بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Hizb ut-Tahrir amiri olim, shayx Ato ibn Xalil Abu Roshtaning feysbuk sahifasidagi ziyoratchilarning bergan savollariga javoblaridan (fiqhiy)
Savolga javob
Oyni ko‘rish va astronomik hisob-kitob
Allohga hamd bo‘lsin. Allohning Rosuliga, u zotning oilalari, sahobalari va ul zot bilan do‘st bo‘lganlarga salotu salomlar yog‘ilsin, ammo ba’d:
Oyni ko‘rish va astronomik hisob-kitob haqida sahifamizga savol yo‘llagan birodarlarimizga…
Assalomu alaykum va rohmatullohi va barokatuh
Oyni ko‘rish va astronomik hisob-kitob to‘g‘risidagi savollaringiz bilan tanishib chiqdim. Biz bu haqda ko‘p marta javob berganmiz. Shunday bo‘lsa-da, mayli, men o‘sha javoblarimizga qo‘shimcha, kengroq shaklda yana tushuntirib o‘taman. Ushbu javobni birodarlarimiz diqqat bilan ko‘rib chiqib, tadabbur qiladilar, degan umidda va Allohdan tavfiq so‘ragan holda quyidagilarni aytaman:
Qadrli birodarlar, biz astronomik hisob-kitobni oy mavzusiga kiritmaymiz. Chunki shar’iy nusus faqatgina oyni ko‘rishga tayanadi. Shuning uchun oyni ko‘rib ramazonni boshlaymiz, oyni ko‘rib ramazonni tugatamiz. Agar ramazon oyining yigirma to‘qqizinchi kuni kechki payt oyni ko‘rmasak – hatto astronomik hisob-kitob bo‘yicha oy bor bo‘lib, bulut yoki ob-havo vaziyati sababli to‘silib qolgan bo‘lsa ham – ramazon oyining kunlarini o‘ttiz kun qilib belgilaymiz. Chunki nususda koinot hodisalari emas, balki oyni ko‘rish aytilgani uchun bu masalada faqatgina oyni ko‘rishga tayaniladi. Rosululloh ﷺning imom Buxoriy rivoyat qilgan ushbu hadislariga bir boqing: Abu Hurayra roziyallohu anhu Nabiy ﷺ yoki Abu Qosim ﷺning bunday deganlarini eshitdim deydi:
«صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ فَإِنْ غُبِّيَ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلاَثِينَ»
«Oyni ko‘rib ro‘zani boshlanglar, oyni ko‘rib ro‘zani tugatinglar. Agar havo bulut bo‘lsa, sha’bon oyining sanog‘ini to‘la o‘ttiz kun qilinglar».
Yana bir hadisda bunday keladi: Abu Hurayra roziyallohu anhuning bunday deganini eshitdim: Rosululloh ﷺ aytganlar:
«لَا تَصُومُوا حَتَّى تَرَوْا الْهِلَالَ وَلَا تُفْطِرُوا حَتَّى تَرَوْا الْهِلَالَ، وَقَالَ: صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ فَإِنْ غَبِيَ عَلَيْكُمْ فَعُدُّوا ثَلَاثِينَ»
«To oyni ko‘rmaguningizcha ro‘zani boshlamanglar, to oyni ko‘rmaguningizcha ro‘zani tugatmanglar. (Payg‘ambar alayhissalom yana bunday deganlar): oyni ko‘rib ro‘zani boshlanglar, oyni ko‘rib ro‘zani tugatinglar. Agar havo bulut bo‘lsa, oy kunlarini o‘ttiz kun qilinglar». Ya’ni agar bulut oyni to‘sib qolib, musulmonlar uni ko‘rmasalar, garchi astronomik hisob-kitob bo‘yicha oy bor deb hisoblansa ham, biz ro‘zani bunday hisob-kitob bo‘yicha tugatmaymiz, balki oyni ko‘rmaganimiz uchun o‘ttizinchi kun ham ro‘za tutamiz. Yana takror aytamanki, hadisdagi «فَإِنْ غُبِّيَ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلَاثِينَ Agar havo bulut bo‘lsa, sha’bon oyining sanog‘ini to‘la o‘ttiz kun qilinglar», degan so‘zga bir e’tibor bering, astronomik hisob-kitob bo‘yicha oy bor bo‘lishiga qaramay, ul zot shunday demoqdalar.
