بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Buzgʼunchi ommaviy axborot vositalari va ularning odamlarni adashtirish roli
Shayx Isom Аmira
Shubhasiz, ommaviy axborot vositalari insonlar hayotining ajralmas qismidir. Odamlarning bu dunyo hayotida oʼz xalqlari va boshqa xalqlar xabarlarini bilmagan holda hayot kechirishini tasavvur qilib boʼlmaydi… Zero, bu bilan yor-doʼstlar ahvolidan xabar topib, ularni qoʼllab-quvvatlashni, dushmanlari xabarlarini kuzatib, ularning yovuzligidan saqlanishni istaydilar.
Jamoatchilik fikrini shakllantirish va yoʼnaltirishda ommaviy axborot vositasi muhim oʼrin tutadi. Chunki u bir jihatdan, hukmdorlar mavqeining mustahkamlanishida, yana bir jihatdan, maqsadlari amalga oshib, davom etishida va mavjud boʼlib turishlari taʼminlanishida muhim vositadir. Qurʼoni Karim bizga Аlloh Taoloning ushbu kalomida ommaviy axborot vositasining hukmdorlar bilan aloqasining bir tarafini hikoya qiladi:
﴿وَقِيلَ لِلنَّاسِ هَلْ أَنتُم مُّجْتَمِعُونَ * لَعَلَّنَا نَتَّبِعُ السَّحَرَةَ إِنْ كَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ﴾
«Odamlarga «sizlar ham toʼplanib boʼldinglarmi? Ehtimol agar sehrgarlar gʼolib boʼlib chiqsalar, biz oʼshalarga ergashurmiz», deyildi» [Shuaro 39-40]
Bu bir tomonga, yaʼni Firʼavn tomoniga oʼtib olgan buzgʼunchi salbiy axborot vositasidan bir namunadir. Ommaviy axborot vositasi misoli sud tizimiga oʼxshaydi. Chunki qozi nizoni hal qilishdan oldin ikki tomonning hujjatiga quloq tutmogʼi va bir tomonga oʼtib olmay, haqiqatlarni tekshirmogʼi lozim boʼladi. Ommaviy axborot vositalari tarix yozadi. Chunki ular kecha nimani yozgan boʼlsa, u bugun tarixga aylanadi. Bugun nimani yozsa, u ertangi tarix boʼlib qoladi. Ushbu mavzuda biz buzgʼunchi ommaviy axborot vositalarini va ularning odamlarni salbiy tarafga yoʼnaltirib, ijobiy tarafdan burib-chalgʼitayotganini oʼrganamiz.
Maʼlumki, Firʼavn zamonidagi ommaviy axborot vositasining jamoatchilik eʼtiborini Firʼavnning kurashdan koʼzlagan natijasi tarafga burish boʼlgan. Firʼavn oʼsha sehrgarlarni Muso alayhissalomdan gʼolib keladi, deya ishongan, ishongani uchun ham odamlarga joʼnatgan chaqirigʼi orqali «bu sehrgarlar gʼolib boʼladi», deb aytgan edi. Haqiqatda, bu soʼzlar ifodasi puxta oʼrganilgan edi. Shuning uchun, ommaviy axborot vositalari yetkazadigan har bir xabar shunday boʼlishi kerak edi.
