بسـم الله الرحمن الرحيم
Ummatni fiqh asosida fikriy boshqarish Islom siyosatidir
Ummat – bir aqidani qabul qilgan xalq boʻlib, biz Islom aqidasini qabul qilganimiz sababli IslomUmmatning bir boʻlagimiz. Moʻminlar uchun ishlarida ihtiyor yoʻq, “demokratiya” moʻminlarga harom, xoh ibodat boʻlsin, xoh iqtisod boʻlsin, xoh siyosat boʻlsin, yaʼni Ummatni jamiyatdagi va tashqi ishlarini tartibga solish va boshqarish sharʼiy hukmlar asosida olib borilishi shart. Alloh Taolo har bir ishning hukmini bayon qilib, faqat oʻsha asosida ishlarni amalga oshirish kerak deb amr qilgan ekan, moʻminning ishlarida ihtiyor yoʻq. Alloh Taolo aytadi:
وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ
“Biz sizga Kitob-Qurʼonni barcha narsani bayon qilib beruvchi qilib nozil qildik”. [16:89]
Alloh Taolo aytadi:
وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
– “Albatta, mana shu Mening toʻgʻri yoʻlimdir. Bas, shu yoʻlga ergashinglar! (Boshqa) yoʻllarga ergashmangizki, ular sizlarni Uning yoʻlidan uzib qoʻyar. Shoyad taqvo qilsangiz, deb sizlarni mana shu narsalarga buyurdi”. [6:153]
Agar xalq haqiqatdan ham moʻmin boʻlsalar, ayniqsa Ummatga rahbarlik qilayotgan yetakchilar, olimlar bilib-bilmay har qanday ishni, garchi arzimas ham oʻz bilganicha, aqllaridan kelib chiqib qilishlari bilan hech qachon zafarga erisha olmaydilar, chunki bu qabul qilgan aqidalariga ziddir. Alloh Taolo aytadi:
وَلَا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمْ الْكَذِبَ هَذَا حَلَالٌ وَهَذَا حَرَامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ
– “Alloh shaʼniga yolgʻon toʻqish uchun (yaʼni Alloh buyurmagan hukmlarni Allohniki deyish uchun) tillaringizga kelgan yolgʻonni gapirib: “Bu halol, bu harom” deyavermanglar! Chunki Alloh shaʼniga yolgʻon toʻqiydigan kimsalar hech najot topmaslar”. [16:116]
Rosululloh(s.a.v) Rumga qarshi jihodga hozirlik koʻrayotgan bir vaqtda vafot qildilar, soʻng Ummat ishini boshqarish Abu Bakr(r.a)ga yuklatildi. Bir tomondan Islom Davlati tashkil qilinganiga endigina oʻn yil boʻlgan, ichki ishlarni tartibga solish xalifa zimmasidagi katta muammo, chunki murtadlar zohir boʻla boshlagan edi. Ikkinchi tomondan, sahobalar (r.a.) jihodni vaqtinchalik toʻxtatib turish, loaqal lashkar qoʻmondonini yosh va tajribada Usoma ibn Zayd(r.a)dan koʻra kattaroq boʻlgan boshqa qoʻmandonga almashtirish haqida oʻz raylari bilan davlat rahbariga qarshi chiqdilar. Shunda Abu Bakr(r.a): “Rosululloh(s.a.v)ning muborak jasadlari sovumasdan uni soʻzlarini buzishni boshladinglarmi?! Allohga qasamki, Rosululloh(s.a.v) bogʻlagan livoni ham yechmayman, U Zot(s.a.v) tayinlagan rahbarni ham boʻshatmayman. Rosululloh(s.a.v) qoʻygan choʻpni ham oʻrnidan siljitmayman”- degan maʼnolarda oʻzining qatʼiy soʻzlarini aytishi hamda ularning raylarini fikran xato ekanini tushuntirishi balan Ummatni oʻzining toʻgʻri yoʻliga yoʻnaltirdi.
Shuningdek ichki siyosatda ham asos aql emas, sharʼiy hukm boʻlishi vojib, esingizda boʻlsa, Umar(r.a)ga bir ayol uning mahrlarni toʻrt yuz dirhamdan oshirishdan odamlarni qaytarganini inkor qilib: “Bu sening haqqing emas, ey Umar, Alloh Subhonahuning:
وَءَاتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارًا فَلاَ تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئًا
– „… avvalgisiga sanoqsiz molu dunyoni (mahr qilib) bergan boʻlsangiz-da, undan biron narsani qaytarib olmangizlar!“, [4:20] deganini eshitmaganmisan?”, dedi. Shunda Umar(r.a): “Ayol toʻgʻri topdi, Umar xato qildi”, dedilar.
