بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
AQSH prezidentining Fransiya safari
Muhandis Visom Atrash
Tunis viloyati
Fransiya prezidenti Emmanuel Makron 2024 yil 8 iyunda Parijda AQSH prezidenti Jo Baydenni qabul qildi. Bayden rasmiy Fransiya safarini mashhur triumf arkasi oldidagi «hashamatli» tadbir bilan boshladi. Bayden va Makron xotinlari bilan birga ikki davlatning urush faxriylarini qutlashdi. Ular, shuningdek, Yelisey saroyiga ketayotib, saroyga olib boruvchi yo‘lda harbiy paradda ham qatnashishdi.
Fransiyaning rasmiy bayonotlariga ko‘ra, Bayden safari chog‘ida Rossiyaga qarshi urushda Ukrainaga qo‘shimcha yordamni muhokama qilgan. Shu bilan birga, Italiyaning Bari shahrida bo‘lib o‘tadigan G7 sammiti hamda iyul oyida Vashingtonda bo‘lib o‘tadigan NATO sammitiga tayyorgarlik ham muhokama qilindi. «Bloomberg» xabariga ko‘ra, muhokamalar Qo‘shma Shtatlar va Yevropa iqtisodlarini Xitoy importiga nisbatan o‘zgaruvchanroq qilish uchun qabul qilish kerak bo‘lgan qadamlarni ham o‘z ichiga olgan. Xo‘sh, ushbu safarning ko‘lami qanday? Uning ostida qanday siyosiy ma’nolar yotibdi?
Avvalambor, Bayden safari Fransiya tomonidan puxta tashkil etilgani aniq. Chunki bundan oldin Yelisey saroyida Xitoy rahbari qabul qilinib, Yevrokomissiya prezidenti Ursula fon der Lyayen ishtirokida savdo almashinuvi uchun «adolatli qoidalar» zarurligi to‘g‘risida «so‘roqqa tutildi». Shuningdek, Xitoy iqtisodiy operatsiyalariga qarshi hamkorlik qilish yo‘llari ham Bayden tashrifining kun tartibiga qo‘yilgandi. Keyin Bayden – Ikkinchi Jahon urushining ittifoqchilar foydasiga tugashi va fashistlar Germaniyasi boshchiligidagi davlatlarning mag‘lubiyatiga olib kelgan – Normandiyada ittifoqchilar qo‘shinlarining Fransiya qirg‘oqlariga tushishining 80 yilligi xotirasi marosimida qatnashdi. Bu tantanada NATO oliy qo‘mondonligi hamda Britaniya va Kanada vakillari ham qatnashdi. Bu esa ushbu marosimning G‘arb blogiga qarshi xalqaro va iqtisodiy taraqqiyotga erishishga intilayotgan kuchlarga siyosiy missiya yuborishga qaratilganini anglatadi. Bu kuchlarning birinchisi AQSH oldidagi asosiy xalqaro dilemmaga aylangan Xitoy bo‘lsa, ikkinchi G‘arb sanksiyalari qarshisida barqaror turgan Rossiyadir. Bu muhit AQSH rahbarining safarini ketma-ket besh kun (5-9 iyun kunlari) davom ettirib, uni iliq kutib olish bilan ajralib turdi. Shu bilan Fransiya AQSH prezidenti uchun o‘z mamlakatidan tashqaridagi eng uzoq tarixiy bekatga aylandi.
