OXFAM: Koronavirus pandemiyasi tufayli yarim milliard kishi qashshoqlikka tushishi mumkin
Oxfam xalqaro yordam tashkiloti jahon etakchilarini koronavirus pandemiyasi tufayli yuzaga kelayotgan iqtisodiy bo‘hron sabab yarim milliard kishi qashshoqlikka yuz tutishi mumkinligi haqida ogohlantirib, buning oldini olish uchun mukammal yordam rejalarini ishlab chiqishga chaqirdi.
Tashkilot 9 aprelь kuni e’lon qilgan hisobotda rivojlangan davlatlar o‘z iqtisodlarini quvvatlash uchun trillionlab dollar sarflay olishini ko‘rsatgani, bu davlatlar qashshoq davlatlarni ham qo‘llashi kerakligi aytildi.
«BMT rivojlanayotgan davlatlarni pandemiya davomida qo‘llash uchun kerak bo‘lishini aytayotgan 2,5 trillion dollardan tashqari xorij davlatlari qo‘shimcha 500 milliard dollar ajratishi kerak bo‘ladi», deyiladi Oxfam hisobotida.
Keyingi haftada Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki, hamda Katta yigirmatalikka a’zo davlatlar moliya vazirlari uchrashadi.
Oxfam joriy yilda global qashshoqlik 1990 yildan beri ilk marotaba oshishi mumkinligini ta’kidlab, siyosiy etakchilarni buning oldini olish uchun tegishli choralarni ko‘rishga chaqirdi.
Tahlil: Kapitalizmning inqirozi muqarrar. Dunyo globallashgan kapitalistik boshqaruv sistemasiga asoslangan. Kapitalizm esa, moliya, xom ashyolar va barcha xizmat ko‘rsatish tarmoqlari bir necha shaxslardan iborat kapitalistlarning qo‘llarida to‘planib qolishiga sabab bo‘ladi. Dunyoda resurslar cheklangan, lekin insoniyat yana o‘n barobarga ko‘payganida ham bu resurslar – agar to‘g‘ri taqsim qilinsa – be’malol etadi.
Lekin dunyodagi mavjud xom ashyo va tovarlar miqdori insonlarning kamoliy ehtiyojlarini qondira olmaydi. Kapitalizm boshqaruv sistemasida bor resurslarni insonlar orasida taqsimlash mexanizmi notug‘ri. Ularda, taqsimot “bozor iqtisodiyoti”ga tashlab qo‘yilib, davlat faqat mulk erkinligini himoya qilishdan javobgar bo‘ladi. Natijada odamlar o‘rtalarida ularni asosiy ehtiyojlarini qondirishda noto‘g‘ri taqsimot paydo bo‘ladi. Bir toifa odamlar barcha resurslarni, keyin odamlar mehnat mahsuli bo‘lgan barcha xizmat ko‘rsatish tarmoqlarini qo‘lga kiritib olishadi. Natijada ijtimoiy tengsizlik paydo bo‘lib, odamlar tabaqalarga bo‘linishadi. G‘arb olami bilan Yaqin-Sharq qochqinlari o‘rtalarida yaqqol ko‘rinib qolgan muammolar fikrimizga dalil bo‘la oladi. Olamiy karantindan kutishayotgan maqsadlaridan yana biri, uchinchi olam mintaqalari bilan o‘zlarini mustahkam chegaralar bilan uzib olish va xalqaro tashkilotlar orqali uchinchi olam (agrar) davlatlari oldida olgan majburiyatlaridan o‘zlarini ozod qilib olish.
Tabaqalar o‘rtalaridagi jarlik toboro kengayib boraverishi natijada mintaqalararo tengsizliklar, o‘zaro adovat kuchayib boradi va vaqti kelib bir kun portlaydi. (Kapitalizmda Islomdagi zakot, me’ros singari mol-dunyoni bir joyda to‘planishini oldini olish mexanizmi mavjud emas!)
Kapitalizm boshqaruv sistemasi tabiatida mavjud bo‘lgan yuqoridagi salbiy oqibatlarni, koronavirusni pandemiya deb e’lon qilib, xalqaro siyosatni yangitdan shakllantirib olishmoqchi. Bunda dunyo xalqining milliardlagani qashshoqlashishi ularni zarracha qiziqtirmaydi. Aksincha, qashshoqligimiz olamiy sistemaga, xalqaro tashkilotlar va etakchi davlatlarga bo‘lgan ehtiyojimiz va qaramligimizni ziyoda qiladi.
Ba’zilar, etakchi davlatlar ham ziyon ko‘rishayabdiku deydi. Inqiroz moliyaviy tanglikdan kelib chiqqan emas. Balki olamiy kapitalizm boshqaruv sistemasining ochko‘z tabiyatidan, xalqaro siyosatni dunyoni iqtisodiy qaram qilish asosidagi olamiy siyosiy manfaatlaridan kelib chiqayapti. Olamiy boshqaruv sistemasi, dunyo mamlakatlarini yashash darajasini pasaytirish yo‘li bilan ularni olamiy sistemaga qaramligini yanada oshirib olmoqchi.
Abdurazzoq Mo‘’min.