Oyning qachon to‘lishi, qachon tug‘ilishi, qachon botishi va quyosh botgandan so‘ng qancha daqiqa turishini astronomik hisob-kitob bo‘yicha soniyasigacha aniqlash mumkinligini biz bilib turibmiz… Biroq shar’iy nususda koinot hodisalari emas, balki oyni ko‘rish aytildi. Namoz vaqtlarida esa, shunga guvoh bo‘lasizki, nususda koinot hodisalari aytilib, ko‘rishning o‘ziga cheklab qo‘yilmadi:
أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ
«Quyosh og‘ishidan boshlab namozni barpo qiling» [Isro 78]
«إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَصَلُّوا»
«Quyosh og‘sa namozni ado qilinglar». Shu bilan namoz vaqtga bog‘lab qo‘yildi. Vaqtni qanday vosita bilan aniqlasangiz, namoz o‘qiyverasiz. Masalan, quyoshga nazar tashlasangiz, uning og‘ish vaqtini ko‘rasiz, yoki soyaga nazar tashlasangiz, namoz vaqtlari haqidagi hadislarda kelgani kabi har bir narsaning soyasini narsaning o‘zi bilan teng yoki o‘zidan ikki barobar bo‘lganini topasiz. Ya’ni vaqtni quyoshga yoki soyaga qarab aniqlash bilan o‘qigan namozingiz to‘g‘ri bo‘laveradi. Endi, bunday qilmay, astronomik hisob-kitob bo‘yicha ish tutsangiz ham, ya’ni tashqariga chiqib, quyoshga yoki soyaga qarab o‘tirmay, zavol vaqtini soatga qarab aniqlasangiz ham o‘qigan namozingiz durust bo‘laveradi. Ya’ni har qanday vosita bilan bo‘lsa ham, vaqtni aniqlasangiz kifoya. Xo‘sh, nima uchun bunday? Gap shundaki, Alloh Subhanahu sizdan namozni vaqti kirganda o‘qishni talab qildi. Vaqt kirganini aniqlash uchun muayyan yo‘l-vosita belgilab bermay, buni o‘zingizga qo‘yib berdi. Ko‘rib turganingizdek, zavol vaqtini qarash bilan aniqlasangiz ham, soatga binoan aniqlasangiz ham o‘qiyverasiz. Ya’ni ko‘rish bilan ham, hisob-kitob bilan ham o‘qiyverasiz. Chunki shar’iy nusus ko‘rishga dalolat qilmadi, balki koinot hodisalariga dalolat qildi. Buning aksi o‘laroq, ro‘zani boshlash va tugatish haqidagi shar’iy nusus koinot hodisalariga emas, balki ko‘rishga dalolat qildi.
