بسم الله الرحمن الرحيم
HAQIQAT KERAKMI, JIDDIYMISAN? (4)
Manashu uch haqiqatga nisbatan insonlar toʻrt toifaga boʻlinishadi:
Birinchi toifa kofirlar; a). Ateistlar. Ular bu uch asosni hammasini inkor qilishadilar.
b). Yahud va nasorolar. Ular Alloh Taoloni tan olishadi-yu, lekin Qurʼonni va Muhammad(s.a.v)ni paygʻambar ekanini inkor qilishadilar.
v). Demokratlar. Ular Alloh Taologa iymon keltirishadi-yu, lekin hukmlarini inkor qilishadi, yaʼni hukmni oʻzimiz ishlab chiqamiz deyishadi, bular ham kofirlardan. Alloh Taolo aytadi:
وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْكَافِرُونَ
“Kimda-kim Alloh nozil qilgan din bilan hukm qilmas ekan, bas, ular kofirlardir”. [5:44]. (mafassal bilmoqchi boʻlsangiz “demokratiya kufr nizomi” kitobigan karang).
g). Oʻz xohishlariga ergashuvchilar. Ular Alloh Taolo nozil qilgan narsadan baʼzilirini inkor qiladi, ular ham kofirlar. Alloh Taolo aytadi:
أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذَلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا
وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
“Yo kitobning bir qismiga ishonib, bir qismini inkor qilasizmi? Oralaringdan kim bu ishni qilsa, uning jazosi bu dunyoda rasvo boʻlish, qiyomat kunidan esa qattiq azobga duchor qilinadilar. Alloh qilayotgan ishlaringdan gʻofil emasdir”. [2:85]
Alloh Taolo nizil qilgan narsalarni baʼzisini inkor qiladigan kofirlar oʻzlarini kofirliklarini tan olgilari kelmaydi. Bu Alloh Taoloning farmoni yo moʻmin boʻlib, hammasini tan ol yoki kofirlar uchun aytilgan hukmlarga taslim boʻl.
Shariat qonunlarini butunicha yoki uning qatʼiy isbot qilingan mufassal qonunlarini inkor qilish kufrdir. Bu qonunlar ibodatlar, muomalalar, uqubat (jazo choralar) yoki yemak-ichmaklarning qaysi biriga taalluqli boʻlishining farqi yoʻq.
وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ
„Namozni oʻz vaqtida ado qiling“, [2:43] oyatini inkor qilish:
وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا
„Alloh savdoni halol, sudxoʻrlikni harom qildi“, [2:275] oyatini inkor qilish kabi;
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا
„Oʻgʻrining – xoh erkak, xoh ayol boʻlsin qoʻllarini kesinglar“. [5:38] oyatini inkor qilish kabi;
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ
„Sizlarga oʻlik, qon, toʻngʻiz goʻshti va Allohga bagʻishlab soʻyilmagan jonivorlar harom qilindi“, [5:3] oyatini inkor qilish kabi kufrdir.
Shariatga ishonish-imon keltirish aqlga bogʻliq emas. Balki Alloh Taolo tarafidan kelgan Shariat qonunlarining barchasiga mutlaq taslim boʻlish lozimdir.
Ikkinchi toifa moʻminlar. Ular shariatga toʻlaligicha ishonadilar va undagi haqiqatlarga hech ikkilanmay taslim boʻlishib, ularni Alloh Taolo tamonidan bandalariga berilgan neʼmat deb bilishadi. Chunki Alloh Taolo shunday shart qilgan:
فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا
– „Yoʻq, Parvardigoringizga qasamki, to ular oʻz oʻrtalarida chiqqan kelishmovchiliklarda sizni hakam qilmagunlaricha va keyin siz chiqargan hukmdan dillarida hech qanday tanglik topmay, toʻla taslim boʻlmagunlaricha-boʻyinsunmagunlaricha zinhor moʻmin boʻla olmaydilar“. [4:65]
Bu Kitobning hammasi haqiqat boʻlib, unda hech qanday shak-shubha yoʻq va undan foydalanish “kalit”i esa taqvodir:
ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ
“ hech qanday shak-shubha boʻlmagan ushbu Kitob taqvoli kishilar uchun rahbar – yoʻlboshchidir”. [2:2].
Bu kitobni kofirlar yoki taqvosiz kishilar ham oʻqishi mumkin, lekin undagi haqiqatlarga yetolmaydilar. Shuning uchun “Qurʼon”ni tafsir qilgan olim ham taqvosi yoʻq boʻlsa, hidoyat yoʻlini topa olmay, har bir sohada oʻzi ham adashadi, oʻziga egashganlarni ham adashtiradi.
