AQSh davlat kotibining Markaziy Osiyo masalalari bo’yicha o’rinbosari Daniel Rozenblyum rasmiy tashrif bilan Qirg’izistonga keladi.
Bishkekdagi AQSh elchixonasining 10 oktyabr kuni xabar qilishicha, Rozenblyum AQSh xalqaro taraqqiyot agentligining (USAID) yangi dasturlarining rasmiy ochilish marosimida ishtirok etadi.
Bundan tashqari Daniel Rozenblyum fuqaroviy jamiyat faollari va jurnalistlar bilan uchrashishi rejalashtirilgan.
AQSh davlat kotibi o’rinbosarining Qirg’izistonga uyushtiradigan tashrifi arafasida Qirg’izistonda faoliyat olib borayotgan 190ga yaqin nodavlat tashkilotlar 10 oktyabr kuni deputatlar Tursinboy Bakr o’g’li, N.Mamadaliev va N. Normatovalar tomonidan ilgari surilgan “Xorijiy josuslar to’g’risida”gi qonunni qabul qilmaslikni so’rab prezident, bosh vazir va ombudsmenga murojaat yo’llashdi.
Murojaatnomada yozilishicha, mazkur qonun loyihasi asosiy demokratik tamoyillarga zid ravishda kamsituvchi (diskriminatsion) me’yorlarni o’z ichiga olgan bo’lib, bu qonun qabul qilingudek bo’lsa Qirg’izistonda faoliyat olib borayotgan xorijiy notijorat tashkilotlari imkoniyatlarini sezilarli ravishda cheklab qo’yadi.
Bugungi kunda dunyoning 100dan ortiq mamlakatlarida faoliyat olib borayotgan AQSh xalqaro taraqqiyot agentligini (USAID) tashkil etish to’g’risidagi hujjat 1961 yili AQSh prezidenti Jon Kennedi tomonidan imzolangan edi. Tashkilot nizomiga muvofiq, uning asosiy yo’nalishlari savdo-sotiq, qishloq xo’jaligi, iqtisodiy o’sish, sog’liqni saqlash, ziddiyatlarning oldini olishda ko’mak ko’rsatish va demokratiyani qo’llab-quvvatlashdan iborat bo’lsada, aslida esa nodavlat va notijorat tashkilotlarni qo’llab-quvvatlash orqali amaldagi hukumatlarni “rangli inqilob”lar orqali o’zgartirishdan iborat hisoblanadi. “VikipediYa”da berilgan ma’lumotlarga ko’ra, USAID 1960-1970 yillari AQSh Markaziy razvedka boshqarmasi (TSRU) bilan yaqin hamkorlik qilgan. AQSh razvedkachilari ko’p hollarda xorijda USAID xodimlari niqobi ostida faoliyat olib borishadi. Shuning uchun ham Rossiya Federatsiyasi 2012 yil sentyabr oyida AQSh hukumatini Rossiya hududida USAID faoliyatini to’xtatishi haqida ogohlantirdi va bu tashkilotni Rossiyadan chiqarib tashladi.
Qirg’izistonda faoliyat olib borayotgan nodavlat-notijorat tashkilotlarining Daniel Rozenblyum tashrifi oldidan jonlanib qolishlari ham bejizga emas.
Turkiston:
Lekin Qirg’iziston Rossiya emas. Bu be’chora davlatning xalqaro siyosatdagi o’rni deyarli yo’q xisobida. Qirg’izistonga AQSh va boshqa katta davlatlar tomonidan bosim berish richaglari o’ta ko’p. Atambaev bosimlar ostida o’ta qiyin axvolda qoldi. Xaqiqatdan xam nodavlat tashkilotlarning deyarli barchasi G’arbning xossatan AQShning xususiy quroli bo’lib qolgan. Rossiya Qirg’izistonni, ularni imkon qadar taxqirlashga chaqirishi aniq. Lekin shu ishlarning evaziga G’arb tomonidan Qirg’izistonga beriladigan xar qanday bosimlardan qutulish xarakatlarida, yordam bera olmaydi. Bunga Ukraina misol bo’la oladi. Qirg’izistonda avvalgi uyushtirilgan davlat to’nkarilishlar Rossiya tomonidan amalga oshirildi. Atambaevning Rossiyaga tobe’ bo’lib borayotgani xam, shularni bilganida va qo’rqqanidan. Endi O’zbekistonda ta’sir quvvatini kuchaytirib olgan AQSh, Qirg’izistonda va Tojikistonda faoliyatini kuchaytirishga kirishdi.
Bu xarakatlar ikki maqsatni birato’la amalga oshirishga qaratilgan bo’lishi mumkin. Birinchisi Afg’onistondagi NATO kuchlarini olib chiqishda suniy to’siqlar paydo qilish maqsadida, xarbiy texnika chiqish yo’llarida notinchliklar paydo qilish. Buning bilan Afg’onistondagi xarbiy bazalarida imkon qadar ko’proq askar va texnika olib qolishmoqchi bo’ladi. Ikkinchi tomondan, Qirg’izistonda rangli inqilob amalga oshirilsa, O’zbekistonni iqtisodiy qamaldan saqlab qolish mumkin. Qirg’izistonning “boj ittifoqi”ga qo’shilishi O’bekistonni qiyin axvolga solib qo’yishi mumkin. Oxirgi paytlarda Karimovning Putin bilan munosabatlarini iliqlashtirayotgani be’jiz emas. Karimovni yana Islom va Musulmonlar bilan xam yaqinlik qilishga intilib borayotgani sezildi. Bu Qirg’iziston bilan aloqalar taranglashganida yoki Rossiyaning ixtiyoriga o’tib ketganida, Afg’oniston yagona dunyo bilan aloqa qilish yo’nalishi bo’lib qolishiga bog’liq.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak Qirg’iziston, o’z manfaatlaridan kelib chiqib xarakat olib borish imkoniga ega bo’lmay borayapti. Rozemblyumning tashrifi xam, Atambaev be’choraga bosim berish, nodavlat tashkilotlarni undan ximoya qilish va yangi ko’rsatmalar berishdan iborat. Akaev, Bakievlar shu ishlardan qo’rqib Rossiyanin xar qancha bergan bosimlariga qaramay GANSI aviabazasini Qirg’izistondan chiqarib yuborishga jur’at qila olishmagan edi.
