularga qoʻshimcha, Amerika Shimoliy Koreyani bevosita va Janubiy Koreya vositasida iqtisodiy farovonlikka erishishi yoʻlida yordam berishga katta vaʼdalar berish bilan ham avradi. Zotan, soʻnggi paytlarda bu ikki Koreya oʻrtasida oʻzaro yaqinlashuv va bu yaqinlashuvga nisbatan xalqaro iliq munosabat vujudga kela boshlagan edi.
Haqiqatdan ham, Xitoy orqali yashirin diplomatik aloqalar boshlandi. Masalan, AQSh sobiq tashqi ishlar vaziri Tillerson 2017 yil iyulda shimoliy koreyaliklar bilan Xitoy orqali uchrashdi va Trampning tentakona uslubiga qarshiligini izhor qildi. Chunki Tillerson shimoliy koreyaliklar bilan Xitoyda yashirin muzokara olib borayotgan bir paytda, Tramp Shimoliy Koreyani yer yuzidan supurib tashlash bilan tahdid qilgan edi! Shundan keyin shimoliy koreyaliklar Trampdan bunday tahdidlarni eshitishgach, muzokaralarni toʻxtatib, Xitoydan uylariga joʻnab qolishdi. Shunda Tillersonning jahli chiqdi va 2017 yil 20 iyulda oʻzining prezidentini ahmoq, dedi. Oʻsha yerda boʻlgan uch nafar amerikalik masʼul guvohlik berganidan soʻng, uning bu gapi 2017 yil 4 oktyabrda “NBC” telekanalida tarqatildi. Tillerson AQShning Shimoliy Koreya bilan bevosita aloqa qiluvchi kanallari mavjud, deya bayonot bergan kunning ertasiga Tramp Tvitterda “Men Tashqi ishlarimiz vaziri Tillersonga kichkina raketalarga ega boʻlgan kishi bilan muzokara oʻtkazib, vaqtingizni bekorga sarflayapsiz, deb aytganman”, deb yozdi. Muzokaralar chogʻida ham Shimoliy Koreyaga shunga oʻxshash tahdidlar yoʻllandi. Oʻshanda, 2018 yil 7 fevralda AQSh vitse-prezidenti Mayk Pens Yaponiyadagi Yokota havo bazasida joylashgan amerikalik harbiy kuchlar oldida “Qoʻshma Shtatlar doim tinchlik uchun harakat qiladi, biz afzal kelajak uchun har qachongidan ham koʻproq harakat qilamiz” degan edi. (Reyter, 2018 yil 7 fevral). Vitse-prezident bu soʻzlarni Janubiy Koreyaga, yaʼni Shimoliy Koreya chegaralaridan 80 kilometr uzoqlikda joylashgan Pxyonchxan shahrida oʻtkaziladigan qishki olimpiya oʻyinlarining ochilish marosimida qatnashish uchun joʻnab ketayotib aytdi. U ayni marosim chogʻida shimoliy koreyalik masʼullar bilan koʻrishish va marosim bahonasida ular bilan muzokara qilishni maqsad qilgan edi. Biroq Pens oradan uch kun oʻtgach, 2018 yil 10 fevralda “Shimoliy Koreya to oʻzining yadroviy qurollar va ballistik raketalarga oid dasturidan voz kechmaguncha, uni iqtisodiy va diplomatik jihatdan izolyatsiya qilish zarur”, dedi. (Arabiyya, 2018 yil 10 fevral). Bunday bayonot Shimoliy Koreyani Pens bilan uchrashishni bekor qilishga majbur qildi. Bularning barchasi shunga dalolat qilmoqdaki, Amerikaning Tramp tomonidan qabul qilgan siyosat uslubi – dushman bilan muzokaralar va diplomatik aloqalar olib borish chogʻida oʻz istagiga tiz choʻktirish uchun unga bosim va tahdidlar qoʻllashdan iborat boʻldi. Buni Mayk Pompeo bayonoti ham tasdiqlab turibdi. U AQSh Markaziy Razvedka Boshqarmasi raisligi lavozimini egallash chogʻida bunday dedi: “Prezident Tramp asosiy eʼtiborni Shimoliy Koreya bilan boʻlgan krizisni diplomatik yoʻl bilan hal etishga qaratdi. Biroq Markaziy Razvedka Boshqarmasi prezidentni boshqa variantlar bilan taʼminlashga harakat qilmoqda”. (Reyter, 2018 yil 23 yanvar). Shu tarzda diplomatik yechimga boshqa tahdidli variantlar aralashtirildi. Aftidan, diplomatik yechim muzokaralari chogʻida bunday tahdidli uslub qoʻllash Tillersonga yoqmagan koʻrinadi. Chunki bu tashqi ishlar vaziri sifatida uning uchun sharmandali holdir. Shundan keyin Tramp uni ishdan oldi…
