بسم الله الرحمن الرحيم
Xalifalik
Xalifalik – islomiy shariat hukmlarini o’rnatish va islomiy da’vatni olamga ko’tarib chiqish uchun dunyodagi hamma musulmonlarning umumiy rahbariyatidir. Imomat ham Xalifalikning aynan o’zidir. Zero imomat va xalifalik bitta ma’nodadir. Bu ikki so’zning bitta ma’noda ekani haqida qator sahih hadislar kelgan. Bu ikki so’zdan birining ma’nosi ikkinchisining ma’nosiga zid ekani haqida hech bir nassda, ya’ni na Kitobda va na Sunnatda – chunki Kitob va Sunnatgina shar’iy nususdir – kelmagan. Bu lafzga, ya’ni imomat yoki xalifalik, degan lafzga emas, balki uning madluliga amal qilish vojib.
Bitta xalifani tiklash olamning barcha o’lkalaridagi hamma musulmonlarga farzdir. Bu farzni ado etish – Alloh musulmonlarga farz qilgan har qanday farzni ado etish kabi – qat’iy buyruq bo’lib, bu to’g’rida ixtiyor yo’q. Uni ado etish borasida loqaydlik qilish eng katta ma’siyatlardan biri bo’lib, Alloh buning uchun qattiq azoblaydi.
Bitta xalifani tiklash hamma musulmonlarga vojib ekaniga dalil: Kitob, Sunnat va sahobalar ijmosidir.
Kitobga kelsak, Alloh Taolo Rosululloh a.s.ga musulmonlar o’rtasida O’zi nozil qilgan narsa bilan hukm yuritishni qat’iy buyurdi. Alloh Taolo Rosululloh ga xitob qilib bunday dedi:
«Bas, odamlar o’rtasida Alloh nozil qilgan narsa bilan hukm qiling va Sizga kelgan haqdan yuz o’girib, ularning havoyi nafslariga ergashmang!» [Moida: 48]
«(Ey Muhammad), ular o’rtasida Alloh nozil qilgan narsa bilan hukm qiling, ularning havoyi nafslariga ergashmang va Alloh Sizga nozil qilgan hukmlarning ayrimlaridan Sizni burib fitnaga solib qo’yishlaridan ehtiyot bo’ling!» [Moida: 49]
Payg’ambarga qilingan xitob esa – modomiki uni payg’ambarning o’zigagina xoslab qo’yadigan biron dalil kelmasa – Ummatiga qilingan xitobdir. Bu erda esa bunday dalil kelmagan. Demak u hukmni o’rnatish haqida musulmonlarga qilingan xitob bo’ladi. Zero xalifani tiklash hukm va saltanatni o’rnatish demakdir. Alloh Taolo hokimga itoat etishni musulmonlarga farz qildi. Bu esa musulmonlar ustida bitta hokim bo’lishi vojibligiga dalolat qiladi. Alloh Taolo dedi:
«Ey mo’minlar, Ollohga va payg’ambarga itoat qilingiz hamda o’zlaringizdan bo’lgan (ya’ni musulmon) hokimlarga bo’yinsuningiz!» [Niso: 59]
Alloh Taolo yo’q kishiga itoat etishni buyurmaydi. Demak bu bitta hokimni vujudga keltirish kerakligiga dalolat qiladi. Bu vujudga keltirish mandub yoki muboh emas, vojibdir. Chunki Alloh nozil qilgan narsa bilan hukm yuritish vojibdir. Alloh Taolo bitta hokimga itoat etishni buyurar ekan demak uni vujudga keltirishni buyurgan bo’ladi. Zero hokim vujudga kelsa shar’iy hukm o’rnatiladi, vujudga keltirmay tek turaverilsa shar’iy hukm zoe bo’ladi. Demak uni vujudga keltirish vojib. Chunki vujudga keltirilmasa hozir aytib o’tganimizdek harom ish, ya’ni shar’iy hukmning zoe bo’lishi yuzaga keladi.