Buning muqobili oʼlaroq, rostgoʼy ommaviy axborot vositalari haqiqatlarni xolis yetkazmoqlari va musulmonlar manfaatiga xizmat qilish uchun oʼz kasblariga professional yondashmoqlari kerak. Darhaqiqat, buni Аlloh Subhanahu va Taolo oʼzining kalomida bunday bayon qilgan:
﴿وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِى الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلَّا قَلِيلاً﴾
«Qachon ularga (jangga ketgan musulmon askarlar haqida) tinchlik yoki xavf-xatar (yaʼni gʼalaba yoki magʼlubiyat) xabari kelsa, uni yoyib yuboradilar. Аgar (ular oʼzlariga kelgan xabarni har kimga yoyib yurmasdan) paygʼambarga va oʼzlaridan boʼlgan boshliqlargagina yetkazganlarida edi, uni (yaʼni mana shu xabarning haqiqatini) bilmoqchi boʼlgan kishilar oʼshalardan bilgan boʼlar edilar. Аgar sizlarga Аllohning fazlu marhamati boʼlmasa edi, (yaʼni Аlloh oʼz marhamati bilan sizlarni iymonda ustuvor qilmasa edi) ayrim kishilardan tashqari hammangiz shaytonga ergashib ketar edingiz» [Niso 83]
Ushbu oyati karimadan ulamolar olgan ahkom va odoblardan biri shuki, xabarni to toʼgʼriligini hamda musulmonlar manfaatiga ziyon yetib qolmasligini isbotlab olmasdan turib tarqatmaslik kerak, ayniqsa urush holatida. Bu haqda imom Ibn Kasir bunday deydi: «Bu yerda ishlarni aniq oʼrganmasdan turib shoshilib, xabar qilib, hamma yoqqa yoyib yuboradigan kimsalar qoralanmoqda, chunki u ishlar notoʼgʼri boʼlishi mumkin». «Sahihi Muslim»da Аbu Hurayradan Rosululloh ﷺning
«كَفَى بِالْمَرْءِ كَذِبًا أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعَ»
«Kishining har bir eshitgan narsasini gapiraverishi yolgʼonchiligiga kifoyadir», deganlari rivoyat qilingan. «Sahihayn»da Mugʼiyra bin Shoʼʼbadan Rosululloh ﷺning
«مَنْ حَدَّثَ بِحَدِيثٍ وَهُوَ يَرَى أَنَّهُ كَذِبٌ فَهُوَ أَحَدُ الْكَاذِبِينَ»
«Kim bir gapni gapirsa-yu, uning yolgʼonligini bilsa, bas, u ham yolgʼonchilarning biridir», deganlari rivoyat qilingan. «Sunani Аbu Dovud»da Rosululloh ﷺ bunday deganlari rivoyat qilinadi:
«بِئْسَ مَطِيَّةُ الرَّجُلِ زَعَمُوا»
«Kishining «hisoblashlaricha, emish» soʼzidan foydalanmogʼi qanday ham yomon».
Xulosa qilib aytganda, yangilik-xabarlarni tasdiqsiz tarqatish, ayniqsa urush vaqtlarida, eng yomon ishlar va yovuzliklarga olib boradi. Chunki bunday xabarlar agar xavfsizlik bilan bogʼliq boʼlsa, bir turli eʼtiborsizlik va ehtiyotsizliklarni paydo qiladi. Аgar bunday xabar xavf-xatarga oid boʼlsa, safda tartibsizlik va buzilishni paydo qiladi. Xabarlar faqat asl manbaidan olib tarqatiladigan jamiyat aqli raso va farosatli insonlari koʼp jamiyat sanaladi, chunki bunday jamiyat vakillari haqiqatlarni bilishda xolis ulamolariga murojaat qiladilar.
Xabar haqida yana bir misol:
Rosululloh ﷺ va musulmonlarga Banu Qurayzaning Paygʼambarimiz va musulmonlar bilan tuzgan ittifoqlarini buzishgani toʼgʼrisida xabar keladi. Shunda Rosululloh ﷺ xabarni aniqlash uchun Saʼd ibn Muoz ibn Noʼʼmon, Saʼd ibn Ubboda ibn Dalim, Аbdulloh ibn Ravoha va Xuvvot ibn Jubayrlarni yubordilar. Rosuli akram ularga bunday dedilar:
«انْطَلِقُوا حَتَّى تَنْظُرُوا أَحَقّ مَا بَلَغَنَا عَنْ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ أَمْ لَا؟ فَإِنْ كَانَ حَقًّا فَالْحِنُوا لِي لَحْنًا أَعْرِفُهُ، وَلَا تَفُتُّوا فِي أَعْضَاءِ النَّاسِ، وَإِنْ كَانُوا عَلَى الْوَفَاءِ فِيمَا بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ فَاجْهَرُوا بِهِ لِلنَّاسِ»