Shunday qilib, bunday uslubni Shimoliy Koreyaga nisbatan qoʻllash naf bermadi. Ular andak tahdid boʻlishi bilanoq muzokarani uzib qoʻyishaverdi. Agar Xitoy aralashmaganida, ikkala rahbarning oliy darajadagi ayni uchrashuvlari ham boʻlmas edi. Shuning uchun ham Tramp uchrashuv ortidan Kim bilan bergan matbuot konferentsiyasi chogʻida “Xitoy prezidenti Si Tszinьpinga ushbu oliy darajadagi tarixiy uchrashuvni yengillashtirish yoʻlidagi saʼy-harakatlari uchun oʻz minnatdorchiligini bildirdi”. (Frans-Press, 2018 yil 12 iyun). Zero, Shimoliy Koreya yon berishi uchun Xitoy unga bosimlar oʻtkazgan edi. Darhaqiqat, Xitoyning rasmiy “Sinьxua” axborot agentligida 2018 yil 28 martda bunday deyildi: “Shimoliy Koreya prezidenti Kim Chen In yakshanba kuni (2018 yil 25 mart)dan chorshanba (2018 yil 28 mart)ga qadar davom etuvchi norasmiy safar bilan Xitoyga keldi. Ikkala rahbar dunyodagi va Shimoliy Koreyadagi umumiy vaziyatni muhokama qildilar. Xitoy prezidenti Si Tszinьpin shimoliy koreyalik hamkasbiga Xitoy Shimoliy Koreya yarim orolini yadroviy qurollardan holi qilish maqsadiga hamda tinchlik va barqarorlikni taʼminlashga sodiq ekanini, shuningdek, ayni muammoning muloqot va muzokara yoʻli bilan hal etish tarafdori ekanini bildirdi”. Shimoliy Koreya axborot agentligi xabarida ham bunday deyiladi: “Davlatimiz rahbari Kim Chen In ikki davlat oʻrtasidagi doʻstlik anʼanalariga muvofiq, Si Tszinьpinni Xitoy rahbarligiga qayta saylangani bilan tabrikladi hamda Xitoyga qilgan oʻzining ilk safarini Koreya yarim orolida tinchlik va barqarorlik oʻrnatilishiga hissa qoʻshishidan umid qilayotganini bildirdi. Oʻzining AQSh va Janubiy Koreya bilan muloqot oʻtkazishga, shuningdek, ularning yetakchilari bilan uchrashuvlar oʻtkazishga tayyor ekanini maʼlum qildi”. Shuningdek, “Vashington bilan Seul tinchlikka erishish yoʻlida izchil va kelishilgan holdagi chora-tadbirlar qabul qilgan taqdirda, Shimoliy Koreya ham yadroviy qurolsizlanishni amalga oshirishi”ni qoʻshimcha qildi. Shuning uchun ham Tramp 2018 yil 28 martda oʻzining Tvitterdagi sahifasida Shimoliy Koreya prezidentining Xitoy safarida erishilgan yutuqlardan xursand boʻlib, “Kecha Xitoy rahbaridan maktub oldim, maktubda u Kim bilan boʻlgan uchrashuvi aʼlo darajada yaxshi oʻtganini, Kim men bilan uchrashishni orziqib kutayotganini maʼlum qildi”, deb yozdi. Xitoy oʻzining manfaatlarini koʻzlab, Shimoliy Koreyani Amerikaga qurbon qilib yubordi. Unga bosimlar oʻtkazib, hatto Shimoliy Koreya prezidentini yon berishga va anavi takabbur Tramp bilan uchrashishga koʻndirdi. Ayniqsa, Xitoy siyosiy bosimlar oʻtkazish, Xavfsizlik Kengashida qarorlar qabul qilish va Shimoliy Koreyaga nisbatan sanktsiyalar joriy qilishda amaliy