1-may: Kimga qanday
Tarixiy ma’lumotlarni tekshirib chiqadigan bo‘lsak, 1-mayni bayram sifatida nishonlash qadimgi dunyoda yuzaga kelganiga guvoh bo‘lamiz. 3000 yil avval qadimgi Italiya xalqi “Er xudosi” Mayyaga sig‘inishgan va bahorning oxirgi oyining birinchi kunida unga bag‘ishlangan rasm-rusumlar o‘tkazib, o‘yin-kulgi tashkillashtirishgan. Shuning uchun ham bu oy “may” deb nomlanib qolgan. Nemis va slavyan xalqlarida 1-may Valpurgiya tuniga bog‘liq bo‘lib, bu tunda ular “may daraxtini” bezatishgan va uning atrofida tunni o‘tkazishgan. Keyinchalik Evropa xalqi Allohning dinini qabul qilishdi, ammo keyin uni buzib, nasroniylik dinini paydo qilishdi. Shundan so‘ng, 1-mayni nishonlash nasroniy bayram ko‘rinishini olib, “muqaddas uchlik kuni” bayramiga aylandi.
“Ilk o‘rta asrlar” deyarli nasroniylik davri bo‘ldi. Keyingi o‘rta asrlarda tijoriy kapitalizm nasroniylikni surib chiqara boshladi va oxirgi o‘rta asrlarda sanoatlashgan kapitalizm nasroniylik ustidan g‘olib bo‘ldi. Nasroniylik dini zulmidan qutilgan xalq, endilikda kapitalizm zulmiga tutildi. Yangi davrda demokratiya niqobiga o‘rangan kapitalizm hukmron bo‘lib qoldi. Sanoatlashish va imperializm sababli odamlar – ayollar va yosh bolalar ham – kuniga 12-15 soatlab ishlashga rozi bo‘ladigan bo‘lishdi.
1886-yil 1-may kuni AQShda anarxistlar 8 soatlik ish kuni va ish haqini oshirishni talab qilib ish tashlashdi. Tadbirga 350 000 ishchi qatnashdi. Eng ko‘p ishchi Chikagoda yig‘ilib, 40 000 odam ishitrok etdi.
Ish tashlashdan keyin Chikagoda “McCormick Harvesting Machine Company” 1 500 xodimini ishdan xaydadi. Bundan g‘azablangan ishchilar 2 kundan so‘ng yana qayta norozilik namoyishiga chiqishdi. Politsiya aktsiya ishtirokchilariga qarshi kuch qo‘lladi, natijada 4 kishi o‘lib, o‘nlab odamlar jarohatlandi. Bunga qarshilik bildirib, 4-mayda minglab odamlar – ularning safida ayollar va yosh bolalar ham bor – qayta mitingga yig‘ilishdi. 10 soat mobaynida yomg‘ir ostida turishdi. Miting nihoyasiga etishi arafasida bir buzg‘unchi politsiyaga qarata granata uloqtirdi. 8 politsiyachi o‘lib, 50 nafari yarador bo‘ldi. O‘z navbatida politsiya ham olamonga qarata o‘q yog‘dirdi. O‘nlab namoyishchilar halok bo‘ldi. Namoyishdan keyingi hukumat tarafidan olib borilgan tergov ishlari ortidan 8 odam osib o‘ldirishga hukm qilindi. Keyinchalik ulardan uch nafarining jazosi 15 yillik qamoq jazosiga almashtirildi.
Mazkur ish tashlash qurbonlariga bag‘ishlab 1889-yil iyulida II Internatsional (sotsialisttik internatsional)ning Parij konferentsiyasi 1-may kunini butun dunyo ishchilarining birdamlik kuni sifatida e’lon qildi. Ularning aqidasidan kelib chiqib, bu kun ishchilarning haq-huquqlarini talab qiluvchi namoyishlar uyushtirish kuni bo‘lib qoldi.
Chor Rossiyasida 1-may ilgarigi butparast-nasroniy bayramlar aralashmasidan tashkil topgan bo‘lib, bunda pikniklar uyushtirilar va buni mayovka deb nomlangan edi. Chunki, u vaqtda Rossiyada kapitalistik tuzum tatbiq qilingan. Kapitalizm demokratiya niqobiga o‘rangan bo‘lishiga qaramay, uning haqiqiy yuzi – manfaatparastlikdir. Shu sababli kapitalistlar xalq zulmga qarshi isyon qilishining oldini olish maqsadida mana shunday bayram va tadbirlar ko‘p bo‘lishiga sharoit yaratib berishar edi. Buning qarshisida, sotsialilizm ostida yashayotgan xalqlar Rossiyada keng ko‘lamli norozilik namoyishlari uyushtirib turishgan va hukumat tomonidan ta’qibga olingan. Shu sababli ular ham shahar tashqarisida mayovkaga chiqish ko‘rinishida 1-may kuni yig‘ilishlar o‘tkazishgan. Shuning uchun ham bu tadbirlar ham “mayovka” deb nomlangan.
