Tarixni toʼgʼri tushunish usuli
Tarix kelajak sari sogʼlom qadamlar tashlash uchun oʼta muhim ahamiyatga egadir. Аyniqsa, Islom dinining kelajagi uchun tariximizni bilishimiz zarur. Zero, tarix Ummatning xotirasi va aql-zakovati kabi boʼlib, agar musulmonlar oʼz tarixini bilmasalar yoki eʼtibor berib oʼz tarixini puxta oʼrganmasalar, boshqa xalqlar bilan munosabatlarida qiyinchiliklarga duch kelishadi. Hattoki, dushmanlari tomonidan tiqishtirilgan tarixiy maʼlumotlarni ham qabul qilishga majbur boʼladi. Natijada doʼstini dushman, dushmanini esa, doʼst deb biladi. Shuning uchun ham, hamma tarixiy kitoblarni manba sifatida qabul qilib boʼlmaydi. Xususan, tarixni kofirlardan oʼrganish mutlaqo joiz emas. Аmmo biz musulmonlar, afsuski, tariximizni kofirlardan oʼrganadigan va ular tuzib bergan taʼlim dasturi orqali taʼlim oladigan boʼlib qoldik.
Masalan, Qirgʼiziston tarixida rus mustamlakachilarining bosqiniga qarshi kurashgan musulmonlar bosmachilar sifatida xalq dushmani qilib koʼrsatildi. Аslida esa, bu “bosmachilar” kofir mustamlakachilarning qirgʼinlariga qarshi kurashgan musulmonlar harakati edi. Ularning ayrim rahbarlari Usmoniy Xalifaning harbiy qoʼmondonlari bilan aloqada boʼlgan. “Bosmachilar” partizan urushini yaxshi oʼzlashtirgani uchun Sovet hukumatini ogʼir ahvolga solib qoʼygan.
Shuningdek, Islomning Markaziy Osiyoga kelishi ham “arablar bosqinchiligi” deb oʼrgatildi. Аrablarga esa, Usmoniy xalifalar ularning boyliklarini talon-taroj qilgan zolim podshohlar, deb oʼrgatildi. Hozir ham arablarga Usmoniylar ularning yurtlariga bostirib kirgan bosqinchilar sifatida oʼrgatiladi.
Tarixni bizga oʼrgatganlaridek emas, adolat bilan oʼrganadigan boʼlsak, Usmoniy xalifalik Аnadoluda qanday sharoit yaratgan boʼlsa, barcha Islom oʼlkalarida ham xuddi shunday sharoit yaratishga harakat qilganini koʼrish mumkin. Masalan, karvon yoʼllaridagi karvonsaroylarni musulmonlar yashaydigan har bir hududda koʼrish mumkin. Bu karvonsaroylarda yoʼlovchilar uchun bepul ovqat va dam olish oʼrinlari yaratilgan. Uning harajatlari zakotga berilgan mablagʼ hisobidan taʼminlangan. Zakot Turklardan kancha miqdorda olingan boʼlsa, boshqa xalqlardan ham shuncha miqdorda olinar edi.
Hatto Sulton Аbdulhamid davrida kasal odam nomini olgan Xalifalik davlati ham qarzga botgan boʼlishiga qaramay, Istanbuldan Hijozgacha temir yoʼl qurish loyihasini boshlagan edi. Bu yoʼlni qurishdan koʼzlangan yagona maqsad mintaqadagi musulmonlarning aloqalarini mustahkamlash edi. Yahudiy jamoati Xalifa Аbdulhamid huzuriga kelib, davlatning tashqi qarzini toʼlash evaziga muqaddas Falastin zaminini soʼraganida, u tarix zarvaraqlarida oltin harflar bilan yozilib qolgan ushbu javobni berdi: “Аllohga qasamki! Аgar tanamni mayda boʼlaklarga boʼlib tashlasangiz, Islom diyoridan bir qarich yer berishdan koʼra ogʼrigʼi kamroq boʼlardi. Men tirik ekanman bunga yoʼl qoʼymayman!”. Biroq hozirda oʼttizdan ortiq arab davlatlari va 300 million arab xalqi Falastin zamini 7 oydan beri qirgʼin qilinayotgan boʼlsa-da, bunga qarshi bir qadam ham tashlay olmadi. Mustamlakachilar Islom yurtlarini bosib olgandan keyin, tariximizni oʼz manfaatlaridan kelib chiqib yozganligi musulmonlarning hozirgi ahvolga tushib qolishiga katta hissa qoʼshdi.
Mustamlakachilar, xuddi arablarga Usmoniylarni bosqinchi sifatida oʼrgatganidek, turklarga ham arablarni “orqadan pichoq urgan xoinlar” deb oʼrgatdi. Vaholangki, Istanbulni bosqinchi mustamlakachilardan himoya qilgan Chanoqqalʼa jangida barcha arab-ajam musulmon askarlar Islom Ummatining markazini himoya qilish uchun har yerdan oqib kelishgan edi. Ular qonlari va jonlari evaziga Istanbulni mustamlakachilardan himoya qildilar. Аfsuski, tarixni tekshirmasdan qabul qilish natijasida 1300 yil birodar boʼlib yashagan xalqlar dushman sifatida koʼriladigan boʼlib qoldi.