ishtirok etdi. Xitoyning mana shu ishlari bilan Shimoliy Koreya oʻzining yadroviy dasturlari borasida yon berishga tayyor davlatga aylandi-qoldi. Chunki Shimoliy Koreya – mabodo Xitoyning qoʻllab-quvvatlovidan mahrum boʻlsa va u qamal qilib, qattiq tazyiqlar oʻtkazadigan boʻlsa, boshiga juda yomon kunlar tushadi, deb oʻylayapti! Shuning uchun ham yon berishga oʻtdi! Xitoy tashqi ishlar vazirligi ham Shimoliy Koreya tomonidan qabul qilingan ayni qarorga taʼsir oʻtkazishdagi Xitoyning roli haqida gapirar ekan, “Pekin Koreya yarim orolida ijobiy rol oʻynadi”, deb aytdi. (Reyter, AGʻR, 2018 yil 23 may). Shunday qilib, Xitoy tijoriy foyda koʻra olmaydigan, balki u sababli zarar koʻrishi ham mumkin boʻlgan boshqa har qanday ittifoqchi davlatdan koʻra – u hatto kommunistik doʻst davlat boʻlsa ham – AQSh bilan oʻzining savdo manfaatlarini roʻyobga chiqarishga juda oʻch ekanini namoyon qildi. Natijada, ushbu eng katta kommunistik davlatning oʻlchovi, boshqa ittifoqchi kommunistik davlatlarni himoya qilish oʻrniga oʻzining savdo manfaatlarini himoya qilishga aylanib qoldi! Xuddi Xitoy bir haqiqatni bilmayotganday, yaʼni, Amerika Shimoliy Koreyani qurolsizlantirishga urinayotgan ekan, bu bilan aslida Xitoyni qurshovga olishni hamda uning Xitoy dengizining sharqiy va janubiy hududlariga hukmronlik qilishiga yoʻl qoʻymaslikni koʻzlagan!
Buning tasdiqi oʻlaroq, Xitoy ikki davlat rahbarlarining oliy darajadagi uchrashuvini olqishladi hamda Shimoliy Koreyaning AQSh foydasiga oʻzining yadroviy qurol-aslahalaridan voz kechishga qaror qilganini yuksak baholadi. Masalan, xitoylik yirik diplomatlardan biri, davlat kengashi aʼzosi Van I uchrashuv ortidan “Pekin AQSh prezidenti Tramp bilan Shimoliy Koreya rahbari Kim Chen In oʻrtasida boʻlib oʻtgan oliy darajadagi uchrashuvni olqishlaydi, qoʻllab-quvvatlaydi hamda ikki davlatning yadroviy qurolsizlanish yoʻlida asosiy kelishuvga erishishlariga umid qiladi”, dedi. Keyin “Ayni damda Shimoliy Koreyaning mantiqiy xavfsizlik muammolarini bartaraf etish yoʻlida Koreya yarim oroli uchun tinchlik mexanizmiga ehtiyoj mavjud”ligini qoʻshimcha qildi. (Reyter, 2018 yil 12 iyun). Agar Xitoyda yetarli siyosiy ong va kuchli siyosiy boshqaruv boʻlganda edi, oʻz ittifoqchisi boʻlgan Shimoliy Koreyaga bosim oʻtkazmagan boʻlardi! Biroq xalqaro siyosatni fikrlash va chuqur anglab yetish, degan narsa bu davlatda hamon sayoz ekani, siyosiy irodasi hanuz zaif ekanligi yana bir bir isbotlandi. Shuning uchun Shimoliy Koreyani AQShga tiz choʻktirib berish evaziga oʻzining u bilan boʻlgan savdo munosabatlarini yaxshilab olish bilan kifoyalandi. U uzoqni, bu ishlar oqibati nimaga olib borishini koʻra bilmayapti. Ertaga Amerika Shimoliy Koreyani oʻziga moyil qilib, u bilan Xitoydan koʻra yaqin boʻlib olishi turgan gap. Amerika ikkala Koreyadan bitta yoki federal davlat chiqarib, Xitoy taʼsiridan yiroqda alohida yangi davlat tuzib olishga urinmoqda. Bunga Vьetnam misol boʻla oladi. Vьetnam bugun Xitoyga dushman davlatga aylangan. Chunki Amerika Parij 1975 shartnomasi orqali Janubiy Vьetnam bilan Shimoliy Vьetnamni birlashtirib olgan!