Endi, guvohning chalkashtirib yuborib, ya’ni boshqa narsani ko‘rib olib, oyni ko‘rdim, deb guvohlik berishiga kelsak, bu masala qozining ishi yoki oyining boshlanishi va tugashini e’lon qilish vakolatiga ega shaxsning ishidir. Zero, bu masalada guvohlar va ularning sanoqlari tekshiriladi, ularning soni qancha ko‘paysa, ishonch ham ortaveradi. Shuningdek, guvohning ko‘zi yaxshi ko‘radimi, oy qavsi qaysi tomonga qarab turgan edi, quyosh botgandan so‘ng qancha vaqt turdi, qaysi tomonda ko‘rindi, guvoh musulmonmi, fosiqmi… shularning hammasi tekshiriladi. Bizga Muhammad ibn Abdulaziz ibn Abu Rizma xabar qildi: Bizga Fazl ibn Muso Sufyondan, u Simokdan, u Ikrimadan, u Ibn Abbosdan ushbuni rivoyat qildi: Bir a’robiy Nabiy ﷺning oldilariga kelib, «Men oyni ko‘rdim, dedi. Shunda Payg‘ambar alayhissalom Allohdan o‘zga iloh yo‘qligiga va Muhammad Uning bandasi va Rosuli ekaniga guvohlik berasanmi? – deb so‘radilar. A’robiy ha, deb javob berdi. Shunda Nabiy ﷺ odamlarni ro‘zani boshlashga buyurdilar». (Sunani Nasoiy). Guvohlardan mana shunday shaklda tekshirilgan. Lekin mavzuga astronomik hisob-kitob aralashtirilmagan. Ya’ni guvohga astronomik hisob-kitob oyning bulut ortida borligi yoki yo‘qligini ko‘rsatyapti, deb aytilmaydi. Chunki bu masalaga astronomik hisob-kitobni aralashtirish Rosululloh ﷺning
«صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ فَإِنْ غُبِّيَ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلَاثِينَ»
«Oyni ko‘rib ro‘zani boshlanglar, oyni ko‘rib ro‘zani tugatinglar. Agar havo bulut bo‘lsa, sha’bon oyining sanog‘ini to‘la o‘ttiz kun qilinglar», degan hadislariga xilofdir. Zero, nusus ochiqchasiga oy kunlarini to‘la o‘ttiz kun qilinishini aytyapti, garchi astronomik hisob-kitob oyning mavjudligini, ammo uni bulut to‘sib qolgani sababli ko‘rinmayotganligini ta’kidlayotgan bo‘lsa ham.
Ammo mana bunday savol beruvchilar bor: «Rosululloh ﷺ
«إِنَّا أُمَّةٌ أُمِّيَّةٌ، لاَ نَكْتُبُ وَلاَ نَحْسُبُ، الشَّهْرُ هَكَذَا وَهَكَذَا يَعْنِي مَرَّةً تِسْعَةً وَعِشْرِينَ وَمَرَّةً ثَلَاثِينَ»
«Biz omi xalqmiz. Yozishni ham, hisob-kitobni ham bilmaymiz. Oy goh unday, goh bunday, ya’ni bir safar yigirma to‘qqiz kun, bir safar o‘ttiz kun keladi», deganlar. (Buxoriy rivoyati). Bu hadisdan biz yozishni va hisob-kitobni bilmaganimiz uchun oyni ko‘rish ra’yini olamiz, agar hisob-kitobni bilsak, astronomik hisob-kitobni olamiz, degan muxolafa mafhumi olinmaydimi?».
Bu noto‘g‘ri mafhum-tushuncha bo‘lib, bunday gap usul ilmi bo‘yicha rad etilgan, ya’ni bekor qilingan. Chunki «أمية omi-savodsiz» sifati ko‘pchilikka nisbat berilgan bo‘lib, arablar ko‘p hollarda savodsiz bo‘lgan. Bundan tashqari, mazkur mafhum boshqa hadislarning mantuqi bo‘yicha, masalan, Buxoriyda kelgan
«فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا الْعِدَّةَ ثَلَاثِينَ»
«Agar havo bulut bo‘lsa, oy kunlarini to‘la o‘ttiz kun qilinglar», degan hadisning mantuqi bo‘yicha ham bekor qilingan. Boshqacha ibora bilan aytganda, agar bulut yoki yomg‘ir yoxud ko‘rishga xalaqit beruvchi biror sabab tufayli oyni ko‘rishning imkoni bo‘lmasa, shar’iy hukm – garchi oy chiqib, uni bulut to‘sib turgan bo‘lsa ham – oy kunlarini to‘la o‘ttiz kun qilishni belgilagan. Shunga binoan, hadisning mantuqiga amal qilinib, muxolafa mafhumi bekor qilinadi. Ya’ni bu yerda muxolafa mafhumini ikkita narsa bekor qilyapti. Birinchisi, «أمية omi-savodsiz» sifati ko‘pchilikka nisbat berilgani. Ikkinchisi, boshqa bir nususning bu mafhumga zid bo‘lgani.
