Qozog‘iston BRIKSga a’zo bo‘lishdan bosh tortdi
Qozog‘iston BRIKSga a’zo bo‘lishdan bosh tortdi. “Qozog‘iston hozircha BRIKSga qo‘shilish uchun ariza bera olmaydi. Chunki Tokayev “universal tashkilot” sifatida BMTni afzal ko‘radi”, dedi Qozog‘iston prezidentining matbuot kotibi. Uning qo‘shimcha qilishicha, Tokayev shu kabi takliflarga “Qozog‘iston milliy manfaatlari”ni himoya qilish nuqtayi nazaridan kelib chiqib yondashadi. Shu bilan birga, Tokayev Qozonda bo‘lib o‘tadigan BRIKS sammitida ishtirok etish taklifini ham rad etmadi.
Buning ortidan Rossiya unga jazo sifatida javob qaytardi. Aniqrog‘i, Qozog‘istondan Rossiyaga sabzavot olib kirish taqiqlandi. Rosselxoznadzor fitosanitariya talablari bahonasida, Qozog‘istondan pomidor, qalampir, qovun, bug‘doy, zig‘ir urug‘i va yasmiq kabi mahsulotlarni olib kirishni taqiqlab qo‘ydi.
Kremlning Oq O‘rda pozitsiyasiga javob sifatida bunday munosabat bildirishi mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi hamda bu Putinning iqtisodiyotdagi o‘zaro hurmat va strategik hamkorlik haqida aytib kelayotgan bayonotlariga ham ziddir. Binobarin, bunga Rossiyaning mustamlakachilik siyosatiga qarshi bo‘lgan har qanday harakatlarga nisbatan reaksiyasi sifatida qarash kerak. Aniqrog‘i, buni Rossiyaning bosqinchilik maqsadlarini amalga oshirishdagi ikkiyuzlamachilik siyosati doirasidagi g‘azabi sifatida ko‘rish kerak. Ayni paytda, Rossiya oziq-ovqat mahsulotlarini import qilishni taqiqlash bo‘yicha harakatni uzaytirish vositalariga ham ega emas. Bu uning bachkana va past darajadagi siyosatining ko‘rinishidir. Shuning uchun Kreml avvaldan Markaziy Osiyo davlatlarini tovlamachilik bilan qo‘rqitib, ularni Bojxona ittifoqi, YEOII kabi ittifoqlar tarkibida ushlab kelmoqda. Vaqt shuni ko‘rsatdiki, yuqoridagi ittifoqlarga a’zo bo‘lgan, Rossiyadan boshqa davlatlar bunday ittifoqlardan faqat zarar ko‘rib kelmoqda.
Bunday ittifoqlar faqat Kremlning nufuzi va manfaatlarini himoya qiluvchi vosita ekanligini hisobga olganda, Qozog‘iston G‘arb bilan munosabatlariga putur yetkazadigan ishdan bosh tortishi tabiiydir.
Shuni yodda tutish kerakki, BMT va BRIKS bir-biridan farqli ikki xil tashkilotdir. BMT g‘arbparast tashkilot bo‘lib, o‘zini dunyo bo‘ylab tinchlik va xavfsizlik himoyachisi sifatida ko‘rsatishga e’tibor qaratadi. BRIKS esa, birinchi navbatda iqtisodiy ittifoqdir. Albatta, u siyosiy maqsadlarni ham o‘z ichiga oladi va bu tashkilotda Xitoyning qo‘li ustun turadi. Bir qarashda bu ikki tashkilotning tuzilishi va maqsadlari turlicha bo‘lgani uchun ularni solishtirib bo‘lmaydiganga o‘xshaydi. Ammo, chuqurroq nazar tashlasak, BRIKS ma’lum darajada G‘arbning Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi, Jahon banki, G7 kabi iqtisodiy va siyosiy tashkilotlariga qarshi shakllanganini ko‘rish mumkin.
BRIKS global iqtisodda va siyosatda G‘arbning hukmronligiga qarshi chiqish va ko‘p qutbli dunyo yaratishga intiladi. Ittifoq G‘arb institutlariga qaramlikni kamaytirish orqali o‘zining moliyaviy tizimlarini rivojlantiradi. Shuningdek o‘zini rivojlanib kelayotgan mamlakatlar manfaatlarining himoyachisi sifatida namoyon qiladi. BRIKS a’zolari ko‘pincha xalqaro masalalarda G‘arbdan alohida mustaqil pozitsiyani egallaydi. Ko‘p davlatlar G‘arb dunyosi modelidan mustaqil bo‘lish uchun ushbu tashkilotga qo‘shilishdi. Ayrim davlatlar esa o‘zlarini bosib olishlaridan himoyalanish uchun mustamlakachi davlatlar klubiga qo‘shilib, uning bir qismi bo‘lishni istashadi. BRIKS tarkibidagi davlatlarning va umuman bu ittifoqning muvaffaqiyatsizligi shundaki, ularni bir-biriga bog‘lab turgan narsa o‘z-o‘zini saqlab qolish va vaqtinchalik manfaatlarga tayanish instinktidir. Ular yagona, kuchli g‘oya ostida birlashgan emas. Masalan, Xitoy va Rossiya Amerikaning tajovuzi va uning ta’siridan himoyalanish uchun birlashdi. Hindiston, Braziliya va Janubiy Afrika esa AQSHning ittifoqchilaridir. Shuning uchun BRIKS yordamida Amerikaning hukmronligidan qutulish maqsadi amalga oshmaydigan orzudir. Aksincha, Amerikaning ta’siri ostidagi mamlakatlarning BRIKSga qo‘shilishi tashkilot maqsadlarini amalga oshirishga to‘sqinlik qiladi. Hatto AQSH o‘z maqsadlarini amalga oshirishda BRIKSdan foydalanishga muvaffaq bo‘lmoqda.