Ha, Shimoliy Koreyaning uchrashuvga rozi boʻlishi va muhokama stoliga uning yadroviy qurolsizlanishi qoʻyilib, AQShning yadroviy qurolsizlanishi mavzusiga mutlaqo oʻtilmasligida Xitoy katta rolь oʻynadi. Holbuki, yadroviy quroldan foydalangan va yer yuzida buzgʻunchilik tarqatgan yagona davlat Amerika boʻladi. Biroq ishda Xitoy roli faol boʻldi va shunday qilib, ikki davlat rahbarlari uchrashuvi amalga oshdi! Aslida, uchrashuv ikki kun davom etishi rejalashtirilgan edi, ammo shunga qaramay, qisqa vaqt ichida keng qamrovli kelishuvga erishildi. Bu esa, Shimoliy Koreyaning AQSh istaklariga rozi boʻlishi tezlashib ketganini koʻrsatadi. Shimoliy Koreya oʻzining yadroviy dasturidan voz kechishga tayyorligini isboti sifatida, yadroviy sinov obʼektini vayron qildi hamda oʻzida hibsda saqlanayotgan uch nafar amerikalik diplomatni ozod qildi. Tramp qoʻlga kiritgan yutuqlaridan xursand boʻlib, “oliy darajadagi uchrashuvimiz juda ajoyib oʻtdi, unda katta rivojlanishga erishildi”, dedi. Kim ham uchrashuvni tarixiy hodisa, deya baholab, “Butun dunyo ulkan oʻzgarishga guvoh boʻlajak”, dedi. (Reyter, 2018 yil 12 iyun). Rahbarlar toʻrt punktdan iborat qoʻshma bayonot imzolashdi. Birinchi: ikkala davlat xalqlarining tinchlik va farovonlikni orzu qilayotgani eʼtiboridan, tomonlar yaxshi munosabatlar oʻrnatilishiga amal qiladilar. Ikkinchi: tomonlar Koreya yarim orolida tinchlik va barqarorlik oʻrnatishga va uni mustahkamlashga harakat qiladilar. Uchinchi: Shimoliy Koreya Koreya yarim orolida yadroviy jihatdan toʻla qurolsizlanish uchun kerakli chora-tadbirlarni koʻradi. Toʻrtinchi punktga kelsak, u gumanitar jihat bilan bogʻliq. Unda Shimoliy Koreyaning 1950-1953 yillarda boʻlib oʻtgan Koreya-AQSh urushida yoʻqolgan va asirda qolgan amerikaliklarning qoldiqlarini Amerikaga qaytarish kelishuviga amal qilishi aytilgan. Darhaqiqat, Tramp ayni imzolangan kelishuvni “keng qamrovli va juda muhim”, deya baholagan boʻlsa, Kim “Koreya yarim orolida butunlay yadroviy qurolsizlanish uchun kerakli chora-tadbirlarni koʻrish”ga vaʼda berdi. Bunday bayonot – kelishuvning har bir punktlari koʻrsatilgan shartnoma emas, balki umumiy-asosiy shartnoma mavjud ekaniga dalolat qiladi. Yaʼni, Eron bilan imzolangan shartnomada boʻlgani kabi, yadroviy qurolsizlanish yoʻllari, mexanizmi, vaqti, ijro etishning nazorat qilinishi, hamma-hammasi koʻrsatilgan va zudlik bilan ijro etish shart boʻlgan shartnoma emas.