Muxolafa mafhumiga ko‘p hollarda amal qilish shartlari shunday. Agar ko‘pchilikka nisbat berilgan bo‘lsa yoki boshqa bir nususning mantuqi bekor qilsa muxolafa mafhumi bekor qilinadi. Misol uchun
وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ
«Bolalaringizni yo‘qchilikdan qo‘rqib o‘ldirmanglar» [Isro 31]
oyatidagi (خشية إملاق yo‘qchilikdan qo‘rqib), degan jumla tushunarli sifat, ya’ni kambag‘al bo‘lib qolishdan qo‘rqishdir. U shuningdek, ko‘pchilikka nisbat berilgan. Chunki ular kambag‘al bo‘lib qolishdan qo‘rqib o‘ldirishar edi. Keyin bu mafhum
وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ
«Kim qasddan bir mo‘minni o‘ldirsa, uning jazosi jahannamdir» [Niso 93]
nususi bilan bekor qilindi. Shuning uchun bu mafhum bekor qilinadi. Chunki bolalarni kambag‘allikdan qo‘rqib o‘ldirish harom, ammo boy holda o‘ldirsa halol, deyilmaydi! Balki u kambag‘al bo‘ladimi, boy bo‘ladimi har ikki holatda ham harom. Shuningdek, ushbu
لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً
«Bir necha barobar qilib olish bilan sudxo‘rlik qilmangiz!» [Oli Imron 130]
oyatini olaylik. Unda ham «أضعافاً مضاعفة Bir necha barobar qilib olish», degan jumla tushunarli sifat hamda ko‘pchilikka nisbat berilgan. Zero, ular bir necha barobar qilib sudxo‘rlik qilishardi. Keyin bu mafhum
وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا
«Alloh bay’ni halol, sudxo‘rlikni harom qildi» [Baqara 275]
Nususi bilan bekor qilindi. Shuning uchun bu mafhum bekor qilinadi. Chunki bu yerda ko‘p sudxo‘rlik haromdir, ammo oz bo‘lsa joiz, deyilmaydi. Balki, sudxo‘rlik miqdori qancha bo‘lishidan qat’iy nazar haromdir. Chunki yuqorida aytganimizdek, «أضعافاً مضاعفة Bir necha barobar qilib olish»dagi muxolafa mafhumi bekor qilingan.
Shunday qilib, «أمية omi-savodsiz» so‘zining muxolafa mafhumi yuqorida bayon qilganimizdek bekor qilingan. Boshqacha ibora bilan aytganda, agar bulut yoki yomg‘ir sababli oyni ko‘rish uzrli bo‘lib qolsa, biz hisob-kitobni bilamizmi yoki bilmaymizmi, bundan qat’iy nazar, oy kunlari to‘la o‘ttiz kun qilinadi.
Bu yilgi ramazon hayiti masalasiga kelsak, agar e’tibor bergan bo‘lsangizlar, biz bu safar kechroq e’lon qildik. Sababi – oy ko‘rilgani to‘g‘risida turli xil mintaqalardan guvohliklar berilib, bu masalani tekshirish kerak bo‘ldi:
a) Afg‘oniston, Mali va Niger 30 aprel shanba kuni quyosh botgandan so‘ng oy ko‘ringanini e’lon qilib, hayit kunini, ya’ni hijriy 1443 yilning 1 shavvolini milodiy 2022 yil 1 may yakshanba, deb e’lon qilishdi.
b) Yigirma bitta arab davlatlari esa, shanba kuni quyosh botganidan keyin oyni ko‘rish isbotlanmaganini e’lon qilib, yakshanba kunini ramazonning oxirgi o‘ttizinchi kuni, 2022 yil 2 may dushanbani hayit kuni qilib belgilashdi.
v) To‘rtta davlatning taqvimida shanba kuni ramazonning yigirma sakkizinchisi edi. Shu bois, ular shanba kuni kechqurun oyni tekshirishmadi. Ertasi yakshanba kuni tekshirib, ko‘risholmadi… Natijada dushanba kunini ramazonning oxirgi o‘ttizinchi kuni, 2022 yil 3 may seshanbani hayit kuni qilib belgilashdi. Bular Hindiston, Bangladesh, Eron va Pokiston edi.