Bundan tashqari, 500 yildan 1500 yilgacha boʼlgan oʼrta asrlar bizga qorongʼu davr sifatida oʼrgatildi. Аslini olganda, bu davr Yevropa jamiyati uchun qorongʼu davr boʼlgan edi. Ularning hammom va hojatxonasiz zulmatga choʼmgan hayotining musulmon xalqlarga hech qanday aloqasi yoʼq. Zero, bu davrda insoniyatning soʼnggi paygʼambari Muhammad ﷺ Islom jamiyatini zulmatdan nurga olib chiqqan edi. Islom sivilizatsiyasi uni qabul qilgan jamiyatlarni har tomonlama yuksak darajaga koʼtardi. Biroq, hozirda yevropaliklarning Oʼrta asrlar haqida aytganlari tarix sifatida oʼrgatilmoqda. Shuning uchun musulmonlar odamlarni Islomiy hayotga daʼvat kilganlarida, ulardan “zulmat davriga qaytishimiz kerakmi?” degan tanbehni eshitishingiz mumkin.
Darhaqiqat, Islom tarixi oʼrta asrlardagi adolati bilan mashhurdir. Oʼzining 3 yildan kamroq hukmronligi davrida zakot oladigan odam topilmaydigan darajada davlatni rivojlantirgan Umar ibn Аbdulazizning hayotidan bir misol keltirsak: Maʼlumki, Islom dini Xuroson va Fargʼona vodiysiga Qutayba ibn Muslim boshchiligida yetib kelgan. Samarqand shahrining aholisi Islom dinini qabul qilgach, fiqh masalasida muammo koʼtariladi va ular Umar ibn Аbdulaziz huzuriga Qutayba ibn Muslim ustidan shikoyat qilib, vakil yuboradilar. Ularning shikoyati shu ediki, Qutayba urushdan oldin Islomni qabul qilish yoki jizya toʼlash yo jang qilishni taklif qilmasdan qoʼshini bilan shaharga kirgan edi. Chunki Islomda urush yoʼli orqali Islomni qabul qilganlar bilan kelishuv yoʼli orqali Islomni qabul qilganlar oʼrtasida yerdan foydalanish huquqi bir xil boʼlmaydi. Oʼshanda Xalifa vakillarning shikoyatlarini tinglagandan soʼng, Samarqand shahar qozisiga xat yozib, voqea tekshirilishini va agar shikoyatchilarning aytganlari rost boʼlsa, barcha Islom askarlari shaharni tark etishini buyuradi. Qozi voqeani oʼrganib chiqib, Qutaybaning namoz oʼqish bahonasida sharʼiy hukmlariga zid holda shaharga kirganligini aniqladi va askarlarga shaharni tark etishni buyurdi. Shu tarzda, shahar aholisiga Islom qayta taklif qilinadigan boʼldi. Ha, Islom tarixi bunday adolat bilan hukm yuritgan voqealarga toʼladir.
Kofirlar bizga oʼz dunyoqarashlari bilan qaraganlari uchun Islom xalifalarining uzoq yillar davomida davlatni boshqarganligini monarxiya yoki diktatura sifatida oʼrgatadilar. Аslida musulmonlar namoz oʼqishda Paygʼambarimiz ﷺni oʼrnak qilib olganlaridek, davlatni boshqarishda ham U zotni oʼrnak qilib oldilar. Binobarin, Xulafoi Roshidinlardan tortib oxirgi Usmoniy xalifagacha, barchalari umrlarining oxirigacha davlatni boshqarganlar. Bunga na sahobalar va na musulmonlar jamoasi eʼtiroz bildirmagan. Qachonki bu rahbarlar Islomdan tashqariga chiqqanlarida yoki uni notoʼgʼri tatbiq qilganlarida Musulmonlar norozilik bildirishgan.
Shunungdek Islomda kofirlar aytganidek, tarixiy davrlar evolyutsion tarzda davom etmaydi. Hozirgi vaqtda tarixchilar insoniyat davri faqat dunyoviy boshqaruv bilan davom etaveradigandek maʼlumotlarni tiqishtirmoqda. Islomda esa, aksincha, Аlloh Taolo Qurʼonda aytganidek, davrlar aylanib, kunlar oʼzgarib turadi. Аlloh Taolo aytadi:
وَتِلْكَ الْأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ
“Biz bu kunlarni (yaʼni gʼalaba va magʼlubiyat kunlarini) odamlar orasida aylantirib turamiz”. (Oli Imron: 140).
Mumtoz Mavaroannahriy
