CASA-1000 loyihasining bir qismi ishga tushirildi
Bugun, 31 mart kuni CASA-1000 loyihasi doirasida qurilgan 500 kV kuchlanishli Datka-So‘g‘d elektr tarmog‘i ishga tushirildi. Sadir Japarov va Imomali Rahmon “Datka-So‘g‘di”ni ishga tushirish marosimiga videokonferensiya orqali ishtirok etdi.
Olingan xabarlarga ko‘ra, liniyaning uzunligi 485 kilometrni tashkil etadi. Bu liniya kelajakda Afg‘oniston va Pokistonga elektr energiyasi eksport qilish imkoniyatini beradi. CASA-1000 xalqaro loyihasi Qirg‘iziston va Tojikistondan elektr energiyasini eksport qilish hamda Markaziy va Janubiy Osiyoning energetika integratsiyasini rivojlantirish maqsadida ishlab chiqilgan. CASA-1000 loyihasi Qirg‘iziston, Tojikiston, Afg‘oniston va Pokistonni o‘z ichiga oladi. Uning dastlabki bosqichi bir qancha xalqaro donor tashkilotlar tomonidan 2014 yilda tasdiqlangan edi. Loyihaning umumiy qiymati 1,17 milliard dollarga baholanmoqda. Qirg‘iziston buning uchun Jahon bankiga qarashli Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasidan 38,25 million dollar, Yevropa investitsiya bankidan 70 million yevro va Islom taraqqiyot bankidan 50 million dollar kredit olgan.
Markaziy Osiyoning Qirg‘iziston va Tojikiston respublikalari dunyodagi eng katta suv zahiralariga ega davlatlar qatoriga kiradi. Har yili daryolar tog‘lardagi muzliklardan oqib kelgan suvlar bilan to‘lib toshadi. Qirg‘iziston hududining 75%dan ko‘prog‘i balandligi 7439 metrga yetadigan tog‘lardan, Tojikiston hududining 93%i balandligi 7495 metrga yetadigan baland tog‘lardan iborat. Mazkur tabiiy xususiyatlar ushbu respublikalarga deyarli hech qanday kuch sarflamasdan elektr energiyasini ishlab chiqarish imkonini beradi. Markaziy Osiyoda GESlar qurilib, keng miqyosda elektr energiyasi ishlab chiqarish rivojlanib borayotganiga qaramay, aholi yoz va qishda elektr energiyasi tanqisligidan aziyat chekib keladi. Bundan tashqari, elektr energiyasining narxi doimiy ravishda oshib bormoqda. Bir qarashda bu ish 31 million afg‘on xalqi va 190 million pokiston xalqining elektr energiyaga bo‘lgan ehtiyojini qondirishga qaratilgandek tuyuladi. Aslida esa, bu loyiha mintaqada harbiy bosqinchilik olib borayotgan mustamlakachi Amerika va Britaniyaning loyihasidir. Ushbu loyiha Jahon banki, Islom taraqqiyot banki, USAID va Britaniya xalqaro hamkorlik vazirligi kabi G‘arbning bir qancha donor tashkilotlari tomonidan moliyalashtirilmoqda. Xalqaro moliya tashkilotlari loyihani qo‘llab-quvvatlash orqali mintaqani Rossiyaning ta’siridan chiqarishni maqsad qilgan. Chunki Markaziy Osiyoning tabiiy boyliklari mintaqada nufuz talashishlari uchun ochko‘z yirik davlatlar o‘rtasida raqobatni kuchaytirmoqda. Agar Afg‘onistonda barqarorlikka erishilsa va Tolibon AQSH boshchiligidagi xalqaro siyosatga qo‘shilsa, Afg‘oniston Markaziy Osiyoning nefti va mineral resurslari olib o‘tiladigan yo‘lakka aylanadi. Ya’ni, Markaziy Osiyoning minglab tonna oltin va boshqa qimmatbaho metallari hamda ulkan gaz va neft zaxiralari Afg‘oniston orqali tashib ketiladi. CASA-1000 loyihasi amalga oshsa, Qirg‘iziston va Tojikistondan eksport qilinadigan elektr energiyasi Afg‘oniston va Pokistondagi tabiiy resurslarni qazib olish va tashib ketish uchun qo‘llaniladi.
CASA-1000 loyihasining asosiy maqsadi Afg‘oniston orqali Pokistonga uzatiladigan energiyaning katta qismi o‘sha mintaqaning tabiiy resurslarini qayta ishlab chiqaradigan va G‘arb mustamlakachilariga xizmat qiladigan zavod fabrikalarni ishga tushirishga qaratilgan. Tayyor mahsulotlar kemalar orqali tashib ketiladi. Bundan tushgan ulkan daromadlar xorijiy bosqinchilarning cho‘ntagiga tushadi.
Xulosa qilib aytganda, mustamlakachi G‘arb davlatlari Markaziy Osiyo davlatlarining tabiiy boyliklariga doir loyihalar ishlab chiqish orqali ulardan unumli foydalanmoqda. Mustamlakachilar mintaqa uchun qanday loyiha ishlab chiqmasin, uning foydasi Markaziy Osiyo yoki Janubiy Osiyo xalqlariga tegmagan va tegmaydi ham. Markaziy Osiyo va Janubiy Osiyo aholisi avvalgidek energiyaga muhtoj bo‘lib qolaveradi.
Mumtoz Mavarounnahriy
