Qirg‘izistonda elektr narxi yana oshadi
2025 yil 1 maydan e’tiboran Qirg‘izistonda elektr energiyasining narxi 20-23 tiyinga oshadi. Bu haqda 19 dekabr kuni energetika vaziri Taalaybek Ibrayev Bishkekda bo‘lib o‘tgan brifing chog‘ida ma’lum qildi.
“Elektr energiyasining hozirgi narxi unga sarflangan chiqimni oqlamaydi. Elektr energiyasi tarifi taxminan 15-20 foizga oshadi. Bugungi kunda 700 kVt/soatgacha bo‘lgan tarif narxi 1,11 som bo‘lsa, endi unga 20-23 tiyin qo‘shiladi”, — dedi Ibrayev.
Hozirda Qirg‘izistonda 1 kVt/soat elektr energiyasi 1 som 11 tiyin etib belgilangan. 700 kVt/soatdan ortiq iste’mol qilgan abonentlar 1 kVt/soat uchun 2 som 16 tiyindan to‘laydi.
Izoh:
Mamlakatda elektr energiyasi tariflari muntazam ravishda oshib borayotgan bo‘dsa-da, biroq sovuq mavsumda aholiga elektr energiyasi yetarli darajada yetkazib berilmaydi. Hatto, elektr ta’minotida uzilishlar yuz bermoqda. Bundan farqli o‘laroq, mamlakatdagi kapitalistlar mayning fermalarini ishlatish uchun elektr energiyasini arzon narxda sotib olishmoqda. Masalan, “MBT Stroy” kompaniyasi “Qambar-Ota-2” GESiga 1,5 mlrd. som sarmoya kiritib, uni elektr energiyasi sifatida qaytarib olmoqda. Mazkur kompaniya “Qambar-ota”ga kiritgan sarmoyasini oqlash uchun 5-10 yil davomida GESdan 50-60 tiyindan energiya olishni rejalashtirgan. Ma’lumki, rasmiy idoralar elektr energiyasining tannarxi 2 som 38 tiyin ekanini aytib keladi. Biroq, kapitalistlarning manfaatlari haqida gap ketganda, bu tannarxlar 60 tiyindan ham pastga tushib qoladi.
Aslida, Qirg‘izistonning energetika inqirozidan chiqa olmasligining sababi elektr tariflari narxining arzonligi emas, balki energetika tarmog‘idagi korrupsiya va kapitalistlarning turli nayranglaridir. 1997 yilda Jahon banki tavsiyasiga ko‘ra “Qirg‘izenergo” korxonasi uch qismga bo‘linganidan keyin bunday korrupsion ishlar yanada kuchaydi. Masalan, “Elektr stansiyalar” korxonasi GESlarda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining tannarxini turli aldov yo‘llari bilan hisoblaydi-da, oradagi farqni tegishli mutasaddilar cho‘ntagiga urib qo‘yadi. Boshqa tomondan, kapitalizm tabiatiga ko‘ra, GESlarni shaxslarga topshirish uchun har yili korxonani bankrot qilish maqsadida xarajatlar ortiqcha ko‘rsatiladi. “Elektr tarmoqlari” aksiyadorlik jamiyati ishlab chiqarilgan energiyani yuqori voltli elektr simlari orqali taqsimlovchi tashkilotlarga yetkazib berib, foyda ko‘radi. Misol uchun, u “tabiiy” yo‘qotish miqdorini 5% atrofida deb hisoblaydi. Ammo mutaxassislarning ta’kidlashicha, yuqori voltli elektr uzatish liniyalarining tabiiy yo‘qotishi faqat 1% atrofida. Demak, amaldorlar “tabiiy” yo‘qotish hisobiga kiritilgan elektr energiyasining 4 foizini xorijiy davlatlarga sotadi.