Shularga binoan, demak, Amerikaning Shimoliy Koreya bilan uzoq vaqt muzokaralar olib borishi kutilmoqda va bu bir necha yillarga choʻzilishi ham mumkin. Aftidan, Tramp dastlabki kelishuvni tezroq amalga oshirib, Shimoliy Koreya bilan oʻrtadagi muammoni bartaraf qilib olishni istadi. Undan oldin ancha tahdidlar qilgan edi. Zero, bu tahdidlaridan oʻzini muvaffaqiyatga erishib, Shimoliy Koreyani tiz choʻktirishga uddalagan qilib koʻrsatish bilangina tiyilishi mumkin edi. Hozirgina aytganimizdek, agar Xitoyning bosimlari boʻlmaganida, Trampning qilgan tahdidlari natijasida ushbu uchrashuv amalga oshmagan boʻlardi, Shimoliy Koreya ham oʻzining yadroviy qurollaridan voz kechishga qaror qilmagan va bu boradagi kelishuvga imzo chekmagan boʻlar edi. Mana shulardan soʻng, endi, Tramp oʻzini tarixiy gʻalabaga erishgan qahramon sifatida qayd etmoqda va bu ikki yarim yildan keyin boʻladigan AQSh prezidentlik saylovida uning muvaffaqiyat qozonishini osonlashtiradi. Shuningdek, bu narsa Trampga qarshi koʻtarilib, haligacha tugamagan barcha turdagi mojaro va sharmandagarchiliklarni hamda uni omadsizlik, ahmoqlik va kaltafahmlikda ayblashlaru tanqidlarni koʻmib tashlaydi. Buni Tramping mana bu gaplari isbotlab turibdi: “In menga aytishicha, uning mamlakati raketa sinov obʼektini yoʻq qilganini maʼlum qildi. Biz yadroviy qurolsizlanish masalasida salmoqli qadam tashlanganiga amin boʻlganimizda, bu yurtdan sanktsiyalarni olib tashlaymiz. Biz muzokaralar paytida hech narsada yon berganimiz yoʻq. Endi Shimoliy Koreyaga qarshi olib borayotgan harbiy manyovrlarimizni toʻxtatamiz. Men Inni Oq uyga lozim paytda taklif qilmoqchiman”. “Biz In bilan yadroviy qurolsizlanish shartnomasini imzoladik. Shimoliy Koreyaning yadroviy qurolsizlanishga tayyorgarlik koʻrishi uchun bizda asos borligiga aminman”. (Al-Jazira, 2018 yil 12 iyun).
