Panama hujjatlarining fosh etilishi ortida nima bor? Nega bu hujjatda kapitalizm va kapitalistik davlatlar korruptsiyasi fosh etildi?
As‘ad Mansur qalamiga mansub
Panama hujjatlari 2016 yil 3 aprelda nashr qilindi. Unda dunyodagi hozirgi va sobiq siyosatchilar hamda davlat rahbarlarining kontrabanda va pul yuvish kabi jinoyatlarga aralashganliklari fosh etilgan. Jumladan, Rossiya prezidenti Putin yaqinlarining milliard dollar atrofida pul yuvish ishiga aralashganliklari aytiladi. Hujjatda Xitoy prezidenti Si Tszinьpin oila a‘zolariga aloqador bo‘lgan shirkatlar hamda hukumatdan ag‘darilgan Husni Muborak, o‘lib ketgan Qazzofiy va tog‘ut Bashar Asad oilalari bilan bog‘liq bo‘lgan sirli shirkatlar fosh etildi. Shuningdek hujjat Saudiya podshohi Salmon, Birlashgan Arab Amirliklari prezidenti Xalifa ibn Zayd, Qatar sobiq bosh vaziri va amiri Hamad ibn Xalifa bilan sobiq bosh vaziri Hamad ibn Josim, Iroq va Iordaniyaning sobiq bosh vazirlari Iyod Alaviy bilan Ali Abu Rog‘ib va boshqalarni ham chetlab o‘tgani yo‘q. Jazoir Frantsiyaga norozilik bildirib, uning elchisini yurtdan chiqarib yubordi va noroziligini Frantsiya hukumatiga yetkazishini tayinladi. Chunki Frantsiyada chiqadigan Le Monde gazetasi Buteflika suratini ham Panama hujjatlari ro‘yxatida nomlari keltirilgan dunyo rahbarlari suratlari orasida chop etgan edi. Darhaqiqat, Panama hujjatidan Britaniya bosh vaziri Devid Kemeron nomi ham joy oldi. Uning 2010 yil vafot etgan otasi Ien Kemeron Britaniya hukumatiga soliq to‘lamagan Panamadagi ofshor firmani ochilishiga va rivojlantirilishiga aloqador bo‘lgani aytiladi.
Bu hujjatlardan Rossiya ham g‘azablandi. Rossiya prezidentligi matbuot kotibi Dmitriy Peskov bunday dedi: “Bunga o‘xshash da‘volardan maqsad, asosan dunyo jamoatchiligi fikriga ta‘sir o‘tkazishdir. Rossiyada parlament va prezidentlik saylovlari vaqti yaqinlashar ekan, bunga o‘xshash turli hisobotlarda avvalo Putin nishonga olinmoqda. Bu narsa Kremlьga ochiq ko‘rinib turibdi”. U Qarorgohi Vashingtonda joylashgan ICIJ (Jurnalistik Surishtiruv bo‘yicha Xalqaro Konsortsium) hisobotida kelgan narsalarni “firibgarlik va reallikka zid”, deya sifatladi. Keyin bunday qo‘shimcha qildi: “Bu ICIJdagi ishchilarning aksarini jurnalist, deb bo‘lmaydi. Chunki ularning ko‘pchiligi Amerika tashqi ishlar vazirligida, Markaziy Razvedka Boshqarmasi TsRUda va boshqa Amerika xavfsizlik xizmatlarida ilgari ishlagan yoki hozirda ishlab kelayotgan xodimlardir… Bu tashkilotni kimlar moliyalashtirishini biz bilamiz. Gap bu yerda shunday oshkor ma‘lumotlar haqida ketmoqdaki, undan ayni rahbarlar ham, ularning uslublari ham qanchalar darajada noxolis ekani, bu uslublar oldindan bashorat qilib bo‘lmaydigan xulosalarga olib borishi yaqqol ko‘rinib turibdi”. (Rossiya Segodnya).
Rossiya prezidenti matbuot voizining bu gaplariga ICIJ direktori Jerard Rayl “Panama hujjatlariga oid hisobotning nashr qilinishi Rossiyaga qaratilgan emas. ICIJ o‘z qo‘liga tushgan barcha hujjat va bayonotlarning to‘liq bazasini nashr qilmadi va bunday qilish rejasi ham yo‘q”, deya raddiya bildirdi. Demak, bundan hujjatlar saralab olingan bo‘lib, ayrim shaxslarni fosh qilish, ayrim shaxslarni yashirish ko‘zda tutilganini anglash mumkin. Darvoqe, jurnalistlar hisobotda amerikalik rahbarlar yo‘qligiga diqqatni qaratgan edi. ICIJ direktori ularga quyidagicha javob qildi: “Haqiqatdan ham, Mossack Fonseca kompaniyasi faoliyat qiladigan Panamadagi va Britaniyaning Virjin orollaridagi ofshor hududlarida olib borilayotgan moliyaviy operatsiyalarga amerikalik rahbarlarning aralashgani Panama hujjatlarida aytilmagan. Lekin bizning ICIJ yaqin orada amerikaliklar nomini ham nashr qilishiga va‘da beraman”. U yana bunday dedi: “Bu hujjatlar Mossack Fonseca kompaniyasidagi to‘rt yil mobaynida olib borilgan kunlik operatsiyalarni yoritadi. Hujjatlar keng doirali bo‘lgani sababli, bunday sizdirishlar ofshor hududlarni nishonga oluvchi eng qattiq zarba bo‘lib qolajagi taxmin qilinmoqda”. (Frans Press 2016 yil 5 aprel).