Moʻminlar Alloh Taolo nozil qilgan narsalardan hayot haqiqatlarini va insonning undagi vasifasini anglab yetishadi. Alloh Taolo aytadi:
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِي
“Men jin va insni faqat Oʻzimga ibodat qilishlari uchungina yaratdim”. [51:56].
Unda har bir nasarning hukmi bayon qilingan, Alloh Taolo aytadi:
وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ
“Biz sizga Kitob-Qurʼonni barcha narsani bayon qilib beruvchi qilib nozil qildik”. [16:89]
Moʻmin bunga ishonadi, unga asoslanmagan har qanday hukmni tan olmaydi. Dorqutniy rivoyat qilgan hadisda Rasululloh(s.a.v) shunday deydi:
“كُلُّ أَمْرٍ لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ”
“Bizning unga amrimiz boʻlmagan xar bir ish rad etilgandir”.
Undan “Qazo”, yaʼni maxluqotlarida sodir boʻladigan Alloh Taoloning ishlarini ham, “Qadar”, yaʼni maxluqotlarni yaratishda oʻzgarmas qilib qoʻygan qonunlarini ham tushunib yetadi. Qazo va qadar masalasiga arashlamaydi. Balki oʻz ishini chiroyli va mukammal qilish toʻgʻrisida bosh qotiradi. Chunki “Qazo” bu Alloh Taoloning mahluqotlarida sodir etadigan ishlari boʻlib, uning haqiqatini bilishdan ojizligini anglab yetadi. Bunday ishlar sodir boʻlganda, ularni Alloh Taoloning qazosi deb, taslim boʻladi, ulardagi yaxshi yoki yomonni, hamda ularni vujudga kelishdagi hikmatni faqat Alloh Taolo biladi. Moʻminlar shunga ishonadilar va taslim boʻlish iymon talabidir.
“Qadar” ham Alloh Taoloning ishi boʻlib, ular narsalar uchun Alloh Taolo belgilab qoʻygan va hech qachon oʻzgarmaydigan xususiyatlar boʻlib, tarixda faqat Alloh Taolo Oʻz elchilarini isbot-dalili sifatida “moʻjiza” qilib, oʻsha qadarlarni oʻzgartirgan va bu xususiyatlar boshqa kimsa uchun hech oʻzgarmas boʻlib qoladi. Faqat qazo ishlardagina, Alloh Taoloning xohish, irodasiga qarab oʻzgarishi mumkin. Ammo insonlar amallarini bajarishda ularga rioya qilishlari shart va bu ham iymon talabi; “qadarning yaxshisi-yu, yomoniga iymon keltirish”ning maʼnosi boʻlib, Qiyomatgacha oʻzgarishsiz davom etadi, chunki ularni oʻzgarishi faqat paygʻambar(a.s)largagina berilgan boʻlib, ularning silsilasi nihoyasiga yetgan.
Demak, moʻmin Qazo va qadar ishlarini ajrata oladi va ularga aralashmaydi, ularni bahona qilib oʻz ishlarini tashlab qoʻymaydi. Ularga aralashish bilan hech narsaga erisha olmasligini yaxshi biladi va unga aralashish ahmoqlikdan boshqa narsa emas deb ishonadi. Ammo oʻz ishlariga loqayd boʻlish yoki oʻz ishini Alloh Taologa bogʻlab olib, -garchi “duo ibodatlarning magʻizi”(hadisi sharif) boʻlsada – duo qilib oʻtiraverish ham ahmoqlik ekanini biladi, masalan; buzuq vokeʼlikni oʻzgartirishdan qochib, duo qilib, hayotni yaxshi ahvolga keltirishini Alloh Taolodan umid qilib kun oʻtkazishi; Qiyomatda sharmanda boʻlishdan tashqari, bu dunyoda ham qiyin hayot kechiradi. Chunki Alloh Taolo Koinotni “Qadar” bilan yaratgan va buzuq voqeʼlikni oʻzgartirish ishini insonlarga topshirgan, banda bunga ishonib, unga amal qilishi kerak. Alloh Taolo aytadi:
إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ
– „Aniqki, to biron qavm oʻzlarini oʻzgartirmagunlaricha, Alloh ularning ahvolini oʻzgartirmas“. [13:11]
Bu Alloh Taoloning farmoni. Buni tushunishimiz uchun quydagi misolni keltiraman:
Bir dehqon moʻl xosil olish maqsadida faqat duoga cheklansa, oʻzi qilishi kerak boʻlgan; yerga urugʻ sepish kabi ishlarni qilmasdan, faqat yaxshi xosil olishni Alloh Taologa iltijo qilib, kechalarini duoda oʻtkazsa yoki farzand koʻrishni xohlagan bir inson oʻzi qilishi kerak boʻlgan nikohlanish kabi ishlarini bajarmay turib, Alloh Taolodan solih farzand soʻrab yolvorsa, unga nima degan boʻlar edingiz?! Haqiqiy taqvodor moʻmin xuddi shu kabi boʻladi deb baho berarmidingiz?! Qalbdan qilingan duolarni albatta ijobat qilinishiga ishongan holda, bu insonlarning duosi ijobat boʻlmasligini Alloh Taolo Oʻz hikmati ila natija boʻlmayapdi degan hulosaga borarmidingiz yoki oʻz ishini bilmagan dehqonga yoki farzand talab qiluvchiga ahmoqlik qilmasdan avval oʻz ishinglarni puhta bajaringlar, der edingizmi?!