Sunnatga kelsak; «Kimki itoatdan bosh tortsa qiyomat kuni Allohga hujjati yo’q holda yo’liqadi. Kimki bo’ynida bay’at yo’q holda o’lsa johiliyat o’limi bilan o’libdi». Muslim rivoyati. Demak Nabiy a.s. har bir musulmonga bo’ynida bay’at bo’lishini farz qildi, bo’ynida bay’atsiz holda o’lgan kimsani johiliyat o’limi bilan o’libdi, deb sifatladi. Bay’at esa faqat xalifaga beriladi, boshqa hech kimga berilmaydi. Rosululloh a.s. har bir musulmonga bo’ynida bitta xalifaga berilgan bay’at bo’lishini vojib qilgan bo’lsa-da, lekin har bir musulmonning xalifa bilan shaxsan o’zi ko’rishib bay’at berishini vojib qilmadi. Chunki vojib – har bir musulmonning bo’ynida bay’at vujudga kelishidir, ya’ni har bir musulmonning bo’ynida bay’at bo’lishiga haqli bo’ladigan bitta xalifaning vujudga kelishidir. Demak xalifaning vujudga kelishi har bir musulmonning bo’ynida bay’atni paydo qiladi. Musulmon shaxsan o’zi ko’rishib bay’at berdimi yoki shaxsan ko’rishmadimi, buning farqi yo’q. Shuning uchun yuqoridagi hadis har bir shaxsning o’zi xalifa bilan qo’l berishib bay’atlashishi vojibligiga dalil emas, balki xalifani tiklash vojibligiga dalil bo’ladi. Chunki Rosululloh a.s. qoralagan narsa musulmonning bo’yni to o’lgunicha bay’atdan xoli bo’lib qolishidir. Payg’ambarimiz a.s. shaxsan bay’at bermaslikni qoralamadilar.
«Imom bamisoli bir qalqondir. Uning ortida turib jang qilinadi va u bilan himoyalaniladi».
Muslim rivoyati. «Bani Isroilga payg’ambarlar siyosat yurgizardi. Qachon bir payg’ambar halok bo’lsa, ortidan boshqa bir payg’ambar kelardi. Mendan keyin esa payg’ambar yo’q. Xalifalar bo’ladi va ular ko’payib ketadi. Shunda: bizga nimani buyurasiz? – deyishgan edi, aytdilarki: birinchisining, faqatgina birinchisining bay’atiga vafo qilinglar va ularning haqlarini beringlar, zero Alloh ulardan fuqaroni qanday boshqaraganlari haqida so’raydi». Muslim rivoyati.
«Kim amiridagi biron narsani yoqtirmasa unga sabr qilsin. Zero kimki sultondan bir qarich chetga chiqib shu holda o’lsa johiliyat o’limi bilan o’libdi». Muslim rivoyati. Bu hadislarda Rosululloh a.s. musulmonlarni boshliqlar boshqarishini xabar bermoqda, xalifani esa «qalqon», ya’ni saqlovchi himoya deb atamoqda. Rosululloh a.s.ning imomni «qalqon» deb atashi imomning bor bo’lishi foydalaridan darak beradi. Demak bu xabar talabdir. Chunki Alloh tomonidan va Rosululloh tomonidan berilgan xabar mazammat, qoralash mazmunida bo’lsa, u tark qilishni talab qilish, ya’ni nahiy bo’ladi. Agar maqtov mazmunida bo’lsa bajarishni talab qilish bo’ladi. Agar talab qilingan ishni bajarish shar’iy hukmning barpo qilinishiga olib kelsa yoki talab qilingan ishni tark etish shar’iy hukmning zoe bo’lishiga olib kelsa bu talab qat’iy talab bo’ladi. Yana bu hadislarda musulmonlarga faqat xalifalar siyosat yurgizishi ham aytilmoqda. Bu esa xalifani tiklash talab qilinadi demakdir. Bu hadislarda musulmonning sultondan chetga chiqishi haromligi xabar qilinmoqda. Bu esa musulmonning sultonni, ya’ni hokimni o’rnatishi vojib ish ekanini anglatadi. Qolaversa Rosululloh a.s. xalifalarga itoat etishni va xalifalik talashib ular bilan nizolashadigan kimsani o’ldirishni buyurdi. Bu esa bitta xalifani tiklashni va undan xalifalikni talashadigan har qanday kimsani o’ldirib uning xalifaligini saqlab qolishni buyurishdir. Muslimning rivoyat qilishicha, Nabiy a.s. shunday dedilar:
«Kimki bitta imom bilan bay’atlashib unga qo’lini va qalbi qo’rini bersa qo’lidan kelganicha unga itoat qilsin. Endi agar boshqa birov kelib u bilan imomlikni talashsa, uning bo’yniga uringlar». Imomga itoat qilishni buyurish uni tiklashni buyurishdir. U bilan nizolashadigan kimsani o’ldirishni buyurish esa doim faqat bitta xalifa bo’lishi qat’iy buyurilganiga qarinadir.
