بسـم الله الرحمن الرحيم
DA’VAT AMRU MA’RUFDAN FARQLIMI? (5)
Da’vatni yoyish borasida Islomning o’ziga xos yo’li bor: u davlat tarafidan tatbiq qilinadi va butun olamga mafkura sifatida olib chiqiladi. Bu esa Islom tuzumini tushunish va unga amal qilish jarayonida asos vazifasini bajaradi. Islom nizomi hukumat darajasida tatbiq qilinayotgan jamoada Islomning barcha qonunlariga amal qilinishi Islom da’vatini yoyish hisoblanadi. Islom tuzumini musulmon bo’lmagan xalqlarga tatbiq qilinishi da’vatning amaliy tariqati deb e’tibor qilinadi. Davlat yo’q vaqtda, shu davlatni vujudga keltirish eng asosiy ishga aylanib, buni uyushma asosida amalga oshirish tariqatdir. Uyushmani ish uslublari to’risida bir oz tasavvurni paydo qilib, u nima ishlarni amalga oshirishini qisqacha bayoni quydagicha:
Islom da’vatini yoyish da’vatning har bir ishi muayyan g’oya uchun amalga oshirilishini taqozo etadi. Da’vatni yoyuvchidan esa, bu g’oyani doimo tasavvur qilib, unga erishmoq uchun faoliyat ko’rsatib, uni amalga oshirish uchun tinim bilmay mehnat qilishni talab qiladi. Shuning uchun ko’rasizki, u amalsiz fikrga rozi bo’lmaydi. Unday fikrni karaxt qiluvchi xayoliy falsafa deb hisoblaydi. U g’oyasiz fikr va faoliyatga ham rozi bo’lmaydi. Uni so’nish va oz fursatda umidsizlik qamrab olib, nihoyasiga etadigan tebranma harakat deb hisoblaydi. Balki u fikr va faoliyat birligi uchun hamda bu ikkisi birgalikda amalda vujudga keltirish mumkin bo’ladigan muayyan g’oyaga qaratilgan bo’lishi uchun kurashadi. Hizbning vujudi a’zolardagi fikrlarning bir hilligi bilan bo’lib, undagi nuqson hizbni yo’q bo’lishiga olib boradi. Tabanniy qilingan biror fikrni ijro qilishdagi xato harakat, u fikr xoh fikratga, xoh tariqatga va xoh tabanniy qilingan biror uslubga aloqador bo’lsin, agar qasddan qilinmagan bo’lsa og’ir xato deb eotiborga olinadi. Agar qasddan sodir etilgan bo’lsa, bu holatda qasddan yo’ldan ozdirishga harakat sifatida qaraladi. Demak, har qanday hizbiy yigitning raoylarida – bu raoylar xoh fikriy, xoh siyosiy, xoh idoriy bo’lsin – birorta ikkilanish qolishi mumkin emas, balki ularning raoylari qanoat orqali yoki rozilik va xotirjamlik bilan taslim bo’lish orqali mustahkam o’rnatilgan bo’lishi lozim. Uyushmani ishini tushunish uchun undagi tabanniy qilingan ba’zi bir zaruriy va har bir ishida ko’rinib turishi shart bo’lgan fikrlardan o’ntasini keltirib o’taman: 1. Hizbning ko’rinishi siyosat bo’lsa, tabiati fikrdir. 2. Hizb – fikriy, shu’uriy yaxlit birlik bo’lgani uchun bu hizbiy – hizbdir. 3. Viloyat kengashi amalga oshiradigan boshqaruv fikriy boshqaruvdir. Viloyat kengashi hizbni albatta fikr bilan yurgizadi. Mana shu jihatdan uning a’zolari fikr etakchilari bo’lishi lozim. 4. Har bir yigit hizbga bog’lanayotgan vaqtda qasamdan ilgari hizbning idoriy qonunini o’qishi, qasam o’z ichiga olgan itoat vojibligi, tabanniy qilingan narsalarga rioya qilish, tabanniyda salohiyat egasi va idoriy buyruqlarga qattiq rioya qilib, tartib saqlashni tushunishi vojib. 5. Idoriy ishlarga rioya qilish paytida ishlarga eskilik va qotib qolish tug’yon qilgani tufayli ularni kechiktirish va beparvolik qilish mumkin emas. Eng qisqa vaqtda sezilarli natijalarga erishish uchun hizbiy ishlarni amalga oshirishda albatta jonlilik va tezkorlik zohir bo’lishi vojib. 