Turkiyadagi qator portlashlar ortida kim turibdi va buning Suriya qoʻzgʻoloniga qanday aloqasi bor!?
2014 yil 28 iyun kuni Istanbulning “Otaturk” aeroportida yuz bergan portlashlarda 44 kishi halok boʻlgani va 239 kishi jarohatlangani aytildi… Bu aeroport turizm sanoatining markazi boʻlib, dunyodagi eng faol aeroport sifatida koʻriladi. Undan oʻtgan yili 61 million kishi foydalangan. Shuning uchun ushbu portlashlar 2013 yildan beri Turkiyani larzaga solib kelayotgan portlashlarning eng xatarlisi, deya baholandi.
Aeroportdagi portlashlarni amalga oshirganlar uni oʻz zimmasiga olmaguncha, kishi uni kim qilganini aniq aytolmaydi, chunki dam u tomon ayblansa, dam bu tomon ayblanmoqda. Shuning uchun mavjud vaziyat va shart-sharoitlardan, u yer-bu yerdan yangrayotgan bayonotlardan hamda bu hodisadan kim manfaatdor ekanidan kelib chiqib gumondorlar koʻrsatilishi mumkin. Shuningdek, bugun Amerika va Britaniya kabi mustamlakachi xalqaro kuchlar borligini, ikkisi oʻrtasida yashirin kurash ketayotganini hamda ular foydasiga ishlovchi mahalliy kuchlar borligini anglash lozim. Rossiya davlatining Oʻrta Osiyo va Kavkazdan Turkiyaga kelib faoliyat qilayotgan islomiy faollar joniga suiqasdlar uyushtirganini, unga Chechenistondagi malayi Ramzan Qodirovning josuslik xizmati yordam berayotganini ham unutmaslik kerak. Bu kimsaning oʻzi 2016 yil 10 fevralda “Rossiya 1” telekanaliga bergan intervьyusida Checheniston respublikasi josuslaridan “Islomiy Davlat” tashkiloti safiga kirib aygʻoqchilik qilishi uchun u yerga yuborganini eʼtirof etdi.
Darhaqiqat, portlashlar zanjiri 2013 yildan boshlandi. Birinchi, 2013 yil 11 may kuni Rayhonli shahrida sodir etilgan portlashda 51 kishi nobud boʻldi. Turkiya butun yurtni larzaga solgan bu portlashda Suriya rejimini aybladi. Erdogan Suriyaga quruqlik orqali kirish lozimligiga chaqirar, ammo Amerika bunga rozi boʻlmay kelar edi. U 2013 yil 16 may kuni AQShga borib, Obama bilan uchrashdi, qaytib kelgach esa quruqlik orqali kirishga qilgan talablaridan qaytdi.
2015 yil ham portlashlar bilan boshlandi. Oʻsha yilning 6 yanvarida nomaʼlum ayol sayyohlar maydonida oʻzini oʻzi portlatdi, u bilan bitta politsiya xodimi halok boʻldi va bu amaliyotni Marksistlar guruhi oʻz zimmasiga oldi. Keyin oʻsha yilning 20 iyulida Suruch shahrida sodir etilgan portlashda 34 kishi halok boʻldi, unda “Islomiy Davlat” tashkiloti ayblandi. Ilgari Amerika Suriyadagi qoʻzgʻolonchilarga qarshi hujumlar olib borish uchun oʻziga Injirlikda baza ochishni hamda oʻz boshchiligidagi koalitsiyaga Turkiyaning ham qoʻshilishini talab qilib kelayotgan edi. Suruch portlashidan 4 kun oʻtib, 24 iyulda Amerika uchun Injirlik bazasini ochish toʻgʻrisida kelishuv imzolandi, oʻsha yilning avgustida Turkiya “Islomiy Davlat” tashkilotiga qarshi Amerika koalitsiyasiga qoʻshilganini ham eʼlon qildi.
Oʻsha yilning 10 oktyabrida Anqara temir yoʻl vokzalida sodir etilgan portlashda 102 kishi halok boʻldi va unda ham “Islomiy Davlat” tashkiloti ayblandi. Keyin 1 noyabrda qayta saylovlar boʻlib oʻtdi. Ingliz josuslari Erdogan hukumatini agʻdarish uchun xavfsizlik va barqarorlikni izdan chiqarishga harakat qilishardi. Bundan oldin Erdogan partiyasi 2015 yil 7 iyundagi saylovlarda magʻlubiyatga uchragach, faqat oʻzining partiyasidan iborat hukumat tashkil qilish qoʻlidan kelmadi. Shunda faqat oʻzining partiyasini hokimiyatga olib chiqish uchun qayta saylov oʻtkazishga qattiq turib, koalitsion hukumatga rozi boʻlmadi va yakkapartiyaviy hukumatdagina yurt xavfsizligi va barqarorligi taʼminlanadi, dedi. Chunki koalitsion hukumatlar yurt xavfsizligi va barqarorligining buzilishiga sabab boʻlgan edi. Shuning uchun Erdogan mazkur hodisadan va odamlar olqishlaridan foydalanib, saylovda gʻalaba qozondi.