Bundan tashqari, Baydenning safari prezidentlik saylovlari kampaniyasiga to‘g‘ri kelish bilan bir qatorda, Sharqiy blokka (Rossiya va Xitoyga) qaratilgan yashirin missiyalar sababli muhim ahamiyat kasb etdi. Shuningdek, dunyoning birinchi davlati (Amerika) bilan Breksitdan beri Yevropa Ittifoqi yetakchisi bayrog‘ini ko‘tarib kelayotgan davlat (Fransiya) o‘rtasidagi o‘ziga xos yaqinlashuv bo‘ldi. Binobarin, bu Sharqdan kelayotgan tahdidlarga qarshi G‘arb hamjihatligini o‘zida mujassamlagan AQSH-Fransiya umumiy istagini ta’kidlashga urinish ham bo‘ldi. Sharqdan kelayotgan tahdidlarning asosiysi G‘arb nufuzi ostidagi mintaqalarda Xitoy rolining kuchayishi va «Bir kamar, bir yo‘l» tashabbusini ishlab chiqib, global miqyosda ta’minot zanjirlarini mustahkamlash orqali iqtisodiyotga kirishga urinishdan iborat. Ikkinchisi esa, Rossiyaning Yevropa xavfsizligiga tahdididir. Aftidan, Amerika Yevropaning omon qolishi va davom etishi uchun sarmoya kiritayotganga o‘xshaydi.
AQSH-Fransiya o‘rtasidagi bu «yaqinlashuv» oqimida milliy xavfsizlik kengashi matbuot kotibi Jon Kirbi ikki tomon ham «biz har qachongidan ham yaqinroqmiz», deb ko‘rsatmoqchi ekanini ta’kidladi. («Frans 24» 2024 yil 8 iyun). Shunday bir siyosiy davrda Fransiyaning Amerikaga yaqinlashishga intilishi va Amerikaning ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlarni iliqlashgandek ko‘rsatishining sababi bor. U ham bo‘lsa, AQSH va Yevropa Trampning hokimiyatga kelishidan xavotirlanyapti. Chunki bu, ayniqsa, o‘ta o‘ng to‘lqin tobora mavj urayotgan bir paytda, G‘arb jamiyatlarida bo‘linish va parchalanish holatini kuchaytirishi mumkin.
Bu shuni anglatadiki, Bayden o‘zini Yevropa manfaatlari va xavfsizligi himoyachisi qilib ko‘rsatishi uchun haqiqatan ham qandaydir yaqinlashuvni ko‘rsatish zarurati bor va bu masala rasmiyatchilikdan tashqarida. (Masalan, u Normandiyaga qo‘shinlarning tushirilishini «Yevropani ozod etish yo‘lidagi birinchi qadam», deb ta’rifladi. «RT», 2024 yil 11 iyun). Yevropa manfaatlari va xavfsizligi masalasi AQSH hamda ko‘proq qo‘llab-quvvatlash va qurollantirishni talab qilayotgan NATO soyaboni bilan bog‘lanmoqda. Masalan, tantana muhiti NATO oliy qo‘mondoni Kristofer Kavolini bu talabni takrorlashdan to‘smadi. U jumladan bunday dedi: «harbiy texnikaga kelsak, uni yanada ko‘proq ishlab chiqishimiz va sanoat bazamizni kengaytirishimiz kerak». (Sharqul Avsat, 2024 yil 6 iyun).
Ayni paytda, AQSH va NATOga yaqin bo‘lgan Makron o‘zining ekzistensial kurashida Yevropa Ittifoqi birligi va yaxlitligini saqlab qolgandek ko‘rsatsa-da, u Yevropa yetakchiligini – Yevropa Ittifoqi doirasida yuksalishi va ortib borayotgan rolidan qo‘rqayotgan – Germaniya o‘rniga o‘z zimmasiga olish ilinjida. Ayniqsa, Germaniya 2024 yil mudofaa xarajatlarini 1992 yildan beri birinchi marta NATO talab qilgan miqdordan, ya’ni yalpi ichki mahsulotning 2 foizidan oshirgan bir vaqtda. Bu e’tiborimizni Makronning Berlinda bo‘lib o‘tgan, Germaniya konstitutsiyasining 75 yilligiga bag‘ishlangan marosimdagi bayonotiga qaratadi: «Biz Yevropa o‘lishi mumkin bo‘lgan ekzistensial lahzada yashayapmiz» («RT», 2024 yil 26 may).
