Amaldagi qonunga muvofiq, Qirg‘iziston davlat qarzi Yalpi ichki mahsulot (YaIM)ning 60 foizidan oshmasligi kerak. Ammo bugungi kunga kelib esa davlat qarzi belgilangan miqdordan oshib o‘tib, YaIMning 60,3 foizini tashkil etdi.
Hukumat matbuot xizmatining xabar qilishicha, 2016 yilning 31 kungi holatiga ko‘ra, davlat tashqi qarzi 3 milliard 646 million dollar (255,3 milliard som)ni yoki YaIMning 60,3 foizini tashkil etdi.
Garchi hukumat tashqi qarzlarni kamaytirish maqsadida xorijiy kreditlarni jalb qilishda keskin siyosat qo‘llashini ma‘lum qilayotgan bo‘lsada, tashqi qarzlar bo‘yicha berayotgan hisobotlari bir-biriga zid kelmoqda. O‘tgan yilning dekabr oyida hukumat davlat qarzi 3 milliard 800 million dollar (288 milliard 800 million som)ga yetgani haqida xabar qilgan edi.
O‘tgan yil oxirida muassasalararo ishchi guruh tarqatgan ma‘lumotda ham Qirg‘izistonning qarzi 3 milliard 800 million dollarga yetib qolgani, shundan 3 milliard 420 million dollari xorijiy davlatlardan olingan qarzlar ekanligi aytib o‘tilgan edi.
Xabarda aytilishicha, tashqi qarzning yarmidan ko‘prog‘i Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi va Osiyo taraqqiyot bankidan olingan qarzlarni tashkil qiladi. Shuningdek, Qirg‘iziston katta miqdorda qarz olgan davlatlar safiga Xitoy, Rossiya, Yaponiya va Turkiya kiradi.
Turkiston:
AQSh davlatining qarzi shu kunda 19 trillion dollordan oshib ketdi. Bu AQShning (YaIM)siga nisbatan 113.7 % ni tashkil etadi. Agar bu AQShning fuqorolariga taqsimlanadigan bo‘lsa, har bir amerikalik uchun 53 ming dollordan to‘g‘ri keladi. Yevropa ittifoqining umumiy qarzi 18 trillion, bu ham butun ittifoqning YaIMsidan ko‘p.
Davlatlar o‘rtalaridagi qarz muammolari hozirda faqat siyosiy bosim berish quroli bo‘lib qoldi. Nega Qirg‘iziston singari qashshoq mamlakatlar ham yoki AQShsingari boy va kuchli davlatlar ham qarzga botib boraverishadi. Buning hammasi xalqaro iqtisodiy va siyosiy sistemaning noto‘g‘ri asosga qurilganiga dalolat qiladi. Bu kapitalistik sistemaning buzuq va o‘ta zaif iqtisodiy sistemasining oqibatidandir.
Lekin ishning siyosiy tomoni o‘ta ahamiyatli. Dunyoda tovar va ishlab chiqarish mahsulotlari va xizmat ko‘rsatish resurslari chekli. Ya‘ni insonlar manfaati uchun yaratilgan tabiiy boyliklar va ulardan foydalanish imkoniyatlarimiz cheklangan. (YaIP) yalpi ichki mahsulot har bir mamlakat, o‘zining hududi ichida, dunyoda yaratilgan tabiiy boyliklardan qanchalik foydalana olayotgani yoki qanchalik o‘zlashtira olgani bilan o‘lchanadi. Ya‘ni, davlat va fuqorolar uchun xizmat qilayotgan ko‘chmas yoki ko‘chuvchi mulklar, xizmat ko‘rsatish resurslarini ko‘lami bilan o‘lchanadi.
Xalqaro sistema shunday shakllantirilganki, unda yirik va yetakchi davlatlar dunyoning har burchagida joylashgan tabiiy boyliklardan foydalana olishadi. Zaif davlatlar esa, o‘z hududida joylashgan tabiiy boyliklardan ham mustaqil foydalana olishmaydi. Qirg‘izistonda Qumtor oltin konini Kanada davlat kompaniyasi bosib olgan, hatto bir necha o‘n yillardan buyon uni haydab chiqara olmayotgani bunga yaqqol dalil bo‘la oladi. Chunki bu olamiy kompaniyalar ortida xalqaro kapitalistik sistema turibdi. Ular o‘z manfaatlarini himoyasi uchun xalqaro sud tizimini tuzib olishgan. Xalqaro qonunlar qabul qilib, o‘zlarining barcha harakatlari uchun qulay sharoitlarni qonuniylashtirib olishgan.
Qirg‘iziston o‘z boshiga tushib borayotgan muammolarda yana prizidentini yoki hukumat vakillarini ayblab, ularni quvib yuborish bilan o‘z muammolarini hal qilish uchun harakat boshlaydi. Ularni yana o‘sha kapitalist sistemasi yetakchilari chalg‘itishmoqda. Bu siyosiy buzuq Qirg‘iz elitasi, ikki marotaba hokimiyat almashgani nima oqibatlarga olib kelgani, yashash darajalarimiz qaysi tomonga o‘zgargani va nima uchun yaxshi tomonga o‘zgarmagani haqida fikrlay olishmadi. Bu kulfatlarning barchasi kufr sistemasining tuzog‘i ichiga qurilgan tizim ichida yashayotganimizdan ekanini aytib kelayotgan siyosatchilarni esa, ekstremist, terrorist deb jamiyatdan chetlatishga urinishmoqda.
Endi Qirg‘izistonning tashqi qarzlaridan, unga bosim berish quroli sifatida foydalanishadi. Mamlakat qarzi YaIMsining 60%dan yuqorilab ketganida esa, defolt e‘lon qilamiz deb yana qo‘rqitishadi. Chunki xalqaro qonunlar, bir davlat jinoyat qilganida boshqa davlatlar tomonidan unga qarshi chora ko‘rishi bilan hayotda tatbiq qilinadi. Qirg‘izistonning qarzi ko‘paygani uchun yirik davlatlar jazolashi mumkin. AQShning qarzi, YaIMsining 100% dan o‘tib ketganida, uni kim jazolay oladi. Xalqaro hamjamiyatlar bunga ham, boshqa yangi rezolyutsiyalar bilan yo‘l topishdi. Ular oddiy odamlar tushuna olmaydigan iboralar bilan AQShning hozirgi holatini ham qonuniylashtirib qo‘yishdi.
Qirg‘iziston muammosi faqat xalqaro kapitalistik sistemaning ustimizda turganiga bog‘liqdir, hamda shu sistema tuzgan xalqaro global olamiy siyosatning mavjud ekaniga bog‘liqdir, Islom dini harom qilgan xalqaro qonunlarning ustilarimizda mavjud bo‘lib turganiga bog‘liqdir, hokimiyat, o‘z fuqorolarining e‘tiqodlaridan kelib chiqqan islomiy mafkuradan voz kechib, kufr mafkurasini o‘z xalqiga majburlayotganiga bog‘liqdir, siyosiy elita, rossiyaparast va amerikaparast bo‘lib, Qirg‘izistonni ikki tomonga tortib borishayotganiga bog‘liqdir.