Bu yerda oyni ko‘rmaganlar ko‘rganlarga ergashishi kerak edi. Chunki oyni ko‘rganlar ko‘rmaganlar uchun hujjat bo‘ladi va mavzuga astronomik hisob-kitoblarni aralashtirmasdan, shar’iy nususlarda aytilganidek oyni ko‘rish o‘z isbotini topgan hisoblanadi. Chunki Rosululloh ﷺning
«فَإِنْ غَبِيَ عَلَيْكُمْ فَعُدُّوا ثَلَاثِينَ»
«Agar havo bulut bo‘lsa, oy kunlarini o‘ttiz kun qilinglar», degan hadislari ochiq-oydin. Bu yerda esa, havo bulut bo‘lmay, oy ko‘ringani isbotlandi. Bundan tashqari, Mali va Niger Afg‘onistonga nisbatan g‘arb tomonda joylashganini hisobga olsak, oy ko‘ringani Afg‘onistonda isbotlangan bo‘lsa, Mali bilan Nigerda ham isbotini topadi. Shunga asosan biz tekshirishni Afg‘onistondan boshladik. Ushbu davlatlarda oy ko‘ringanining e’loni quyidagicha bo‘ldi:
a) Niger shavvol oyining hiloli shanba kuni quyosh botgandan so‘ng Diffa, Taxva va Maradi viloyatlarida hamda Zinder shahrida o‘z isbotini topganini e’lon qildi.
b) Shanba kuni kechqurun Afg‘oniston oliy sudi 2022 yil 1 may yakshanba kunini muborak ramazon hayitlarining birinchi kuni, deya e’lon qildi. Afg‘onistondan kelgan xabarda aytilishicha, oy ko‘ringan viloyatlar «G‘ur, G‘azniy, Qandahor va Farah viloyatlari bo‘lib, mintaqaviy komissiya tarkibidagi 27 nafar shaxsning sog‘lom guvohlik bergani o‘z isbotini topgan».
v) Mali davlati ham shanba kuni kechqurun ikkita joyda 8 nafar guvoh tomonidan shavvol oyi ko‘rilgani o‘z isbotini topganini e’lon qildi.
Boshqacha ibora bilan aytganda, turli joylarda 39 nafar guvoh oyni ko‘rdi… Biz bu narsani tasdiqlashni xususan Afg‘onistondan boshlab, astoydil harakat qildik. Zero, Mali va Niger Afg‘onistonga nisbatan g‘arb tomonda joylashgan. Shuning uchun Afg‘onistonda oy ko‘ringani to‘g‘ri bo‘lsa, Mali bilan Nigerda ham ko‘ringani to‘g‘ri chiqadi… Biz ommaviy axborot vositalari bilan ham, hatto viloyatlarimizdagi mo‘tamadlarimizdan kelgan xabarlar bilan ham kifoyalanib qolmasdan, bularga qo‘shimcha, Afg‘onistondagi matbuot bo‘limimiz bilan ham bog‘landik… Shuningdek, haqiqatda oy ko‘ringani borasida qalbimiz taskin topguniga qadar Afg‘onistondagi ba’zi bir tanishlar bilan bog‘lanish va masalani tekshirish uchun Yevropadagi ba’zi afg‘on birodarlarimiz bilan ham bog‘landik va nihoyat Madina vaqti bilan tungi soat o‘n ikkilarda oy ko‘ringanini e’lon qildik.