Shvetsiya va Finlyandiya kabi Yevropa davlatlarining a’zoligi Turkiya kabi NATOning faol davlatlari orqali bo‘lishini Fransiya juda kech anglab yetdi. Shundan keyin AQSH va NATOga yanada yaqinlashishga intila boshladi. Buni Fransiyaning birinchi marta «Sharl De Goll» yadroviy samolyot tashuvchi kemasini va unga hamrohlik qiluvchi kemalarni, jumladan, hujumchi yadroviy suv osti kemasini NATO qo‘mondonligi ostida 15 kunlik mashqlarda qatnashish uchun O‘rta yer dengiziga joylashtirgani ham tasdiqlaydi. Buni Rossiya tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibasi Mariya Zaxarova Fransiya milliy suverenitetining eng muhim va nozik jihati, ya’ni yadroviy mudofaa sohasidagi yemirilish davom etayotganining yorqin dalili deb hisobladi. («RT», 2024 yil 18 aprel).
Shunday qilib, Yevropa Ittifoqida yadroviy qurolga ega ushbu yagona davlat dunyoning birinchi davlatiga xushomad qilish orqali xalqaro kun tartibida muhim rol o‘ynashga umid qilmoqda. Bunga, shuningdek, Ukraina urushi oqibatlari, Xitoy bilan bo‘lgan savdo va G‘azo urushi kabi xalqaro siyosatdagi dolzarb mavzularni muhokama qilish orqali xalqaro maydonda o‘z mavjudligini ta’minlashga urinish bilan ham erishmoqchi.
Shuning uchun biz Fransiyaning o‘zida ichki muammolar qalashib yotganiga qaramay, harbiy xarajatlarni oshirishga va NATOning sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatlashga butun Yevropani jalb qilayotganini ko‘rib turibmiz. O‘z askarlarini birinchi bo‘lib Ukraina urushiga jo‘natishga tayyorligini e’lon qilgan ham shu Fransiya. Hatto Fransiyadagi eng ko‘zga ko‘ringan o‘ta o‘ngchi muxolafat ham yaqinda o‘z pozitsiyasini o‘zgartirishga majbur bo‘ldi, ya’ni Ukrainada urush davom etar ekan, NATOdan chiqish mutlaqo to‘g‘ri bo‘lmasligini ta’kidladi.
Boshqacha aytganda, NATOdan mustaqil Yevropa armiyasini yaratish g‘oyasi endi yo‘q. Hatto Amerika rahnamoligiga qarshi kurash masalasi ham – agar Amerikaning siyosiy maqsadlariga xizmat qilishga o‘zgarmasa – endi imkonsiz ko‘rinadi. Binobarin, biz Yevropani – xususan, asosiy masalalarda – dunyo uchun AQSH chizib bergan siyosatga tobe bo‘lib qolganiga guvoh bo‘lyapmiz.
Darhaqiqat, Fransiya prezidentining amerikalik hamkasbi bilan o‘tkazgan uchrashuvi natijalari quyidagi haqiqatlarni ochib berdi:
Baydenning ta’kidlashicha, Makron bilan G7 orqali Ukrainani Rossiyaning muzlatilgan aktivlari bilan qo‘llab-quvvatlashga kelishib olgan, faqat buni keyinroq amalga oshiradi. Eslatib o‘tamiz, Rossiya Markaziy banki mablag‘larining yirik qismi Yevropa Ittifoqi doirasida muzlatilgan, binobarin, bu qaror oqibatlarini Yevropa o‘z zimmasiga olgan.
Bayden Ukraina urushiga amerikalik askarlarni jo‘natmasligini, ammo Yevropaning Amerika soyaboniga bo‘lgan ehtiyojini ta’kidlash uchun uni himoya qilishda davom etishini ta’kidladi. Jumladan, Bayden «bu faqat Ukraina bilan bog‘liq masala emas, balki butun Yevropa xavf ostida qoladi, biz bunga aslo yo‘l qo‘ymaymiz» deb qo‘shimcha qildi. («RT», 2024 yil 8 iyun).