Shimoliy Koreya bilan boʻlgan tarang holatni bartaraf etish yoki yumshatish Trampga ayni muammodan boʻshab, oʻz ittifoqchilari va dushmanlariga qarshi savdo urushi olib borishiga imkoniyat yaratadi! Darhaqiqat, yaqinda Trampning oʻz ittifoqchilari bilan boʻlgan munosabatlari taranglashib qolgan edi va bunga ularning Amerikaga eksport qiladigan poʻlat bilan alyuminiy tovarlariga yuqori bojxona soligʻi solgani sabab boʻldi. Tramp bunga ular bilan ilgari imzolangan savdo shartnomalarining adolatsiz boʻlganini sabab qilib keltirib, 2018 yil 8 iyun kuni Kanadaning Kvebek shahridagi sanoati rivojlangan yetti davlat sammitiga ketishi oldidan Tvitterda bunday yozdi: “Men yettilik guruhi davlatlari bilan adolatsiz savdo shartnomalarini toʻgʻrilashni kutib qolaman. Agar bu narsa amalga oshmaydigan boʻlsa, bundan koʻra yaxshiroq vaziyatga chiqib olamiz”. Kanada bosh vaziri Jastin Tryudo bilan Frantsiya prezidenti Makron birgalikda oʻtkazilgan matbuot anjumanida Trampning ayni choralariga norozilik bildirishdi: Ular “AQSh bilan qoʻshma bayonot chiqarish uchun hamma narsaga rozi boʻlavermasliklarini” aytishdi. (Frans Press, 2018 yil 6 iyun). Shunda Tramp ham bunga javoban, Frantsiya bilan Kanadani AQSh tovarlariga ulkan soliq solganlikda aybladi, Kanada bosh vaziri Tryudoni “oʻta qasoskor”, dedi. 2018 yil 7 iyunda kanadalik bir masʼul bunday dedi: “Hali juda koʻp masalalarda koʻplab ixtiloflar boʻlishi mumkin”. (Reyter, 2018 yil 8 iyun). AQSh-Frantsiya oʻrtasida yaqinlashuv boʻlishiga harakat qilayotgan Makron ham oʻz asablarini jilovlay olmaydigan hamda Amerika bilan qadamma-qadam yurishga, unga pand berishga, chap berib, ayyorlik ishlatishga toqat qilmaydigan boʻlib qoldi. Zero, bunday ayyorlik ishlatish frantsuzlarga xos emas, balki inglizlarga xos. Shuning uchun u “Kerak boʻlsa, yettilik guruhi davlatlari oʻzimizga alohida oltilik guruhi tuzib olishimiz ham mumkin”, dedi. U shuningdek, Trampga qarata tanqidan “Mangu qoladigan birorta ham rahbar yoʻq”, dedi. (Reyter, 2018 yil 8 iyun). Britaniya esa, boshqalarni unga qarshi gijgijlab ayni reaktsiyaga oʻzini norozi qilib koʻrsatgan paytida Amerika bilan hamqadam yurishda davom etish uchun oʻzining inglizlarga xos ayyorligini namoyish qildi. Britaniya bosh vazirasi Mey jurnalistlarga “Evroittifoq Amerika soliqlariga raddiya berishda oʻzini bosib olishi kerakligini, raddiya mutanosib va qonuniy boʻlishi lozimligini”, aytdi. (Reyter, 2018 yil 8 iyun). Germaniya kantsleri 2018 yil 10 iyun kuni nemis teleradiokompaniyasi “ARD”ga bergan intervьyusida Trampning oʻz imzosini qaytarib olish qarori toʻgʻrisida “Bu shafqatsizlikdir. Bu narsa bu safar umidlarni puchga chiqarmoqda. Lekin bu oxiri emas”, dedi. Germaniya tashqi ishlar vaziri Xayko Mas Tvitterda Trampning tvitlariga raddiya sifatida “Ishonchimizning ulkan qismini vayron qildi”, dedi. Darvoqe, Kanada oʻtkazilgan yettilik guruhi sammiti unga aʼzo boshqa davlatlar rahbarlari tomonidan Trampga hujum qilish ruhida oʻtdi. Tramp sammitning qoʻshma bayonotiga chekkan imzosini qaytarib oldi va sammitga raislik qilayotgan Kanada bosh vazirini nopok va zaif, deb atadi. (Frans Press, 2018 yil 10 iyun). Natijada kech boshlangan sammit erta tamom