Musulmonlar oyni ko‘rishda nega ixtilof qilishadi, degan savollarga kelsak, buning javobi juda ham oson va oddiy bo‘lib, u quyidagicha:
a) Ixtilofning birinchi sababi, ochiq-oydin ko‘rinib turgan shar’iy hukmga amal qilinmayotganidir! Chunki Rosululloh ﷺ bizga oyni ko‘rishga amal qilish zarurligini bayon qilib, hadisning davomida «فَإِنْ غَبِيَ عَلَيْكُمْ فَعُدُّوا ثَلَاثِينَ Agar havo bulut bo‘lsa o‘ttiz kun qilinglar», deya buni ta’kidlab qo‘yganlar. Bundan astronomik hisob-kitobni e’tiborga olmaslik kerakligi ochiq ko‘rinib turibdi. Chunki nusus bizga bulut to‘sib qolishi sababli oy ko‘rinmay qolsa, oy kunlarini to‘la o‘ttiz kun qilishni vojib qilgan. Hatto bulut ortida oy mavjud bo‘lib, astronomik hisob-kitob bulut ortida oyning borligini isbotlayotgan bo‘lsa ham bunga amal qilmaymiz. Balki Rosululloh ﷺning quyidagi hadislarda aytilganidek oy kunlarini to‘la o‘ttiz kun qilamiz. Payg‘ambar alayhissalom bunday deganlar:
«صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ، وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ، فَإِنْ غُبيَ عَلَيْكُمْ فَعُدُّوا ثَلَاثِينَ»
«Oyni ko‘rib ro‘zani boshlanglar, oyni ko‘rib ro‘zani tugatinglar. Agar havo bulut bo‘lsa, (oy kunlarini) o‘ttiz kun qilinglar».
«لَا تُقَدِّمُوا الشَّهْرَ حَتَّى تَرَوْا الْهِلَالَ أَوْ تُكْمِلُوا الْعِدَّةَ ثُمَّ صُومُوا حَتَّى تَرَوْا الْهِلَالَ أَوْ تُكْمِلُوا الْعِدَّةَ»
«Oyni ko‘rmaguncha (29 kun qilib belgilab) oydan o‘tib ham ketmanglar yoki oy kunlarini to‘la (30 kun qilib) belgilab ham olmanglar. Oyni ko‘rgandagina ramazonni boshlanglar. (Ko‘rinmay qolgandagina), oy kunlarini to‘la (30 kun qilib) belgilanglar». (Abu Dovud rivoyati).
«إِذَا رَأَيْتُمْ الْهِلَالَ فَصُومُوا وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَصُومُوا ثَلَاثِينَ يَوْماً»
«Qachon oyni ko‘rsangiz, ro‘zani boshlanglar. (Ramazonning oxirida ham) oyni ko‘rsangiz tugatinglar. Agar havo bulut bo‘lsa, o‘ttiz kun ro‘za tutinglar». (Imom Muslim rivoyati). Bu haqdagi hadislar talaygina va ularning barchasi oyni ko‘rish yoki oy kunlarini to‘la o‘ttiz kun qilish muhim ekaniga dalolat qiladi. Bu hadislardan har bir kishining oyni o‘zi ko‘rib olishi maqsad qilinmagan, balki aniq va odil guvohlik ko‘zda tutilgan. Darhaqiqat, Ibn Umar roziyallohu anhumodan ushbu sahih rivoyat ham kelgan:
«تَرَاءَى النَّاسُ الْهِلَالَ فَأَخْبَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ أَنِّي رَأَيْتُهُ فَصَامَهُ وَأَمَرَ النَّاسَ بِصِيَامِهِ»
«Odamlar oyni ko‘rdilar, shunda men Rosululloh ﷺga uni ko‘rganimni xabar qildim. Shunda Rosululloh ro‘zani boshlab, odamlarni ham ro‘zani boshlashga buyurdilar». (Abu Dovud rivoyati).