Sahobai kiromlarning(Alloh ularning barchasida rozi boʻlsin) gʻolib boʻlishlarining sirri ham shariatni mahkam ushlashliklarida edi.
Shuning uchun fiqhni bilmagan inson Ummatni toʻgʻri yoʻlga yetaklashi u yoqda tursin, hatto oʻzi ham toʻgʻri yoʻlda yurolmaydi. Fiqhni fikriy tushunmagan inson shariat talabini oʻz oʻrnida amalga oshirmay qoʻyadi. Chunki har qanday muammoni tushunib, unga aloqador hukmni bilish aqlning ishi boʻlib, hukmlarni fikriy tushunmagan insonda ularga nisbatan qalb hotirjamligi boʻlmaydi va oʻz voqeʼligidan boshqacha qilib tadbiq qilish xavfi bor. Alloh Taolo aytadi:
فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا
– “Yoʻq, Parvardigoringizga qasamki, to ular oʻz oʻrtalarida chiqqan kelishmovchiliklarda sizni hakam qilmagunlaricha va keyin siz chiqargan hukmdan dillarida hech qanday tanglik topmay, toʻla taslim boʻlmagunlaricha-boʻyinsunmagunlaricha zinhor moʻmin boʻla olmaydilar”. [4:65]
Shuning uchun moʻminlar hukmini bilmagan ishlarini qilishilari umuman mumkin emas, balki bilganlardan soʻrashlari farz. Rasululloh(s.a.v) Abu Dovudning Jobir(r.a)dan rivoyat qilgan hadisida shunday dedi:
“أَلاَ سَـأَلُوا إِذْ لَمْ يَعْلَمُوا فَإِنَّمَا شِفَاءُ الْعِيِّ السُّؤَالُ”
“Bilmasalar, soʻramabdilarda. Chunki, johillikning davosi soʻrashdir”.
Shunga koʻra, daʼvatchilarda Ummatga taʼsir oʻtkazish va daʼvat yoʻlida kurash bilan bir vaqtda oʻrganish ham toʻxtamasligi kerak. Chunki Islom aqida va sharʼiy hukmdan iborat, aqidasi ham, undan kelib chiqqan har bir hukm ham siyosatdir. Nususlarda yuzlab hodisalarning tarixini, sharʼiy hukmlarni amalga oshirishga undaydigan suratda tuygʻularga taʼsir qilish uchun keltirilgan. Hukmni oʻz dalillaridan istinbot qilish tomonidan aytilganda “fiqh” deyiladi. Masalan: Alloh shunday deydi:
إِنْ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ
– “Hukm-hokimlik faqat Allohnikidir”. [12:40] yoki
Rosululloh(s.a.v): “Sizlardan biror kishi to xohishi men olib kelgan narsaga tobe boʻlmaguncha moʻmin boʻlmaydi” degan hadisdan mujtahid “moʻminning xohish-istagi shariatga tobe boʻlishi, har bir soʻzi, amallari va chiqargan hukmlari shariatdan olinishi farz” desa, bu fiqh boʻladi. Endi farz-vojiblarni amalda tatbiq boʻlishiga qattiq qiziqish, harakat qilish yoki haromlardan tiyilish, uni qilishdan nafratlanish yoki sunnutlarga intilish, havas qilish kabi ishlarni tasavvur qilishi, hamda har bir hukmga bogʻlab hayotdagi voqeʼligini tasavvur qilishi fikriy tushunish boʻladi. Lekin biz, ish shunda toʻhtab qolmaslik kerak, balki har bir moʻminni mazkur hadisda amr qilingan holatga aylantirish uchun tuygʻularga tegish, tarixni, hayotdagi ibratli misollarni keltirish bilan moʻminning hayot yoʻlidagi yoʻnalishini Islom tomon boshqarish farz, hamda yuksaklik choʻqqilari tomon yetaklab borish kerak deb tabaniy qilganmiz. Daʼvatchining faoliyati sharʼiy hukmlarga asoslangan boʻlsa ham, Islomni tushunishni va yetkazishni fikriy boʻlishini zarur boʻlsada, koʻzga koʻringan jihati siyosiy jihati boʻlishi shart. Yaʼni fiqhni bilish va uni fikran yaxshi tushunishning oʻzi bilan Islom toʻliq boʻlmaydi, balki asosiy jihati; ichki va tashqi ishlarni boshqarishdan chetda qoladi. Shuning uchun fiqhni bilmagan yoki uni fikriy tushunmagan daʼvatchi Islom siyosatini bilmaydi. Shuningdek maqsad faqih, mufakkir yoki muallim boʻlish ham emas, balki oʻzining va Ummatning hayotini Islom asosida toʻgʻri tomonga yoʻnaltirish ishi boʻlishi zarur.
Gʻarib.