boʻldi. Bundan savdo urushi alanga olgan koʻrinadi. Tramp 2018 yil 2 mart kuni Tvitterda bunday tvit qoldirgan edi: “Har qanday davlat oʻzi muomala qilayotgan boshqa davlatlar bilan boʻlgan savdoda taqriban milliardlab dollar ziyon koʻrgan paytda, savdo urushlari kelib chiqishi turgan gap. Uni paydo qilish ham mushkul emas”. Bulardan savdo urushi AQSh uchun juda muhim ekanligi koʻrinib turibdi. Chunki bu davlat 2008 yil portlagan moliyaviy krizis oqibatlaridan hanuz aziyat chekmoqda. Uning qarzi 20 trillion dollarga yetdi. Biznesmenlik aqliyasi sohibi boʻlgan AQSh prezidenti Tramp Amerika iqtisodiyotini qutqarishga harakat qilar ekan, bunda “birinchi Amerika” shiorini koʻtarib oldi. Bu esa, Amerika uzoq vaqtdan buyon oʻz nufuzini dunyoga zoʻrlab tiqishtirishda foydalanib kelgan xalqaro muassasaning bugun tarqalib ketishi, binobarin, butun global tizim ham tarqalib, yangi xalqaro pozitsiya yuzaga chiqish mumkinligidan darak beradi. Amerika shu kungacha dunyoga xoʻjayin boʻlish uchun boshqa davlatlarning yordami bilan hamda savdo balansini oʻziga moyil qilish orqali jonbozlik koʻrsatib kelgan edi. Ammo bugun u savdo daromadlariga oʻz ittifoqchilarining yordamisiz bir oʻzi xoʻjayin boʻlish, ularni esa oʻzining soyasiga ergashib yuradigan davlatlarga aylantirish haqida oʻylaydigan boʻlib qoldi.
Amerika hech qanday shartnomaga amal qilmaydi. Agar uning manfaati vaʼda va shartnomani buzishni talab qiladigan boʻlsa, har qanday bitim va shartnomani buzib ketaveradi. Masalan, 2003 yil kichik Jorj Bush davrida Shimoliy Koreyaga nisbatan shunday qilgan. Yaʼni, 1994 yil Bill Klinton davrida imzolangan shartnomani buzgan. Shu davlatning bugungi rahbari Tramp ham, Kanadada oʻtkazilgan yettilik guruhi sammitining qoʻshma bayonotiga imzo chekib, bir kun oʻtiboq oʻz imzosini qaytarib oldi. Shuningdek, 2015 yil Obama davrida uning davlati tomonidan imzolangan Eron yadroviy kelishuvini ham bugun buzdi. Demakki, Shimoliy Koreya bilan imzolangan ayni shartnomaga ham kafolat yoʻq. Ertaga bu borada muzokaralar boshlansa, shuningdek, Amerikaning undan voz kechishni yoki bandlariga oʻzgartish kiritishni koʻngli tusab qolsa, tez orada Shimoliy Koreyaga uni bajarish borasida bosim oʻtkazib, tahdidlar qilishdan tap tortmaydi!
Ha, ahd va shartlarni buzish, takabburlik, yuzsizlik, boshqalarni sariq chaqaga olmay, provokatsiya qilish… bular Amerikaning ajralmas sifatlariga aylanib qolgan. Bu ishlarning barchasi ertami-kechmi albatta qulash omillaridan biriga aylanadi. Allohning izni ila, roshid Xalifalik davlati albatta qayta barpo boʻlib, yana dunyodagi birinchi davlat maqomini egallaydi… Zero, butun bashariyat baxtli saodatli boʻlishi va insonlar barcha sohada xavfsizlik va barqarorlikka erishishlari uchun ushbu birinchi davlat adolat oʻrnatadi, ahdga vafo qiladi, hidoyat ulashib, haqni roʻyobga chiqaradi va botilni yoʻq qiladi. Darhaqiqat, Rosululloh ﷺ jobir podshohlar zamoni ortidan albatta roshid Xalifalik qayta barpo boʻlishi haqida
“ثُمَّ تَكُونُ خِلَافَةً عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ”
“Keyin Paygʻambarlik minhoji asosidagi Xalifalik boʻladi”, deya bashorat berganlar. Bu Allohga hargiz mushkul emas.
2 shavvol 1439h
16 iyun 2018m