Bularning hammasi ayni mavzuda amerikaliklar qo‘li borligini ko‘rsatib turibdi.
Bu hujjatlar Mossack Fonseca kompaniyasiga borib taqaladi va dunyodagi eng katta fosh etish deya baholanmoqda. Chunki unda 11,5 milliondan ziyod hujjat mavjud. Bu kompaniyaning qarorgohi Panamada bo‘lib, qonuniy kompaniya hisoblanadi va u qonuniy xizmatlar ko‘rsatish sohasida 40 yildan beri faoliyat yuritib keladi. Shuning uchun bu kompaniya dunyoning turli burchaklarida o‘z filiallariga, xalqaro tarmoqda elektron saytiga ega. Bu tarmoqda 42 davlatda 600 shaxs faoliyat qiladi. Kompaniya taqdim etadigan xizmatlar xorijiy davlatlar va adliya doiralarida kompaniyalarni ro‘yxatga olishdan iborat bo‘lib, ayni kompaniyalarni idora qilish evaziga yillik haq oladi, shuningdek, ularga boshqa xizmatlar ham ko‘rsatadi, masalan, mablag‘larni idora qilish kabi. Mossack Fonseca kompaniyasi soliqlar g‘oyat past bo‘lgan davlatlarda faoliyat olib boradi, masalan, Shveytsariya, Kipr va Britaniyaga tobe davlatlar: Virgin, Gernsi, Jersi, Men orollari kabi. Demak, bundan ayni ishda Britaniya, uning hukumati va orollari nishonga olingani ayon bo‘lyapti. Chunki yirik miqdordagi moliyaviy o‘g‘irliklar o‘sha yerlarda bo‘lgan.
ICIJ direktori Raylning aytishicha, “hujjatlarni ilk bor Süddeutsche Zeitung nomli nemis gazetasi chop etdi, keyin ICIJ surishtiruv olib borish maqsadida 70dan ziyod davlatning 370 nafar jurnalistiga tarqatish mas‘uliyatini o‘z zimmasiga oldi, buning uchun bir yilcha mashaqqat bilan mehnat qilishiga to‘g‘ri keldi”. Biroq ushbu nemis gazetasining aytishicha, “ayni ma‘lumotlarni noma‘lum manba tomonidan maxfiy ravishda olgan va manba undan hech qanday evaz talab qilmagan, faqat cheksiz ravishda xavfsizlik choralari bilan ta‘minlashni talab qilgan, xolos va bu bir yil oldin bo‘lgan”. Hujjatlar dengiz ortidagi ikki yuzdan ziyod davlatning 214 ming kampaniyasini o‘z ichiga oladi. ICIJ direktori bunday dedi: “Hujjatlar juda katta sondagi shaxslarni o‘z ichiga oladi, jumladan, unda soliqdan qochish va pul yuvish kabi noqonuniy operatsiyalarda 12 nafar davlat prezidentlarining va 143 nafar siyosatchi rahbarlarning qo‘li borligi ochiqlangan”. (Al-Jazira 2016 yil 6 aprel). Mossack Fonseca kompaniyasi asoschilaridan biri Ramon Fonseka yuzlab gazetalarda nashr qilingan, jurnalistik surishtiruvlarda aytilgan ayni hujjatlarning to‘g‘riligini tasdiqladi, biroq “o‘z kampaniyasining qonunbuzarlikka yo‘l qo‘yganini inkor etdi” hamda “yorib kirish sodir bo‘lganini, biroq bu yorib kirish cheklangan miqdorda bo‘lganini” e‘tirof etdi. Ayni hujjatlarni qo‘lga kiritgan va Süddeutsche Zeitung gazetasida ishlovchi ikki jurnalist “oshkor etiladigan hujjatlarning deyarli yarmiga yetib keldik, yaqin kunlarda ko‘plab davlatlar bilan bog‘liq bo‘lgan va manzillari ko‘rsatiladigan mavzularni nashr qilamiz”, dedi.