b) Bu ixtiloflarning ikkinchi sababi musulmonlarning Xalifalik davlatida birlashmaganliklaridir. Zero, musulmonlarni bo‘lib tashlamasdan, ixtiloflarini bartaraf etadigan ularning bitta hukmdori yo‘q. Rosululloh ﷺning quyidagi hadislarini tadabbur qilsak, ayni mana shu narsa ayon bo‘ladi: Imom Ahmad o‘zining musnadida rivoyat qiladi: Bizga Hushaym hadis rivoyat qiladi. U Abu Bishrdan, u Abu Umayr ibn Anasdan rivoyat qiladi. Anas aytadiki, menga Rosululloh ﷺning sahobalaridan ansorlar ommasi quyidagi hadisni rivoyat qilgan: «Havo bulut bo‘lgani sababli, shavvol oyi ko‘rinmay qolgandi ertalab niyat qilib oldik. Shunda o‘sha kuning oxirida karvon kelib, Rosululloh ﷺning huzurlarida «kecha oyni ko‘rdik», deya guvohlik berishdi… Shunda Rosululloh ﷺ o‘sha kuni ro‘zani ochishimizga, ertasiga hayit qilishimizga amr qildilar». (Imom Ahmad musnadi).
O‘sha zamonda qishloq va shaharlar o‘rtasida aloqa qilish qiyin bo‘lganiga qaramay, Rosululloh ﷺning Madina shahrida musulmonlarni og‘izni ochishga bo‘lgan buyruqlari bilan muammo hal bo‘lgan-qolgan. Chunki cho‘lda oy ko‘ringan edi. Ul zot hayit namozini ertasiga o‘qishga buyurdilar. Chunki o‘sha kuni cho‘ldan kelgan vakillar Madinaga hayit namozi vaqti tamom bo‘lgan paytda yetib kelgandilar. Bu voqea bir yurtdan ikkinchi yurtga xabar yetib kelishi uzoq vaqt oladigan bir zamonda bo‘ldi. Ammo xabar juda-juda qisqa vaqtda yetib keladigan bugungi kundachi?! Agar musulmonlarning bitta xalifasi bo‘lganda edi, ular Allohning aka-uka bandalariga aylangan bo‘lur edilar. Ayniqsa, Islom davlatga, hizbga va shaxsga musulmonlarni shar’iy yo‘l bilan jamlab, birlashtiradigan barcha ishlarni qabul qilishni buyurgan. Zero, musulmonlarni birlashtiradigan shar’iy ra’yni qabul qilish Islomda darajasi buyuk ish hisoblanadi.
Yuqorida zikr qilingan ikki ish, ya’ni ochiq-oydin ko‘rinib turgan shar’iy hukmga amal qilish hamda musulmonlarning Xalifalik davlatida birlashishlari ixtilofni bartaraf etadi. Shu bois, musulmonlar bu ikki ishni amalga oshirishga astoydil harakat qilmoqlari kerak. Ana shunda – Alloh O‘zining muhkam Kitobida nozil qilgani kabi – insonlar uchun chiqarilgan eng yaxshi Ummat holiga qaytadilar:
كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ
«(Ey Ummati Muhammad), odamlar uchun chiqarilgan ummatlarning eng yaxshisi bo‘ldingiz. Zero siz ma’rufga buyurib, munkardan qaytarasiz va Allohga iymon keltirasiz. Agar ahli kitob ham iymon keltirganda edi, o‘zlari uchun yaxshi bo‘lardi. Ulardan mo‘minlari ham bor va (lekin) ularning ko‘plari itoatsiz kimsalardir» [Oli Imron 110]
So‘zim nihoyasida Alloh Subhanahudan duo qilib so‘raymanki, barcha musulmonlarni to‘g‘ri ishlarni qilishga hidoyat qilsin, ularni Islom bilan aziz qilib, uzun zamondan beri yo‘q bo‘lib kelayotgan davlatlarini qayta barpo etishlariga yordam bersin… Toki, Robbilariga itoat qilishda ixtilofga bormasinlar, bil’aks, Uning ushbu kalomidagi zotlardan bo‘lsinlar:
فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ
«Bas, u yurishdan biron noxushlik yetmay Allohning ne’mat va fazli bilan qaytdilar. Ular Allohning rizoligini istadilar. Alloh esa ulug‘ fazlu marhamat sohibidir» [Oli Imron 174]
Alloh toat-ibodatlaringizni qabul aylasin, vassalamu alaykum v rohmatullohi va barokatuh.
Birodaringiz Ato ibn Xalil Abu Roshta
10 shavvol 1443h
10 may 2022m