Keyin 2016 yil 12 yanvarda Istanbulning Sulton Ahmad maydonida portlash sodir etilib, aksari nemislardan iborat 10 nafar sayyoh halok boʻldi va uni sodir etishda ham “Islomiy Davlat” tashkiloti ayblandi. Bu portlashda Turkiya uchun hech qanday manfaat yoʻq edi. Aksincha uning turizmiga zarar keltirardi, yurtni beqarorlashtirardi. Turistlarning aksari Rossiyadan kelardi. Shuning uchun Turkiya tomonidan Rossiya harbiy uchogʻining urib tushirilishi ortidan rus hukumati sayyohlarni Turkiyaga safar qilishdan man qildi. Rossiya Turkiyadan qattiq gʻazablandi va u bilan savdo, turizm va boshqa sohalarni toʻxtatib qoʻydi. Maʼlumki, ruslarda turistik sayohatga talab katta boʻlib, Turkiya ularga juda yoqardi. Buni Rossiya bosh vaziri Medvedev ham taʼkidlagan.
Keyin 2016 yil 17 fevralda Anqaradagi ichki ishlar vazirligidan 400 metr uzoqlikda, turk havo kuchlarida xizmat qiluvchi 28 nafar oddiy shaxsning oʻlimiga olib kelgan portlash amaliyoti sodir etildi va uni Kurdiston Ishchilar partiyasiga qarashli bir guruh oʻz zimmasiga oldi. Hukumat darhol aybni Suriyada kurdlar boshqaruvining bir qismini taʼsis etishga harakat qilayotgan Demokratik Ittifoq partiyasiga toʻnkashga shoshildi. Biroq Amerika bu amaliyotni kim qilgani nomaʼlum ekanini taʼkidladi, Demokratik Ittifoq partiyasi ham bu ayblovni rad etdi. 2016 yil 13 fevralda turk armiyasi ushbu partiyani Suriya ichkarisida birinchi bor bombardimon qildi.
2016 yil 19 mart kuni Istanbulda xudkushlik bombasi portlatilib, 4 kishi halok boʻldi, 36 kishi jarohatlandi, aksari xorijliklar edi. Halok boʻlganlardan 3 nafari, jarohatlanganlardan 11 nafari yahudiy boʻlib, ular “Isroil”dan kelgan turistlar avtobusida edi. Bundan atigi olti kun oldin 2016 yil 13 martda ham Anqarada portlash sodir etilib, unda 35 nafar turk aholisi nobud boʻlgandi va bunda hukumat Kurdiston Ishchilar partiyasini ayblagandi. Hukumat ayni partiya tarafdorlari, xususan, inglizlar qanotidagi Kurdiston Ishchilar partiyasiga qarashli separatistlar mavjud boʻlgan mintaqalarda keng koʻlamda reydlar oʻtkazdi. Yevropa Erdoganni hukumat reydlari tanqid ostiga olingan hujjatga imzo chekkan akademiklarga tazyiq oʻtkazishda aybladi. Zero, 2016 yil 19 mart kungi Istanbuldagi xudkushlik amaliyotida goʻyo yevropaliklar va yahudiylarga qarata “mana, terroristlar sizlarni nishonga olyapti, shu bois turk hukumati separatist kurdlar va tanqidchi akademiklarga qarshi chora koʻrishga haqli”, degan mujda bor edi.
Endi, 2016 yil 28 iyundagi “Otaturk” aeroportida sodir etilgan portlashlarga kelsak, uning ortidan Erdogan “Turk hukumati terror ortida kim turgan boʻlmasin, unga qarshi kurashadi. Turkiya bir butun vatandir, uni boʻlib boʻlmaydi”, deya bayonot berdi. Ammo hech bir tomonni ayblamadi ham, hech kimni koʻrsatmadi ham. Biroq amerikaliklar “Islomiy Davlat” tashkilotini ayblashga shoshilishdi. AQSh kongressi vakillar palatasining milliy xavfsizlik qoʻmitasi rahbari Maykl Makkol bunday dedi: “Bu hujumni boshqargan Islomiy Davlat tashkiloti harbiy vazirligi yordamchisi chechen Ahmad Chatayevdir”. Markaziy razvedka boshqarmasi raisi Jon Brennan esa “Istanbul aeroportidagi hujumda IShID barmoq izlari bor”, dedi. Turkiya hali buni tasdiqlamaganiga qaramay shunday dedi. Shularning ortidan Erdogan ham “Hujumni Islomiy Davlat tashkiloti sodir etganiga koʻproq taxmin bor”, deya bayonot berdi. Ammo hujumni “Islomiy Davlat” tashkiloti oʻz zimmasiga olmadi. Zero, bu hujum turk hukumatini “nol” muammoli holatga qaytishga chaqirayotgan bir vaziyatda sodir etildi. Bu shuni anglatadiki, turk hukumati oʻzi bilan xusumatlashgan barcha davlatlar bilan, yaʼni bosh vazir Yildirim sanab oʻtganidek, “Rossiya, yahudiylar davlati, Misr va Suriya” bilan yarashib olishni istamoqda. Masalan, Rossiya va yahudiylar davlati bilan muammolarini tekislab boʻldi, Misrdagi Sisiy rejimi bilan ham yarashishga harakat qilmoqda, Erdoganning togʻut Bashar Asad bilan telefon soʻzlashuvi olib borgani toʻgʻrisida ham xabarlar sizib chiqdi.