Ushbu hujjatlar Vashingtondagi ICIJ qo‘lida bir yildan beri saqlab kelingan. Hujjatlarni unga nemis gazetasi bergan, ammo o‘sha payt oshkor etmagan. Bu esa ushbu gazetaning til biriktiruvga sherikligini anglatadi. Chunki har qanday gazeta matbuot poygasini istaydi va hujjatlarni yashirishi, so‘ng esa boshqaga berib yuborishi g‘ayritabiiy holdir!! Bundan tashqari, yana bir doira ham borki, u hujjatlarni qasddan ayni gazetaga bergan va unga nashr qilmaslikni, ICIJga berishni buyurgan. Bu xuddi pul yuvish kabi, oshkor qiluvchi manbani “yuvish” operatsiyasiga o‘xshaydi. Ma‘lumki, Panama Amerika hukmronligi ostidadir. Amerika Panama kanalini ham bosib olgan. Panama prezidenti Manuelь Norьegani esa narkotik moddalar savdosiga aralashganlikda ayblab, Amerikaga noqonuniy tarzda olib ketgan edi. Hozir uni o‘z qamog‘ida saqlab kelmoqda. Manuelь Norьega aslida uning malayi edi. Amerika bundan kanalning 99 yillik o‘z hukmronligi ortidan panamalik egalariga qaytarilishiga yo‘l qo‘ymaslikni ko‘zlamoqda. Amerika uchun bu kanallar g‘oyat muhim sanaladi. Shuning uchun bu mamlakatdagi kuchlarini ikki barobar kuchaytirib, kanalni o‘zlariga qaytarilishini talab qilayotgan odamlarni ovozini o‘chirdi, ularga qarshi kuch qo‘llash bilan tahdid qildi.
Bulardan ko‘rinib turibdiki, Amerika avvalo Britaniyaning adabini berib qo‘ymoqchi. Britaniya mustamlakasi ostidagi orollarga, u yerlardagi hukumatlarga va boshqa Arab davlatlaridagi ko‘plab Britan malaylariga zarba berib, shu orqali uni Amerikaga qarshi ish qilishdan tiyib qo‘ymoqchi bo‘lyapti. Xususan, Shimoliy Afrikada Amerika-Britaniya o‘rtasida keskin kurash ketayotgani ko‘zga tashlanmoqda, buni Liviyada, Yamanda va Sudan janubida yaqqol ko‘rish mumkin. Britaniya ham Yevropa bilan birgalikda harakat qilib, Amerikaning Suriya, Turkiya kabi davlatlar bilan munosabatini buzishga urinmoqda.
Amerika Rossiyani nishonga olmoqda. Uni Suriya ishiga tortib, undan foydalanib bo‘lgach, endi chetga uloqtirmoqda va Ukraina, Gruziya, Armaniston, Ozarbayjon kabi uning atrofidagi davlatlarda nizo olovini yoqish bilan o‘zi bilan o‘zini ovora qilib qo‘ymoqda. Shuningdek, Xitoyni ham nishonga olmoqda, uning Janubiy Xitoy dengizida nufuzini kengaytirib olishiga yo‘l qo‘ymaslikka urinmoqda.
Demokratlar partiyasi yaqinlashib kelayotgan prezidentlik saylovlariga sho‘ng‘ib, unda g‘alaba qozonishga urinar ekan, o‘zini toza qilib ko‘rsatmoqchi bo‘lyapti. Prezident Obama 2016 yil 5 aprel kuni “Soliq to‘lashdan qochish, shubhasiz, butun dunyo uchun xavf sanaladi. Bu yerdagi murakkablik shundaki, ayni qadamlarning aksari qonuniy doiradan chiqmagan holda tashlangan”, deya bayonot berdi. “Kontrobanda bilan shug‘ullanuvchilarni har tomonlama siquvga olish”ga chaqirib, “Amerika iqtisodi ham mablag‘larning chetga chiqib ketishidan aziyat chekmoqda. Chunki shu mablag‘larni yurtning birlamchi ehtiyojlarini qondirish uchun sarflash mumkin”, dedi. Obama ma‘muriyatining o‘z partiyasiga qarshi doiralardagi shaxslarni fosh etishda va ularni ag‘darib, o‘z partiyasini g‘olib qilishda ICIJdan foydalanishi ehtimoldan xoli emas. Chunki hozirda Amerikada nomzodlar saviyasi ham, saylovlar oldi kampaniyalar saviyasi ham pastlab ketgan, shu bois doiralar bir-birlarini ochib tashlash yo‘liga o‘tishdi. Bu esa Amerikaning tubanlik va jarlikka qulash sari ketayotganini anglatadi. Darvoqe, ICIJ direktori ham amerikaliklar nomi ham ochib tashlanishiga va‘da berdi. Shuningdek, Amerikaning muammo kapitalistik tuzumda emas, balki mablag‘larni yurtdan olib chiqib ketayotgan shaxslarda, deya odamlarni aldashga urinayotgani ham fikrimizning yaqqol dalilidir.
