بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Hizb ut-Tahrir amiri olim Ato ibn Xalil Abu Roshtaning feysbuk sahifasidagi ziyoratchilarning bergan savollariga javoblaridan (fiqhiy)
Yusuf Abu Islom “يوسف ابو اسلام”ning evaz hisobiga qarzga kafil boʻlish haqidagi savoliga javob
Savol:
Assalamu alaykum… fazilatli shayx va ulugʻ amirimiz…
Alloh sizni har qanday yomonlik va jirkanch ishlardan saqlasin.
Marhamat qilib qisqa savolimga javob bersangiz… Savolim shuki, bir kishi bir guruh savdogarlardan qarzdor. Boshqa bir shaxs savdogarlar qarz qiymatini pasaytirishlari evaziga oʻz hamyonidan ularning haqlarini naqd toʻlashi borasida ular bilan muzokara oʻtkazishni taklif qilmoqda. Shu bilan birga qarz ozaytirilgandan keyin ortib qolgan mablagʻni qarz beruvchi bilan oʻrtada boʻlib olishni aytmoqda. Shu ish joizmi? Alloh sizga barakot va ishingizda yordam bersin.
Javob:
Va alaykum assalom va rohmatullohi va barokatuh.
Savolingizdan shuni tushundimki, siz savdogardan qarzdorsiz… shuningdek boshqa bir shaxs sizning oʻrningizga savdogarlarga qarzni toʻlamoqchi. Lekin u savdogarlar bilan qarzning qiymatini ozaytirib, qolgan qismning bir boʻlagiga ega boʻlmoqchi. Masalan qarz 10000 boʻlsa, uni 8000ga tushirib shundan 1000iga ega boʻlmoqchi. Yaʼni sizning oʻrningizga qarzni toʻlagani uchun qolgan mablagʻning yarmiga ega boʻlmoqchi. Boshqacha ibora bilan aytganda natijasi sizga keladigan evaz hisobiga, yaʼni qarz beruvchilar bilan u boʻlishib oladigan foiz hisobiga sizning oʻrningizga qarzni uzmoqchi.
Agar men toʻgʻri tushungan boʻlsam savolingiz shunday. Lekin bu kabi muomala joiz emas. Chunki bu yerda masalaning voqesi oʻsha boshqa shaxs sizning oʻrningizga qarzni uzish borasida kafil boʻlish masalasidir. Islomda kafillikning oʻziga xos shartlari boʻlib, kafillik evazsiz boʻlishi lozim. Sizlarda boʻlayotgan muomalada esa evazli kafillik boʻlmoqda, bu shakldagi kafillik joiz emas. Kafillikning dalili aniq boʻlib, u kafil qarzdorning qarzini oʻz zimmasiga olishi deganidir. Shuningdek u qarz borasidagi sobit haqning kafolatidir. Unda, kafil, kafolatlangan va kafolat berilgan kishi aniq belgilangan boʻlishi hamda bu narsa evazsiz boʻlishi shart… Abu Dovud Jobirdan rivoyat qilgan hadis bunga dalildir:
“كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ لَا يُصَلِّي عَلَى رَجُلٍ مَاتَ وَعَلَيْهِ دَيْنٌ فَأُتِيَ بِمَيِّتٍ فَقَالَ أَعَلَيْهِ دَيْنٌ قَالُوا نَعَمْ دِينَارَانِ قَالَ صَلُّوا عَلَى صَاحِبِكُمْ فَقَالَ أَبُو قَتَادَةَ الْأَنْصَارِيُّ هُمَا عَلَيَّ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَصَلَّى عَلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ فَلَمَّا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ قَالَ أَنَا أَوْلَى بِكُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ فَمَنْ تَرَكَ دَيْنًا فَعَلَيَّ قَضَاؤُهُ وَمَنْ تَرَكَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ”
“Rosululloh ﷺ qarzdor kishiga janoza oʻqimas edilar. Bir kuni bir mayyitni olib kelishgan edi, U kishi: Mayyitning qarzi bormi? deb soʻradi. Shunda ular ha ikki dinor qarzi bor deyishganida, Rosululloh ﷺ: Unday boʻlsa, doʻstingizga janozani oʻzingiz oʻqing dedi. Shunda Abu Qatoda ansoriy: Ey Allohning rosuli bu ikki dinorga men kafilman deganidan soʻng Rosululloh ﷺ janoza oʻqidi. Alloh Taolo Rosululloh ﷺni gʻolib qilgach: Men moʻmin kishi uchun uning oʻzidan ham yaxshiroqman, kim qarzdor holda ketgan boʻlsa, uni uzaman, kim mol qoldirsa merosxoʻrlarigadir” dedi. Ushbu hadisdan koʻrinib turibdiki, Abu Qatoda mayyitning qarzini oʻz zimmasiga oldi, yaʼni qarzdor uchun toʻlashi vojib boʻlgan haqni oʻz zimmasiga oldi. Shuningdek kafolat, kafil va kafillik ustiga tushayotgan kishi aniq. Boshqacha aytganda uning zimmasidagi haq borasida evazsiz kafil boʻldi. Shunga koʻra bu hadis kafillikning sof shartlari va uning bogʻlanish shartlarini oʻz ichiga oldi.
Shunga koʻra, agar oʻsha shaxs sizning qarzingizni toʻlash borasida sizga kafil boʻlayotgan boʻlsa hamda bu borada evaz talab qilmasa bu joiz, lekin evaz talab qilsa joiz emas.
Yana takror aytamanki agar savolingizni yuqorida aytganimdek tushungan boʻlsam, bu masalada men rojih deb bilgan javob mana shu. Alloh bilguvchi va hikmatli zotdir… Lekin mavzu men tushungandek boʻlmasa, uni bizga sharhlab bering Alloh xohlasa, boshqa safar javob berishga harakat qilamiz.
Birodaringiz Ato ibn Xalil Abu Roshta
2 jumodul-avval 1439h
19 yanvar 2018m