Shunday qilib, BRIKS G‘arbga qanchalik qarshilik ko‘rsatmasin va o‘z harakatlari bilan global muvozanat yaratishga intilmasin, vaqt o‘tgan sayin u o‘z ta’sirini yo‘qotib bormoqda. G‘arb bilan ziddiyatga tushib, yakkalanib qolgan Rossiya tashkilotdagi eng zaif pozitsiyani egallab turibdi. Rossiya hozirda qudratli mustamlakachi davlat maqomini yo‘qotish xavfi ostida qolmoqda. BRIKS ishtirokchilarining navbatdagi yig‘ilishi Qozonda o‘tkazilishi Putinning hibsga olinishidan cho‘chiyotganini ko‘rsatadi. Chunki Gaagadagi Xalqaro jinoyat sudi uni Ukrainada sodir etgan harbiy jinoyatlari uchun hibsga olishga order bergan.
Ostona esa siyosiy vaziyatni sezib, tashkilotga a’zo bo‘lishdan o‘zini tiymoqda. U G‘arb va Rossiya o‘rtasidagi “muvozanat” siyosatiga sodiq qolgan holda, bir tarafdan Rossiya bilan tovar ayriboshlashda eng yirik hamkorlaridan biri bo‘lib qolayotgan bo‘lsa, ikkinchi tarafdan BMT qadriyatlarini qo‘llab-quvvatlab, G‘arb sarmoyalarini jalb qilish uchun eshiklarini ochiq tutmoqda.
BRIKSning asosiy o‘yinchilari bo‘lmish Rossiya va Xitoy G‘arbga qarshi iqtisodiy va siyosiy ta’sirini kuchaytirish uchun ularga Qozog‘iston zarurdir. Qozog‘iston hozirda Xitoy va Rossiya yetakchilik qilayotgan YEOII, SHHT tashkilotlarning a’zosidir. Shu bois u G‘arbdan uzoqlashmaslik uchun Xitoy va Rossiya asos solgan boshqa bir tashkilotga qo‘shilishni xohlamayapti.
BMT va umuman G‘arb olami Qozog‘istonni xalqaro mojarolarni hal qilishda, shuningdek, Markaziy Osiyodagi sa’y-harakatlarda asosiy vazifani bajaruvchi “ko‘prik” deb hisoblaydi. G‘arbning mintaqa boyliklarini tashib ketishga qaratilgan manfaatlarini ham hisobga olish kerak. Ulardan eng muhimi urandir.
Qozog‘iston bu boyliklardan manfaatdor davlatlar va ittifoqlar uchun o‘zining muhim rolini yaxshi anglab yetmoqda. Shuning uchun uning ko‘p vektorli siyosat olib borishga ishonchi ortib, o‘z pozitsiyasini aniq ifodalamoqda. Bu vaziyatdan iqtisodiy foyda olishga va siyosiy mustaqillikka erishishga intiladi. Biroq, ayni paytda u G‘arb bilan Rossiyaning o‘rtasidagi ziddiyatga aralashishni ham istamaydi. Qozog‘iston milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda Rossiyaga qarshi sanksiyalarga qo‘shilmadi va shu bilan birga Ukrainaning ayrim viloyatlarining Kreml tomonidan anneksiya qilinishini ham ochiq qo‘llab-quvvatlamadi. Oxir oqibat, Qozog‘iston o‘zining xavfsizligi va G‘arb bilan iqtisodiy aloqalarini saqlab qolish umidida barcha tomonlarni qanoatlantirishga harakat qilmoqda. Lekin uni har ikki tomon ham ishlatishi yoki jazolashi mumkin.
Hozirgi mustamlakachilik xalqaro tizimidan qutilishdan ojiz va shu tizimga qul bo‘lgan davlatlar ishonchli, inson tabiatiga mos keladigan, turli xalqlarni bir jamiyatga birlashtirishga qodir to‘g‘ri g‘oya atrofida birlashmas ekan, hech qanday o‘zgarishlarga erisha olmaydi.
Shunday ekan, G‘arb yoki Rossiya bilan Xitoyning bosqinchilik hukmronligidan qutulish faqat Islomga amal qilish bilangina amalga oshadi. Islom hayotiy, real va ta’sir kuchiga ega mafkuradir. U aqlni qonoatlantiradi va insonning tabiatiga mos keladi. U butun insoniyat muammolarini to‘g‘ri hal qiladigan samarali mafkuradir. Islom haqiqatni o‘rnatadi, botilni yo‘q qiladi, yer yuzini adolat va nurga to‘ldiradi. U mustamlakachilik qaramligidan xalos qiladigan adolatli hukumat o‘rnatadi va xalqning hayotini iqtisodiy farovonlikka olib chiqadi!
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللهِ شَهِيداً
“U (Alloh) O‘z payg‘ambari (Muhammad alayhis-salom)ni hidoyat va Haq din (Islom) bilan, u (din)ni barcha (din)larga g‘olib-ustun qilish uchun yuborgan zotdir. Allohning O‘zi (ushbu va’dasining ro‘yobga chiqishiga) yetarli guvoxdir”. (48:28).
Hujat Jamiya
