Amerika Saudiya kuchlarini Suriyaga yuborishga bugun ehtiyoj sezyaptimi yoki ertangi kunga kechiktirilgan ishmi?
Saudiyada Masjidi Nabaviy oldida, Qatifada va Jiddadagi Amerika konsulligi yaqinida sodir boʻlgan portlashlar olovi hali oʻchib ulgurmay, AQSh tashqi ishlar vaziri Jon Kerri bilan Saudiya tashqi ishlar vaziri Odil Jubayr oʻrtasida uchrashuv boʻlib oʻtdi. AQSh davlat departamenti vakili Jon Kirbi bu uchrashuvni oldindan muvofiqlashtirilmagan uchrashuv, deya sifatladi va jumladan bunday dedi: “Ikki tomon IShIDga, shu jumladan Suriyadagi IShIDga qarshi kurashish va uni yoʻq qilish zarurligini muhokama qilib, unda Saudiya Arabistoni IShIDga qarshi kurash maxsus kampaniyasi doirasida kuchlarni yuborishni taklif qildi. Shuningdek, tomonlar Suriyadagi siyosiy oʻtish davri, Liviyadagi vaziyat, Yamandagi siyosiy yechimga erishish yoʻlidagi saʼy-harakatlar va soʻnggi paytlarda isroilliklar bilan falastinliklar oʻrtasidagi voqealar rivoji haqida ham suhbatlashishdi”. (AQSh tashqi ishlar vazirligi saytidan tarjima 2016 yil 5 iyul).
Saudiyaning Suriyaga quruqlik kuchlari yuborishga oid taklifi birinchi bor qilinayotgani yoʻq. Bundan oldin ham Saudiya Arabistoni mudofaa vaziri maslahatchisi general Ahmad Asiriy ham shunga oʻxshash bayonot bergan. Koalitsiyaga aʼzo davlatlarning NATO qarorgohi joylashgan Bryusselda oʻtkazilgan yigʻilishi ortidan bergan matbuot konferentsiyasida u bunday degandi: “Mamlakatimiz Suriyaga qurolli kuchlarni joʻnatishga tayyor. Buning uchun koalitsiya qaror qabul qilsa bas. Suriyaga piyoda kuchlari bilan kirish, boshqa har qanday amaliyot kabi, xavf-xatarlardan xoli emas. Lekin Saudiyaning quruqlik orqali harbiy harakatlarda hamkorlik qilish qarori, oʻzgarmas qaror. Biz terrorizmga qarshi kurash uchun islomiy koalitsiya tuzish ishlarini tamomladik, bu koalitsiyamiz ikki oy ichida harakat boshlaydi”. (Arabiyya 2016 yil 11 fevral). Ahmad Asiriy yana bunday dedi: “Saudiya quruqlik kuchlarining IShID terrorchi tashkilotiga qarshi kurash uchun Suriyaga boʻlgan harbiy aralashuvi maxsus kuchlar orqali, unchalik koʻp boʻlmagan sanoqda boʻlishining ehtimoli koʻproq. Bundan koalitsiyaning u yerda amaliyot olib borish bilan ijobiy natijalarni qoʻlga kiritishi maqsad qilingan. Koalitsiyaga aʼzo davlatlarning quvvat turi eʼlon qilinmasidan va amaliyot boshlamasidan oldin, birinchi bosqichda strategik sohada muvofiqlashib olishi juda muhimdir”. (Bayon sayti 2016 yil 13 fevral). Shundan keyin Asiriy “Reyter”ga qayta boshqa bayonot berdi: “Bundan ikki hafta avval Bryusselda “Islomiy Davlat” tashkilotiga qarshi AQSh yetakchiligidagi koalitsiyaga aʼzo davlatlarning mudofaa vazirlari Suriyaga quruqlik kuchlarini kiritish masalasini muhokama qildilar, ammo haligacha biror qaror qabul qilganlari yoʻq. Siyosiy muhokama boʻlib oʻtdi, biroq u harbiy missiya sifatida amalga oshirilmadi”. (“Sava” radiosi 2016 yil 29 fevral). Shunday qilib Asiriy Suriyaga quruqlik kuchlarining kirishiga oid ketma-ket bergan bayonotlaridan qochyapti. Holbuki, Saudiyaning bayonotlari bu mamlakat ayni ishda nafaqat jiddiy va tayyor ekaniga, hatto amaliy tayyorgarlik koʻra boshlaganiga dalolat qilayotgan edi. Uning Turkiya bilan hamkorlik qilishga kelishib olgani, uchoqlarini Injirlik aerodromiga yuborgani maʼlum edi. Seshanba kuni “Bir turk masʼulining jurnalistlarga bergan bayonotiga koʻra, Saudiya oʻz qiruvchi uchoqlarini Turkiya janubi Adana shahridagi Injirlik havo bazasiga joriy yilning fevral oyi nihoyasida joylashtiradi. Saudiya Arabistoni harbiy amaliyotlarda faqat bir tomonlama holda aslo kirmaydi. Lekin AQSh yetakchiligidagi xalqaro koalitsiya bilan birgalikda hamkorlik amaliyotlarida ishtirok etadi”. (CNN 2016 yil 16 fevral). Bu bayonotlar birin-ketin berilib, Suriya bilan bogʻliq ishlarga aloqador boʻlsa-da, biroq ularning tezlashishidan koʻra orqaga ketishi koʻproq boʻlyapti. Aftidan, Turkiya-Saudiya bayonotlarining oʻsha paytda tezlashgani va Suriyaga kirish niyati paydo boʻlgani, Rossiya-AQSh oʻrtasidagi Rossiya missiyasi muddatiga oid muzokaralari bilan bir vaqtda boʻlgan. Demak, AQSh Rossiyaga goʻyo – agar Suriyadan chiqib ketgudek boʻlsang yoki missiyangni tugatishdan chekingudek boʻlsang, menda alьternativ tayyor demoqchi.
