Koronavirus inqirozi haqida
Koronavirus epidemiyasi tarqalishi va u tufayli paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan xatarlar kapitalistik va liberal nizomdagi ulkan bo‘shliqlarni ko‘rsatdi. Chunki Xitoyning Xubey viloyatida epidemiya tarqalishi ortidan xalqaro moliyaviy bozorlarda kuchli silkinishlar yuz berdi. Darhaqiqat, Germaniyaning (DAX) birjasi indeksi qisqa haftalar ichida 40 %ga tushib ketdi. Hatto 17 mart kuni 8.442 nuqtagacha pastladi. Koronavirusga chalinganlar ortishi oqibatida Germaniyadagi iqtisodiy harakat va ommaviy hayot deyarli to‘xtab qoldi. Germaniya kantsleri 2020 yil, 18 martda shunday bayonot bergan edi: (Mamlakatda Germaniya birlashganidan beri, balki ikkinchi jahon urushidan beri bu kabi ommaviy va birdamlik faoliyatini talab qiladigan xatar tug‘ilmagan edi…).
Federal hukumat ishning boshida biroz ikkilangandan keyin, barcha ta’lim muassasalarini va asosiy ta’minotga o‘z hissasini qo‘shmaydigan tijorat do‘konlarini yopishga qaror qildi. Shuningdek, sayr qilish huquqi kamaytirildi, turli marosimlar, ommaviy yig‘inlar va bevosita o‘zaro to‘planishlar bekor qilindi. Tartibga rioya qilmaganlar uchun qattiq jazo choralari qo‘llanilishi aytildi. Mersedes, Folksvagen va BMW kabi xalqaro shirkatlar ishlab chiqarishni to‘xtatishga qaror qilishdi. Ko‘p sonli mayda va o‘rtacha shirkatlar bankrot bo‘lishdan qo‘rqishmoqda. Mehnat vazirligi hisob-kitobiga ko‘ra, ushbu inqiroz tufayli ijtimoiy ta’minot nafaqasiga muhtojlardan iborat ishsizlar soni yana 1.2 millionga ko‘payadi. Moliya vaziri Olaf Sholьts 21 mart kuni iqtisodiy turg‘unlikka qarshi kurashish uchun milliardlagan miqdorda yordam puli ajratilishi haqida aytdi. Shuningdek hukumat qarzdorlarga 156 milliard evro ajratilishi va 600 milliard miqdorda moliyaviy himoya ko‘rsatilishi haqida aytdi. Germaniya federal banki esa o‘zining 23 martdagi oylik hisobotida shunday bayonot tarqatdi: (Iqtisodiy turg‘unlikka sho‘ng‘imaslikdan boshqa chora yo‘q… Bunday holatda misli ko‘rilmagan iqtisodiy silkinish ro‘y beradi).
Bundan tashqari? Germaniyadagi sog‘liqni saqlash tizimi ushbu epidemiya tarqalishi oqibatida qisqa vaqt ichida o‘z qobiliyatini yo‘qotdi. Chunki Germaniya kasalxonalar jamiyati raisi Jerald Gass 28000 nafar intensiv terapiya markazlari yopilishini aytdi. U viloyatlardagi kasalxonalardan mas’ul bo‘lgan tomonlarni kasalxonalardagi klinik sektorni kerakli jihozlar bilan ta’minlamaganlikda aybladi. Germaniya tibbiyot ilmiy tekshirish instituti bayonotiga ko‘ra, tibbiyot markazlarida taxminan 17000 tibbiy xodim etishmaydi. To‘rtta kasalxonadan uchtasi esa, shifokor qidirmoqda. Shimoliy Vestfaliya oblastida holat ayanchli bo‘lib, u erda epidemiyaga chalinganlarning soni ko‘p. Darhaqiqat, Shimoliy Vestfaliya kasalxonalar kengashi aksar tibbiyot markazlarida himoya vositalari faqat o‘n to‘rt kunga etishi haqida shikoyat qilmoqda. Shuningdek? barcha tomonlar javobgarlikni avtomatik tarzda boshqasiga ag‘darayotgani haqida shikoyat qilgan. Masalan? Federatsiya uni viloyatlarga, viloyatlar esa kasalxonalarga va hokazo… Kengash bayonotiga ko‘ra, muammo Germaniya sog‘liqni saqlash tizimining iqtisodiy samaradorlikka asoslanganidadir, chunki kasalxonalarning 40 %ida yo‘qotilishlar qayd etilgan. Sog‘liqni saqlash tizimidagi bunday katastrofik holat global ta’minot zanjirining mo‘rtligini ko‘rsatmoqda. Chunki Shimoliy Vestfaliya viloyatidagi sog‘liqni saqlash vaziri Karl-Yozef Lauman 8 martda, ya’ni ahvol yomonlashishidan oldin xalq oldida ushbu haqiqatni tan oldi.
Hatto Evropa Ittifoqining, ya’ni shengen zonasining eng markazi bo‘lgan mintaqa koronavirus tufayli xatarga yo‘liqmoqda. Chunki Germaniya bilan bir qatorda o‘n ikkita Evropa davlati mushtarak bozorlarda tekshiruvlar o‘tkazmoqda. Bu esa, odam va tovarlarning erkin harakatlanishini to‘xtatib qo‘ymoqda. Shuningdek, ushbu bozorlarda o‘nlab kilometrga cho‘zilgan tiqilinch paydo bo‘lmoqda. Hatto Germaniya va Polьsha chegarasidagi tiqilinch etti kilometrga cho‘zilgan.