Endi sahobalar ijmosiga kelsak, sahobalar – ulardan Alloh rozi bo’lsin – Rosululloh a.s. vafotidan keyin u kishining xalifasini tiklash lozimligiga ijmo qildilar. Abu Bakr, Umar, Usmon vafot etganlaridan keyin ularning o’rniga xalifani tiklash vojibligiga ham ijmo qildilar. Sahobalarning xalifani tiklash vojibligiga qat’iy ijmo qilganliklari Rosululloh a.s. vafot etganlaridan keyin Payg’ambarimiz ni dafn qilishni kechiktirib, u kishining xalifasini tiklash bilan mashg’ul bo’lishlarida yaqqol ko’rindi. Holbuki mayyitni vafot etganidan keyinoq dafn qilish farz bo’lib, mayyitni tayyorlash va dafn qilish bilan shug’ullanishlari kerak bo’lgan kishilarning to uni dafn qilmaguncha boshqa narsa bilan shug’ullanishlari harom bo’ladi. Rosululloh a.s.ni tayyorlash va dafn qilish bilan mashg’ul bo’lishlari lozim bo’lgan sahobalardan bir qismi dafn bilan mashg’ul bo’lmay, xalifani tiklash bilan mashg’ul bo’ldilar. Sahobalarning qolgan qismi esa bunga sukut qildilar va ular ham dafnni ikki kecha kechiktirishda sherik bo’ldilar. Vaholanki bunga qarshi chiqishlari va dafn bilan mashg’ul bo’lishlari mumkin edi, bunga qudratlari etardi. Demak bu mayyitni dafn qilishni to’xtatib turib, xalifani tiklash bilan mashg’ul bo’lishga ijmo bo’ldi. Bu esa xalifani tiklash mayyitni dafn qilishdan ko’ra vojibroq ekanini bildiradi. Sahobalarning hammasi butun hayotlari davomida bitta xalifani tiklash vojibligiga ijmo qilganliklarini ta’kidlash ham joiz. Sahobalar xalifa bo’lib saylanadigan shaxs to’g’risida talashib-tortishgan bo’lsalar-da, lekin bitta xalifani tiklash vojibligi haqida mutlaqo ixtilof qilishmagan. Rosululloh a.s. vafot etgan paytda ham, xulafoi roshidinlardan birontasi vafot etgan paytda ham bu to’g’rida ixtilof qilishmagan. Demak sahobalar ijmosi bitta xalifani tiklash vojibligiga ochiq va kuchli dalildir.
Dinni barpo qilish va shariat hukmlarini barcha dunyoviy va uxroviy ishlarda ijro etish musulmonlarga subuti ham, dalolati ham qat’iy bo’lgan dalil bilan farzdir. Bu esa faqat saltanat egasi bo’lgan hokim bilangina amalga oshadi. Demak «vojib nima bilan tamomiga etsa o’sha narsa ham vojib» degan qoidaga ko’ra xalifani tiklash mana shu jihatdan ham farzdir.
Bu dalillar musulmonlar ustidan o’zlaridan bo’lgan hukm va saltanatni o’rnatish farzligini ochiq ko’rsatib turibdi. Hukm va sultanatni boshqaradigan bitta xalifani tiklash musulmonlarga farz ekanini ochiq ko’rsatib turibdi. Hukm va saltanat bo’lishi uchungina emas, balki shariat ahkomlarini ijro etish uchun xalifani tiklash farz. Muslim Avf ibn Molikdan rivoyat qiladi: Nabiy a.s. shunday dedilar:
«Imomlaringizning yaxshilari sizlar ularni yaxshi ko’radigan, ular ham sizlarni yaxshi ko’radigan, sizlar ularning haqqiga duo qiladigan, ular ham sizlarning haqqingizga duo qiladiganlaridir. Imomlaringizning yomonlari sizlar ularni yomon ko’radigan, ular ham sizlarni yomon ko’radigan, sizlar ularni la’natlaydigan, ular ham sizlarni la’natlaydiganlaridir. Shunda: yo Rosululloh, ularga qarshi qilich ko’tarib chiqmaymizmi? – deyildi. Payg’ambarimiz : yo’q, modomiki orangizda namozni qoim qilishar ekan (qarshi chiqmaysiz). Agar hokimingizda siz yoqtirmaydigan biron narsani ko’rsangiz uning amalini yomon ko’ring va itoatdan bosh tortmang, deb javob berdilar». Bu hadisda yaxshi imomlar va yomon imomlar haqida ochiq xabar berilyapti, modomiki dinni qoim qilishar ekan ularga qarshi chiqish haromligi ham ochiq ko’rsatilyapti. Chunki namozni qoim qilish dinni qoim qilishdan va u bilan hukm yuritishdan kinoyadir. Demak Islom hukmlarini o’rnatish va unga bo’lgan da’vatni ko’tarib chiqish uchun bitta xalifani tiklashning musulmonlarga farz ekanligi shunday bir ishki, bu ish shariatning sahih nasslarida qat’iy ko’rsatilganida hech shubha yo’q. Buning ustiga u Alloh musulmonlar zimmasiga yuklagan farz talab qiladigan Islom hukmini o’rnatish va musulmonlar daxlsizligini himoya qilish jihatidan ham farzdir. Lekin bu farz farzi kifoya bo’lib, ba’zilar uni ado etsa bu farz vujudga keladi-da, qolganlardan soqit bo’ladi. Endi agar ba’zi musulmonlar uni ado etisha olmasa – garchi uni qoim qiladigan ishlarni qilishgan bo’lsa ham – u holda hamma musulmonlar zimmasiga farz bo’lib qolaveradi va modomiki musulmonlar xalifasiz ekan hech qaysi musulmondan bu farz soqit bo’lmaydi.