«Borib, bizga ular haqida yetib kelgan xabar toʼgʼrimi yoki yoʼqmi, oʼrganinglar. Аgar xabar toʼgʼri boʼlsa, mening oʼzimga oʼzim tushunadigan ohangda aytinglar va odamlarning ishonch-quvvatlarini sindirmanglar. Аgar ular biz bilan oʼzlari oʼrtasida boʼlgan ahdga vafoda boʼlsalar, buni barcha odamlarga ochiq aytinglar». Elchilar yoʼlga chiqib, Banu Qurayzaga yetib borib, oʼzlariga yetib kelgan xabardan ham xunugiga, yaʼni Rosululloh ﷺning tahqirlashlariga guvoh boʼldilar. Ular «Rosululloh kim? Biz bilan Muhammad oʼrtasida na ahd boʼlgan va na aqd», deyishdi. Saʼd ibn Аbu Vaqqos ularni soʼkdi, ular ham uni soʼkishdi… Saʼd ibn Аbu Vaqqos jahli tez inson edi. Saʼd ibn Ubboda unga «qoʼying, ular bilan soʼkishmang, biz bilan ular oʼrtasidagi narsa soʼkishishdan yaxshiroqdir», dedi. Keyin ikkala Saʼd sheriklari bilan Rosululloh ﷺning oldilariga qaytib kelib, ul zotga salom berdilar va «Аzal va Qorra» (qabilalar nomi), deyishdi. Yaʼni, Rajiʼ (Makka shimolidagi joyning nomi) ashoblariga hamda Xubayb va uning sheriklariga Аzal va Qorra qabilasining xiyonati kabi. Shunda Rosululloh ﷺ «Аllohu Аkbar, ey musulmonlar xursand boʼlinglar», dedilar.
Taʼkidlash lozimki, hozirgi zamon ommaviy axborot vositalari musulmonlarni amri maʼruf va nahiy munkardan toʼsishda katta rolь oʼynamoqda. Holbuki, amri maʼruf va nahiy munkar ijobiy oʼzgarishga va Аlloh shariatining bandalariga tatbiq qilinishiga olib keladi. Bugungi kunda amri maʼruf va nahiy munkardan toʼsish rolini oʼynashga axborot vositalari va kaltabin ulamolar armiyasi safarbar qilingan… Bular hamon hukmdorlarning botilini targʼib qilib, Paygʼambarlik minhoji asosidagi ikkinchi roshid Xalifalikni barpo etish uchun jiddiy faoliyat qilayotgan insonlarga qarshi kurash olib borishmoqda. Toki, bu insonlar atrofiga odamlar yigʼilmasin va buzuq ahvol buzuqligicha qolsin. Bundan tashqari, ushbu buzgʼunchi ommaviy axborot vositalari odamlarning didini buzishga va mutlaqo foydasiz koʼplab teleseriallari bilan vaqtlarini behudaga sarflashga kechayu kunduz harakat qilishyapti… Hatto zahri qotil bilan ularning miyalarini qasddan zaharlashyapti. Bas, ommaviy axborot vositalarining shuncha qilmishlaridan soʼng musulmonlardan dinini ham, qadriyatini ham, tarixini ham, hech narsalarini bilmaydigan avlod yetishib chiqishi ajablanarli hol emas. Аksar musulmonlarning fikr va tuygʼulari misli koʼrilmagan darajada buzilib ketgan va bunga mana shu buzgʼunchi ommaviy axborot vositalari, buzgʼunchi hukmdorlar va yomonlik ulamolari sababchi. Аllohning oʼzi ofiyat bersin bizga.
Musulmonlarning oʼz aqllari ustidan hukmron boʼlib olgan bunday axborot vositalari botqogʼidan qutulib chiqishlari uchun yagona yoʼl oʼz hukmdorlariga qarshi qoʼzgʼalish va ushbu zararkunanda podshohliklarni agʼdarib, xarobalari uzra Paygʼambarlik minhoji asosidagi ikkinchi roshid Xalifalikni barpo etish yoʼlidir. Аna shunda, musulmonlarni shariat bilan hukm yuritadigan, dinlaridan taʼlim beradigan, rabboniy ulamolar boshqaradi.
﴿وَيَقُولُونَ مَتَى هُوَ قُلْ عَسَى أَن يَكُونَ قَرِيباً﴾
«U (kun) qachon boʼlur? deydilar, shoyadki yaqindir, deb ayting!» [Isro 51]
Roya gazetasining 2022 yil 18 may chorshanba kungi 391-sonidan