Turkiya ilmoniy davlat va islomiy yurtlarda ilmoniylikni targʻib qiladi. Masalan, Erdogan 2011 yil Misr ahli qoʻzgʻolon boshlashi ortidan ularni ilmoniy tuzumga chaqirdi. Shuningdek, Turkiya oʻtgan yili Vena konferentsiyasining Suriya rejimi ilmoniyligini saqlab qolishga oid qarorlarini qabul qildi. Rossiya bosh vaziri ham “Umuman olganda, terroristik tashkilotlarga va terrorist boʻlmagan guruhlarga ajratishda turklar bilan oramizda hech qanday ziddiyat yoʻq”, dedi.
Turkiya Suriya ahliga qarshi tahdidli bayonotlar berib, ularni Amerika yechimini qabul qilmaslik oqibatlaridan ogohlantira boshladi. Ular oldidan chegaralarini yopib oldi, himoyalanishlari va togʻut rejimga qarshi urushni davom ettirishlari uchun Turkiya yerlariga kirayotgan joylarga mustahkam devorlar qurdi. Keyin esa Suriya ahlidan iborat qochqinlarga qasddan oʻq uzib, qurolsiz erkaklar, ayollar va bolalardan 11 nafarini oʻldirdi. Togʻut Asad Turkiyaning bu xizmatlarini olqishladi. 2016 yil 1 iyul kuni Avstraliya televideniyesiga bergan intervьyusida Asad bunday dedi: “Turkiyaning Suriyadan oqib borayotgan qurolli jangarilarning qoʻshimcha madad oladigan yoʻllarini toʻsib, chegaralarini yopishi, birgina shuning oʻzi, ularning bir ikki haftada yoki bir oyda yurt ichkarisida butunlay magʻlub boʻlishlariga kafil boʻladi”.
Diqqatni jalb qiladigani shuki, “Otaturk” aeroportidagi portlashlar ijrochisini hali Turkiyaning oʻzi aytmasidan turib, amerikaliklar “Islomiy Davlat” qildi, deyishga shoshilishdi. Yaʼni Amerika shuni istamoqdaki, Turkiya ahli Suriya ahliga hamdard boʻlishdan voz kechib, Shomdagi musulmon birodarlariga qarshi Amerika hamlalarini, qoʻzgʻolonlarni yoʻq qilish urinishlarini qoʻllab-qoʻvvatlasin… Turkiya ahliga Shom qoʻzgʻoloni juda xavfli, u terrorchilarni yetishtirib chiqaryapti, bu terrorchilar esa portlatish amaliyotlari orqali sizni oʻldiryapti, Turkiya iqtisodiyotiga zarba beryapti, degan narsani namoyon qilmoqchi. AQShning mana shunday iflos rejasini Erdogan ijro etib, Suriya ahliga tazyiq oʻtkazmoqda. 2015 yil 30 sentyabrdan boshlab AQSh tavsiyasi asosida Suriya xalqini qatli om qilishga kirishgan, ayni rejaning yana bir ijrochisi boʻlgan Rossiya bilan ham yarashib oldi. Darhaqiqat, ushbu magʻrur qoʻzgʻolon Amerikani ham, Rossiyani ham boshi berk koʻchaga kiritib qoʻydi. Natijada, Amerika Turkiyada va boshqa yerdagi Ummatni qoʻzgʻolonchilarga qarshi gijgijlash va ularning butun musulmonlar tomonidan qoʻllab-quvvatlanishini uzish zarur, ana shunda yolgʻiz qolgan qoʻzgʻolonchilarni yoʻq qilish oson kechadi, degan fikrga keldi.
Suriyadagi Ummat qoʻzgʻoloniga qarshi til biriktiruv hajmi juda katta. Xalqaro, regional va mahalliy kuchlarning barchasi shayton Amerika boshchiligida bir safga tizilib, shu qoʻzgʻolonga qarshi urush qilmoqda. Qoʻzgʻolonning esa Allohdan oʻzga hech kimi yoʻq. Allohgina ularni himoya qiladi, qoʻriqlaydi, uni va moʻʼminlarni Oʻz nusrati bilan qoʻllab-quvvatlaydi. Chunki u nusrat-yordam beruvchilarning eng yaxshisidir.
Asʼad Mansur