Xitoy rahbari Si Szinpin Yelisey saroyida «Xitoyning ortiqcha ishlab chiqarish qudrati muammosi» degan narsa yo‘qligini aytdi. («Sinxua», 2024 yil 6 may). Biroq, prezident Makron Bayden safari bilan bir vaqtda, Xitoy rahbariga qandaydir ma’naviy bosim o‘tkazish uchun uning gapini rad etib, «Xitoyning qilayotgan ishlari yuqori mahsuldorlik holatini yaratmoqda» deb aytdi. (Reyter, 2024 yil 8 iyun). Biroq, inflyatsiyani kamaytirish qonuniga imzo chekish bilan Yevropa rahbarlarini jahlini chiqargan Bayden matbuot anjumani chog‘ida ayni mavzudan atayin ko‘z yumdi. U, bu chora iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda AQSHning eng yirik sarmoyasidir, deya ilgari aytgan gapini takrorlash bilan kifoyalandi. Holbuki, bu narsa Yevropa kompaniyalariga muqarrar ziyon yetkazadi.
Fransiyaning G‘azoda o‘t ochishni to‘xtatishni talab qilishi G‘azo ahliga qarshi jinoyatlarning dahshatini his qilganidan kelib chiqmagan. Aksincha, eski qit’ani madaniy va iqtisodiy jihatdan tobora holdan toyishi jarayonini to‘xtatishdan kelib chiqqan. Chunki G‘azo urushining cho‘zilishi Yevropa rahbarlari uchun Yevropa kemalari va Qizil dengizdagi internet kabellarining ko‘proq nishonga olinishini anglatadi. Shuningdek, yahudiy vujudini qo‘llab-quvvatlashning davom etishi Amerikaning Ukrainaga yordamini ozaytiradi. O‘z navbatida, bu Zelenskiyning urush istaklari uchun Yevropadan ko‘proq xarajat qilishni talab qiladi. Holbuki, shundoq ham Ukraina urushidan eng ko‘p zarar ko‘rayotgan Yevropa bo‘lmoqda.
Xulosa qilib aytganda, insoniylikni qadrlamaydigan moddiy manfaatlar hukmronlik qiluvchi ushbu kapitalistik dunyoda Makronning AUKUS alyansi doirasidagi suv osti kemalari kelishuvida Amerika qo‘ygan tuzoqlarni ham, Afrika sohili mamlakatlarida berilgan ketma-ket zarbalarni ham, Yevropaning oziq-ovqat va energiya xavfsizligini xavf ostiga qo‘yganini ham, shuningdek, Amerikaning inqirozni uzaytirishdan foydalanayotganini ham unutishi ajablanarli emas. Shuning uchun ko‘ryapmizki, AQSH prezidentligi davrida eng ko‘p Yevropa inqirozlari yuz bergan Bayden bilan do‘stlashmoqda. Koshki o‘zini va Yevropadagi boshqa rahbarlarni Tramp siyosati tuzoqlaridan qutqara olsa. Zotan, Alloh Subhanahuning ushbu kalomi shularga to‘g‘ri keladi:
﴿بَأْسُهُم بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ﴾
«Ular o‘z o‘rtalarida kuchli-quvvatlidir, (ya’ni, jang-jadal bo‘lmasdan turib o‘zaro kuch-qudratli ekanliklari haqida lof uraverishadi, ammo jang paytida ojiz-qo‘rqoqdir). (Gaplaridan) ularni bir (o‘zaro do‘st) deb o‘ylaysiz-u, (biroq) qalblari xilma-xildir. Bunga sabab, ularning aqlsiz qavm ekanliklaridir» [Hashr 14]
Roya gazetasining 2024 yil 3 iyul chorshanba kungi 501-sonidan