Shundan keyin Rossiya AQShga xizmat koʻrsatish yoʻlida davom etishi bilan Turkiya-Saudiyaning quruqlik kuchlarini Suriyaga kiritish haqidagi qizgʻin gaplar ham bir muncha pasaydi, hatto butunlay toʻxtadi ham. Nihoyat, Saudiyada sodir etilgan shubhali va nopok portlashlar ortidan Kerri-Jubayr uchrashuvi boʻldi. Qizigʻi shundaki, Kerri uni avvaldan belgilanmagan uchrashuv, deb sifatladi. Goʻyoki u portlashlar ortidan uchrashuvni avvaldan belgilash aybini daf qilmoqchi. Darhaqiqat, Saudiya ayni hujumlar ortida aniq qilib Suriya IShID tashkiloti turganini aytdi. Holbuki, bu tashkilot Iroqda ham bor hamda uning markazi ham Iroq. Masalan, Saudiya ichki ishlar vazirlidagi xavfsizlik masalalari boʻyicha voiz brigada general-mayori Mansur Turkiy “Sodir boʻlgan bu terroristik amaliyotlar xorijdan, yaʼni IShID tashkilotining Suriyadagi asl yetakchiligi tomonidan rejalashtirilgan”, dedi (Misriy Yavm 2016 yil 7 iyun). Bu shunga dalolat qiladiki, Saudiyadan talab qilinayotgan ish faqat Suriyadadir, muqaddas dargohning nishonga olinishi – portlashlar ortida kim turishidan qatʼiy nazar – Saudiya hukumatiga ichki afkori ommani shu narsaga safarbar qilishni yengillashtiradi hamda Islomiy Davlat tashkilotiga qarshi jang qilish niqobi ostida Suriyadagi harbiy amaliyotlarda qatnashishga qonuniylik tusini beradi. Saudiyaning Suriyaga kirishi haqidagi bu safargi gap ham avvalgisidan unchalik farq qilmaydi. Gap shundaki, bugun Amerika Suriya masalasida boshi berk koʻchadan chiqolmay qoldi. Rossiya ham xavotirga tusha boshladi. Chunki u Suriya boʻhroni botqogʻiga botdi. Eron va uning hizbi ham koʻzga koʻrinarli biror yutuqqa erisholmadi, aksincha katta ziyonga kirdi. Rossiya takabburlik va zoʻravonlik qilayotgan boʻlsa-da, goh oʻnga, goh soʻlga olazarak boqmoqda, buni qutulib chiqish yoʻlini axtarayotgan kimsaning holiga oʻxshatish mumkin. Yaqinda Putin AQShga qilgan xizmatlari evaziga biror narsa ololmasligini tushunib yetadi. Oʻshanda Suriyadan hafsalasi pir boʻlib shalvirab qaytib chiqadi. Ayniqsa, hozir Obama maʼmuriyati gʻoyat omadsiz ahvolda. Axir, Qoʻshma Shtatlar qogʻozda qayd etilgan bitimdan ham oʻzini olib qochishdan tap tortmayotgan boʻlsayu, qanday qilib kelishuvga rioya qilsin! Buni Rossiyaning ayni kelishuvni jamoatchilikka koʻrsatish yoʻlida yelib yugurgani, shunga qaramay, AQSh unga javob qilmagani ham yaqqol koʻrsatib turibdi. Holbuki, ularning kelishuvi hammaga maʼlum boʻlib qolgan edi.
Mana shu umumiy holat AQShni Saudiya va Turkiyadagi malaylarini tayyorlab turishga majbur qilmoqda, toki ular ehtiyoj sezilgan paytda quyidagi ikki ishga tayyor tursinlar. Birinchi ish, Suriyada Eron bilan uning Livandagi Hizbi muvaffaqiyatsizlikka uchrab, orqaga tisarilganda, Saudiya bilan Turkiya boʻshliqni toʻldirib, Rossiyani qoʻllab-quvvatlaydi. Turkiyaning Rossiya bilan munosabatini qayta tiklashi ham bunga yordam beradi. Ikkinchi ish, kutilmaganda Rossiya Suriyadan chiqib ketgudek boʻlsa, shu ikki davlat bilan boʻshliqni toʻldiradi.
AQSh ikki holatni qoʻllaganda ham, Suriya masalasida boshi berk koʻchada ogʻir ahvolda qolgani aniq. Bu narsa uni mintaqadagi barcha kuzir kartalarini ishlatib yuborishga majbur qilmoqda. Shoyadki, bularning oqibati musulmonlarga yaxshilik boʻlsa, Shom Amerika, uning kartalari, malaylari, Rossiyadek xizmatkorlari va Erondek tobelari uchun jahannamga aylansa, ajab emas. Alloh Oʻz ishida gʻolibdir.
Abdulloh Mahmud