1917-yilgi fevral inqilobidan keyin 1-mayda ishchilar birinchi marta “Yo‘qolsin kapitalist vazirlar”, “Mustamlakachilik urushlari to‘xtatilsin” degan shiorlar bilan ochiq namoyishga chiqishdi.
Oktyabr inqilobidan so‘ng 1-may RSFSRda rasmiy bayram bo‘lib qoldi.
“Rivojlangan sotsializm” davrida, kommunistik aqidadan kelib chiqqan tariqatga muvofiq SSSR bo‘yicha butun dunyo mehnatkashlarining kapitalistlarga qarshi inqilobga undovchi namoyishlar bo‘lib o‘tar edi. Ittifoq fikriy tubanlikka qulaganda xalq 1-mayning mafkuraviy ma’nosini ham tushinmay qoldi. Shu sababli bu kunni ko‘ngilxushlik kunlariga almashtirishdi. 1990-yilgi 1-may sotsialistik ma’nodagi so‘nggi namoyish bo‘ldi.
Sovetlar Ittofiq qulab, Rossiya kapitalistik tuzumiga o‘tganidan so‘ng bu kun “Bahor va mehnat bayrami” deb nomlana boshlandi. U yana qayta odamlarni kapitalistlarning zulmidan chalg‘ituvchi bayram bo‘lib qoldi. Ittifoqqa kirgan boshqa respublikalardan ham shunday bo‘ldi. Ularning ichida Qirg‘izistonda 1-may “Mehnat kuni” deb nomlanib, har yili nishonlanadigan bo‘ldi.
Yuqoridagilardan ma’lum bo‘lganidek, 1-may mushriklik va nasroniylik ildizini yo‘qotib, ayni vaqtda sotsialistik va kapitalistik nuqtai nazardan kelib chiqib nishonlanyapti. Qirg‘iziston xalqi musulmon ekanligiga qaramay 1-may hukumat tomonidan bayram qilib belgilanib, odamlar bu kunni bayram qilib yurishibdi. Chunki, bir vaqtlar musulmonlar ham fikriy tubanlikka tushib, fikriy boyliklarini yo‘qotishgan. Hozirga qadar bu botqoqdan chiqolmay kelishyapti. Hatto, ayni vaqtda ko‘pchilik odamlar to‘g‘ri fikrlay olmaydigan bo‘lib qolgan. Nafslariga yoqqan narsalarga aldanib yurishibdi. Ammo, nafslari kutgan narsalar ham ro‘yobga chiqmaydi. Masalan, nima uchun 1-mayni bayram qilyapsan deb so‘rasang, “shunchaki ko‘ngilxushlik uchun” deb javob beradi. Aslida esa ko‘ngil ham xush bo‘lmaydi, chunki, turmush tashvishlari bor. Bayramga qaerdan pul topadi, bugun bayram qiladigan bo‘lsa, ertaga ro‘zg‘ori nima bo‘ladi?… Ustidan kapitalizm ezib turibdi. Ayollar tikuvchilik tsexlarida 16 soatlab ishlashadi. Millonlab odamlar mehnat muhojirligiga ketgan. Yosh bolalar bozorlarda arava tortib yurishipti. Biroq, qarzga bo‘lsa ham pul topib, bayram qilishyapti…
Mustamlakachilar va ularning malaylari buni juda yaxshi bilishadi. Shu sababli, bayram, o‘yin-kulgini ko‘paytiraveradi. Sababi, odamlar qanchalik qashshoq bo‘lsa, shunchalik qaram bo‘lib qolaveradi. Fikriy tuban bo‘lsa, to‘g‘ri mafkurani topa olishmaydi.
Biz musulmon bo‘lganimiz sababli, 1-may masalasiga islomiy nazarda qarashimiz zarur. Biz Islom aqidasini qabul qilganmiz. Bu aqida Alloh aytganidek, Payg‘ambar ko‘rsatganidek yasha deydi. Demak, biz Qur’on va Hadisdan sahih ijtihod orqali istinbot qilingan (ishlab chiqilgan) shar’iy hukmlarga amal qilishimiz vojib. Shariat joiz degan bayramni nishonlab, boshqasini tark qilishimiz zarur. Islomni o‘rganib, o‘z fikriy boyligimizni topaylik. Sotsialistlarga ko‘rlarcha ergashib, kapitalistlarga go‘llarcha aldanavermay, shariatimizni ushlaylik. “Haq-huquqlarni talab qilish” masalasiga kelsak, shariat haq-huquqlarimizning barchasini bayon qilib bergan va ularni talab qilish tariqatini ham ko‘rsatib qo‘ygan. Shu sababli bularning bari shariat talab qilgandek bo‘lishi kerak.
Arxivdan olindi