Elektr energiyasini tarqatuvchi kompaniyalar esa, uni 35 tiyindan 42 tiyingacha sotib oladi. Ular orasida davlat korxonalari “tabiiy yo‘qotish” bahonasida urib qoladi. Bunday yo‘qotish bir paytlar 50% gacha chiqqan edi. Hozirda 22% atrofida ekanligi aytilmoqda. Bu ham 3 milliard kVt/soat, ya’ni butun Kurpsoy GESi tomonidan ishlab chiqarilgan energiyaning izsiz yo‘qolishini anglatadi. Biroq xususiy kompaniyalarda “tabiiy yo‘qotish” deyarli bo‘lmaydi. Chunki ular energiyani sotib olgani sababli davlat korxonalari kabi “tabiiy yo‘qotishlar”ning ularga foydasi yo‘q.
Elektr energiyasini tarqatuvchi kompaniyalardan tashqari ulargacha bo‘lgan vositachi kompaniyalar ham faoliyat ko‘rsatadi. Bu vositachi xususiy korxonalar xalq hisobidan faoliyat yurituvchi korxonalardir. Ularning ko‘pchiligi o‘z vaqtida transformatorlar va elektr uzatish liniyalarini arzon bahoga xususiylashtirib olishgan. Ularning har biri oldingi yoki keyingi energetika amaldorlaridan biriga bo‘ysunadi.
Qolaversa, amaldorlar sug‘orish vaqtida O‘zbekiston va Qozog‘istonga suv sotish orqali pul topishadi. So‘ngra qish uchun elektr energiyasini sotib olish uchun shartnoma tuzib, yana pul ishlashadi. Birin-ketin kelgan hukumatlar bunday chigal korrupsion sxemalarni yo‘q qilish o‘rniga elektr tariflarining narxini ko‘tarish orqali xalqni ko‘proq talashga harakat qilib kelmoqda. Ularning saylovdagi quruq shiorlari o‘tkinchi aldov bo‘lishiga qaramay, xalq so‘nggi umid bilan keyingi xiyonatkor siyosatchilarga aldanishda davom etmoqda.
Har bir yangi kelgan prezidentning elektr energiyasi narxini ko‘tarish uchun o‘ziga yarasha sababi bor. Bu esa, ushbu soha uchun xorijdan olingan katta mablag‘lar va ularning korrupsion yo‘llar bilan chap cho‘ntakka urilishidir. Qirg‘iziston 1992 yildan beri energetika sohasiga 2 milliard dollardan ortiq mablag‘ sarfladi. Ularning asosiy qismi kreditlar, ssudalar va grantlar shaklida xorijiy moliya tashkilotlaridan olingan mablag‘lardir. Har safar kredit olish uchun shartnoma tuzilganda tarmoqni “modernizatsiya qilish” bahona sifatida tilga olinadi. Biroq bunday katta miqdordagi kreditlar olinganiga qaramay, mamlakatning energetika tarmog‘i hali ham nochor ahvolda qolmoqda. Bu esa energetika sohasi korrupsiyaning o‘chog‘iga aylanib qolganligini tasdiqlab turibdi. Bundan tashqari, ushbu kreditlar xalqaro moliyaviy tashkilotlar tomonidan ajratilayotganda, elektr energiyasining narxini ko‘tarish talabi qo‘yiladi. Shuningdek, ular xususiylashtirish va elektr tariflarining narxini oshirish orqali o‘lkamizda ishlab chiqarilgan mahsulotlar tannarxi ko‘tarilishini xohlashadi. Natijada mahalliy tadbirkorlar chet el kapitalistlarining arzon narxlardagi tovarlari qarshisida raqobatlasha olmay qoladi.
Xulosa qilib aytganda, muammoning asosiy sababi boshimiz uzra qora bulutga aylangan kapitalistik tuzum va energetika tarmog‘idagi korrupsionerlardir. Ular aholining asosiy ehtiyoji bo‘lgan elektr energiyasini xususiylashtirish orqali katta daromad olmoqda. Shunday ekan, xalq kapitalizmni inkor etib, Islomni tiklashga urinayotgan yetakchilar orqaligina bunday ayanchli vaziyatdan qutilishi mumkin. Xalqni aldagan rahbarlarga yana umid bog‘lash – bir indan ikki marta chaqilish hisoblanadi. Bu esa, musulmonlar uchun joiz emas!
Nurdin Asanaliyev