Darhaqiqat, koronavirus balosi kapitalistik iqtisod nizomining mo‘rtligini yana bir marta olamga ko‘rsatib berdi. Chunki dunyo bozorlariga resurslarni to‘g‘ri taqsimlashayotganini iddao qilayotgan davlatlar yigirma yil ichida uch marta muvaffaqiyatsizlikka uchrashdi… Birinchi marta 2008 yildagi moliyaviy krizisda, ikkinchi marta 2010 yildagi evro krizisida va bu safargi krizis. Shuning uchun hukumatlar erkin bozorni qulashdan saqlash uchun aralashishga majbur bo‘ldi. Holbuki, kapitalizmning oliy nazariyalariga ko‘ra, bunday choralar man qilinadi. Shuningdek, iqtisodiy samaradorlik tushunchasi jamiyatning himoya tizimini butunlay zaiflashtirib yuborganini ochiq ko‘rsatib turibdi. Agar shirkatlar, ta’lim muassasalari va kasalxonalar o‘z ishlarini eng yuqori va eng past iqtisodiy foyda asosida yurgizadigan bo‘lsa, oddiy silkinish ham infrastruktura tizimini to‘laligicha ishdan chiqarishga kifoya qiladi. Chunki rivojlanish tamoyilini erkinlashtirish hamda moliyaviy bozorlar boshdan kechirayotgan tashvish sababli salbiy iqtisodiy indekslar haqiqiy iqtisodga bevosita ta’sir qiladigan bo‘lib qoldi. Uning vayron qiluvchi kuchi doimiy bankrotlik va ommaviy ishdan bo‘shatish shaklida hatto ishchilarga ham etib bordi. Bundan tashqari, tijoriy, moliyaviy va xalqaro investitsion faoliyat ortishi tufayli bozorlardagi chalkashlikka olib borgan globalizatsiya sababli butun olam iqtisodi xatarga yuz tutdi. Shunday qilib, epidemiya oxiri ko‘rinmaydigan xalqaro iqtisodiy inqirozga aylandi.
Shuningdek, jamiyatning liberal tizimi asoslari ushbu epidemiya tufayli silkindi. Chunki himoyalanish uchun ko‘rilgan chora-tadbirlar tufayli konstitutsiya ta’minlaydigan erkinliklar kuchli tarzda qisqardi. Berlinda joylashgan ozodlik universiteti falsafa o‘qituvchisi Stefan Juzeppe aytadi: «Men shahar va qishloqlarning butunicha yopib tashlashni ancha muammo tug‘diradi deb bilaman… To‘g‘ri, shaxs erkinligi boshqalarning erkinligini buzmasligi kerak. Lekin faqat siyosiy tartib va ehtiyotkorlik deb, shaxs erkinligini cheklash to‘g‘ri emas…». Lekin liberal jamiyat nazarida bundan ham yomoni, ushbu inqiroz davrida odamlar hayotini bir-biriga qarshi muvozanatlashtirishga majbur bo‘lishayotganidir. Masalan, shifokorlar sog‘liqni saqlash sektorida ishchilar va vositalar etishmagani sababli shifo topishiga umid bor bo‘lgan kasallarga qarab, boshqalarni o‘z xoliga tashlab qo‘yishga majbur bo‘ladilar. Ilmoniylik aqidasi inson va jamiyat haqida odamlar zehniga shunday tasavvurni soldiki, unga ko‘ra shaxs na jamoatga bo‘ysunadi va na uni mahkam tutadi. Jamoiy harakatlarni talab qiladigan paytda, ya’ni shaxsning fidokorligini talab qiladigan vaziyatda ushbu tasavvur naqadar muvaffaqiyatsiz ekani aniq ko‘rindi. Jamiyatning bu kabi mabdaiy binosi, ya’ni unda davlat faqat shaxsning erkinliklarini himoya qilish orqali qonuniy tusga kiradigan mabdaiy bino xatarli fikr ekani hamda u na oddiy holatda va na inqirozlar paytida inson voqeini shakllantira olmasligi ayon bo‘lib qoldi.
Hizb ut-Tahrir – Germaniya viloyati nemis xalqini shu hodisadan saboq olib, keng qamrovli aqidaga murojaat qilishga da’vat qiladi. Chunki yolg‘iz iqtisodiy foyda va mutlaq taraqqiyotga asoslangan bu kabi mo‘rt nizom jamiyatni doim jarga etaklaydi. Shuningdek, u insonlar muammosini to‘g‘ri echa olmaydi. Voqega mos keladigan va inson tabiatiga to‘la muvofiq bo‘lgan nizomgina, bunday ahvoldan qutqaradigan xaloskordir. Chunki u Islom bo‘lib, barcha xalqlarni o‘z qozonida eritgan va birlashtirgan. Shuningdek 1300 yil davomida islomiy davlat quchog‘ida iqtisod va nizomdagi barqarorlikni ta’minlagan.
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ
«(Ey Muhammad), darhaqiqat Biz sizni barcha olamlarga faqat rahmat (ya’ni Allohning rahmati-jannatiga etaklaguvchi) qilib yubordik» [Tavba 107]