Bu hujjatlar faqat davlatlar, hukmdorlar, nufuzli shaxslar va ularning atrofidagilarning korruptsiyasini fosh qilmayapti. Aksincha bundan kapitalistik sistemaning o‘zi ham korruptsiyaga asoslangan ekanligi ochilmoqda. Bu sistemaning burunlar ham jirkanadigan darajada badbo‘y ekanligi ko‘rinmoqda. Chunki kapitalizm o‘ziga manfaatparastlikni asos qilib, odamlarga o‘z fikrlari va o‘lchovlarini zo‘rlab tiqishtirdi. Natijada ular mol-dunyo ortidan itdek xalloslab chopadigan bo‘lishdi, mablag‘ni ehtiyojlari uchungina emas, balki tog‘-tog‘ qilib jamg‘aradigan, kimo‘zarga yig‘ib, bir-birlariga maqtanadigan bo‘lishdi. Hokimiyatga fuqaroni boshqarish maqsadida emas, balki yanada ko‘proq mablag‘ orttirish uchun chiqiladigan bo‘lib qoldi. Oligarxlar uchun noqonuniy qing‘ir yo‘llar bilan, o‘g‘irlik qilib mablag‘ orttirish va shu orqali nafslarini qondirishga oltin fursat topildi. Qonunlarni ayni shu imkoniyatlarni beradigan tarzda ishlab chiqishdi. Oqibatda, mol-davlat egalari ham, ijroiy hokimiyat egalari ham, Allohning o‘rniga, faqat o‘z foydalariga xizmat qiladigan qonun ishlab chiqaruvchi arboblar ham o‘shalar bo‘lib qoldi. Kapitalistik jamiyatlardan ma‘naviy, axloqiy va insoniy qadriyatlar ko‘tarildi, moddiy qadriyat ulardagi birdan-bir oliy qadriyatga aylandi, insonlar o‘rtasidagi oliy munosabatlar o‘zaro yordamlashishga emas, egoizmga asoslanib qoldi. Sizga bugungi kapitalistik jaholat zulmatida qolgan jamiyat yaqqol misoldir.
Bu hujjatlardan kapitalistik davlatlar, garchi bitta sistemaga e‘tiqod qilgan bo‘lsalar ham, bir-birlarini vayron qilishdan tap tortmasliklari fosh bo‘lmoqda. Biroq bu sistemaning asli shunday. Uning o‘zi narsalarni manfaat asosida o‘lchaydi va bitta e‘tiqoddagi kishilarni bir-birlariga yirtqich dushman qilib qo‘yadi, asoslari bitta bo‘lishiga qaramay, mablag‘ qo‘lga kiritib, ko‘proq o‘ljaga ega bo‘lish yo‘lida bir-birini o‘ldiradigan qotilga aylantiradi. Shuning uchun ular bir-birlariga qarshi til biriktirishyapti, manfaat va hukmronlikka ega bo‘lish qasdida bitta e‘tiqoddagi sherigini ham oyog‘idan chalyapti, oyog‘idan chalish u yoqda tursin, xuddi ikkala jahon urushlarida bo‘lgani kabi, hatto bir-birini qirib tugatishga tayyorlanishmoqda.
Olamni xalos etish uchun mana shu kapitalistik sistemani, uning yirik kapitalistlarini qulatmoqdan o‘zga chora yo‘q. Xususan, dunyodagi hamma yovuzlik o‘chog‘i bo‘lgan Amerikani yo‘q qilib, Payg‘ambarlik minhoji asosidagi roshid Xalifalik davlatida gavdalanuvchi sistemani tatbiq etmoq lozim. Ana shundagina korruptsiya, ochko‘zlik, mablag‘ to‘plashga mukkasidan ketish va uning ko‘pligi bilan maqtanish, barchasi zavol topadi. Jamiyatda ma‘naviy, axloqiy va insoniy qadriyatlar hukm suradi, albatta moddiy jihatni ham e‘tiborsiz qoldirilmagan holda, uni ruhiy jihat bilan omuxta qilinadi. Ishlarni Allohga bog‘lash bilan birga, Uning buyruq va taqiqlarini ham baravar tatbiq etgan holda olib boriladi. Ana shunda yer yuzi xalqlarini bu dunyo badbaxtligidan qutqarib, bu dunyoyu oxirat baxt-saodatiga olib chiqiladi.
Roya gazetasining 2016 yil 13 aprel chorshanba kungi 73-sonidan