Shunga oʻhshab, buzuq voqeʼlikni oʻzgartirish ishi ham duoni oʻzi bilan boʻlmaydi. Bu Alloh Taoloning farmoni. Alloh Taolo “Ahzob” surasida:
وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا
“Allohning yoʻlini esa hargiz oʻzgartira olmassiz”. [33:62] deb ochiq aytib koʻygan. Yoki “Fotir” surasida shunday deb xabar bergan:
اسْتِكْبَارًا فِي الْأَرْضِ وَمَكْرَ السَّيِّئِ وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ
فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّةَ الْأَوَّلِينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَحْوِيلًا
“…Ular yerda mutakabbirlik qilgan va (paygʻambarga qarshi) yomon makr-hiyla qilgan hollarida (hidoyatdan uzoqlashdilar). Yomon makr-hiyla esa faqat oʻz egalarini oʻrab halok qilur. Bas ular faqat avvalgilarning sunnatlariga (yaʼni koʻrguliklariga) koʻz tutmoqdalar, xolos (yaʼni ularning ham boshlariga avvalgi dinsizlarning kuni tushar). Bas siz hargiz Alloh sunnati-qonunining oʻzgarganini koʻrmassiz va hargiz Alloh sunnatining aylanganini (yaʼni azobga mustahiq boʻlgan kimsalar qolib, oʻzgalar azoblanganini) koʻrmassiz”. [35:43]
Ha, “iymon” moʻminni yaxshilik ishlariga undaydi, yomonlik amallaridan qaytaradi. Chunki moʻmin Islom haqida mukammal tushunchaga ega boʻlgach, Alloh Taolo uni doimo nazorat qilib, qilmishiga munosib muhosaba qilishini, unga biror ishni qilish yoki qilmaslik ixtiyorini berganini, agar oʻziga berilgan shu ixtiyordan oqilona foydalana olmasa, holiga voy boʻlib, dunyo hayotidan keyingi oxirat hayotida dahshatli azoblarga giriftor boʻlishini bilib oladi. Shuning uchun oʻziga Alloh Taolo tarafidan berilgan aql va ixtiyor neʼmatining haqiqatini ongli ravishda tushunadigan, chin koʻngildan ishonuvchi moʻmin doimo Alloh Taoloning nazoratida ekanini jiddiy mulohaza qiladi, Alloh Taolodan qattiq haybatlanadi, Uning azobidan qoʻrqib, jannatiga umid qiladi va unga erishish maqsadida bor imkoniyatini sariflaydi. Hatto oʻz yaqinlarini ham shu ishga undaydi, bu dunyoda Alloh Taoloning kalimasi oliy boʻlib, shu neʼmat asosda yashashi uchun ham yoru-birodarlarini, oilasini, qarindoshlarini, hamda tanish-bilishlari va qoʻni-qushnilarni ham safarbar qiladi. U bu dunyoda faqat farz-vojiblarni qilib, haromlardangina tiyilib jannatga erishishnigina maqsad qilmaydi, balki undan ham buyukroq neʼmatni, yaʼni Alloh Subhonahu va Taoloning roziligini qoʻlga kiritishga intilib, jannatdagi oliy maqomlarga erishish maqsadida ilohiy buyruqlarni mandub-sunnatlarini ham amalga oshirishga va qaytarilgan makruh amallardan ham oʻzini ehtiyot qilishga harakat qiladi.
Abu Zar.