Musulmonlar xalifasini tiklamay tek o’tiraverish eng katta gunohlardan biridir. Chunki u Islomdagi eng muhim farzlardan birini ado etmay tek o’tiraverishdir. Nafaqat din hukmlarini o’rnatish, balki Islomning hayot maydonida mavjud bo’lishi ham shu farzning ado etilishiga bog’liq. Shuning uchun musulmonlar bitta xalifani tiklamay tek o’tiraverishsa hammalari katta gunohga botishadi. Hammalari tek o’tiraverishsa er yuzining barcha o’lkalaridagi har bir musulmon gunohkor bo’ladi. Endi agar ba’zi musulmonlar xalifani tiklashga harakat qilib, qolganlari harakat qilmasa bunda gunoh o’sha harakat qilayotganlardan soqit bo’ladi va to xalifa tiklanmaguncha farz zimmalarida turaveradi. Chunki bu farzni ado etish bilan shug’ullanish xalifani vaqtida tiklashni kechiktirish gunohini va uni tiklamaslik gunohini soqit qiladi. Uni tiklashga kirishgani va kuchi etmaydigan biron narsa uni tiklashning kechikishiga majbur qilgani uchun gunoh zimmasidan soqit bo’ladi. Ammo bu farzni ado etishga kirishmagan kishilar xalifa yo’q bo’lganidan uch kun o’tishidan boshlab to xalifa tiklanmaguncha gunohkor bo’lib qolaveradi. Chunki Alloh ularning zimmasiga bir farzni yuklasa ular uni ado etishmadi va uni ado etishga olib boradigan ishlarni ham qilishmadi. Shuning uchun gunohga va dunyoyu oxiratda Allohning azobiga va rasvolikka loyiq bo’lib qolishdi. Xalifani tiklamay yoki tiklashga olib boradigan ishlarni qilmay tek o’tiraverganlari uchun gunohga loyiq bo’lishlari musulmonning Alloh farz qilgan qaysidir farzni tark qilgani uchun azobga loyiq bo’lishida ochiq-oydin ko’rinib turibdi. Ayniqsa bu farz boshqa farzlarning ado etilishiga, din hukmlarining o’rnashiga, Islom ishi oliy bo’lishiga va Alloh kalimasi Islom yurtlarida ham, olamning boshqa tomonlarida ham oliy bo’lishiga olib keladigan farz bo’lsa.
Demak er yuzidagi biron musulmonga Alloh dinni o’rnatish uchun zimmasiga yuklagan farzni ado etmay tek o’tiraverishi to’g’risida hech bir uzr yo’q. Bu farz – er yuzida Xalifalik yo’q bo’lib qolgan paytda musulmonlar xalifasini tiklashga harakat qilishdir. Yer yuzida Alloh hurmatlarini saqlash uchun Alloh hadlarini ado etadigan, din hukmlarini o’rnatadigan va musulmonlarni «La ilaha illaloh Muhammadur rosululloh» bayrog’i ostiga birlashtiradigan kishi yo’q bo’lib qolgan paytda uni tiklashga harakat qilish farzdir. Shuning uchun Islomda bu farzni – to u ado etilmaguncha – ado etmay tek o’tiraverishga hech qanday ruxsat yo’q.