6. Mo”tamad o’z viloyatida idoriy qonun va ta’mimlarga muvofiq hizb boshqaruvi va da’vatdan bosh mas’ul hisoblanadi hamda, viloyat kengashi raisi va salohiyat egasi bo’ladi. 7. Natijalarga etishda amaliy qoidaga ergashmoq lozim. Amalning fikr ustiga qurilishi va muayyan g’oya uchun bo’lishi amaliy qoidadir. Amalni fikrdan yoki muayyan g’oyadan yoki iymondan ajratish mutlaqo joiz emas. Chunki bu ajratishda – u qanchalar oz bo’lmasin – amalning o’ziga, amalning natijasi va uning doimiyligiga xatar bor. Shu sababli, amalga kirishayotgan har bir shaxsga uni boshlash uchun muayyan g’oya tushunarli va ravshan bo’lishi kerak. Har bir amalning maqsadi bo’lishi lozim deb aytishdan murod fikr yuritish va amal qilishning bir muayyan g’oya uchun bo’lishidir. Bu esa bir butun vujud sifatida hizbning o’zida va uning har bir a’zosida bo’lishi shart. 8. His qilishdan fikrga emas, bevosita amalga o’tib ketish xatarlidir. Chunki bu narsa voqeni o’zgartirmaydi, balki insonni qoloq aqliyatda yashaydigan va voqeni fikr yuritish o’rni emas, fikr yuritish manbai qilib oladigan voqeiy (realist) va qoloq (reaktsioner) insonga aylantirib qo’yadi. 9. Uslublar va unga o’xshash ishlar qiyodat tarafidan muayyan rejada tuzib berilishiga ehtiyoj yo’q. Zero, ular idoriy va ijroiy ishlardan bo’lib, ularni har bir jihoz o’zi bajarishi mumkin. Chunki har bir jihozda hizbiy hayot girdobiga sho’ng’ishga ularni layoqatli qilib qo’yadigan etarli imkoniyat mavjud. Bu erdagi masala har bir jihozda namoyon bo’lishi lozim bo’ladigan hizbiy faollikka taalluqli. 10. Hozirda mulohaza qilinishi vojib bo’lgan narsa shuki, hizb yigitlari qaysi fikrlarda fikriy kurashni paydo qilishayotgan bo’lishsa, o’sha fikrlarning voqeligini ochiq-ravshan tasavvur qilib olishlari va munozara qilishayotgan yoki sharhlab berishayotgan paytlarida bu fikrlarning voqeligini ochiq va his qilinadigan shaklda tasvirlab berishga harakat qilishlari kerak.
Amru-ma’ruf va nahiy-munkar ham da’vatdan bo’lib, da’vat Islomni o’rganishlari uchun kofirlarga va Islomni tushunmagan musulmonlarga nisbatan amalga oshirilsa, amru-ma’ruf va nahiy-munkar faqat har bir voqe’likka aloqador shar’iy hukmni bilib, unga rioya qilmayotgan musulmonlarga nisbatan qo’llanadi, chunki da’vat Islomni etkazishning o’zi emas, balki amalga oshirish uchun qo’ldan kelgan shar’iy ishlarni ham amal oshirishdir, ya’ni haqqa burilishga majbur qilishdir. Bu borada ham Islomning aniq echimlari bor: Alloh Taolo aytadi:
Xotinlaringizning itoatsizligidan qo’rqsangiz, avvalo ularga pand-nasihat qilinglar, so’ng (ya’ni nasihatlaring kor qilmasa) ularni yotoqlarda tark qilingiz (ular bilan bir joyda yotmang, yaqinlashmang), so’ngra (ya’ni shunda ham sizlarga bo’ysunmasalar) uringlar. Ammo sizlarga itoat qilsalar, ularga qarshi boshqa yo’l axtarmanglar. Albatta, Alloh eng yuksak va buyuk bo’lgan zotdir“. [4:43]
Ayol itoatsizlik qilgan, ya’ni eriga qarshi chiqib, unga osiylik qilgan vaqtida – qilingan gunoh odob berishning qaysi turiga muhtoj bo’lsa, shunga qarab – u ayolga chiroyli pand-nasihat bilan, yotoqlarda tark qilish bilan va og’ritmaydigan qilib urish bilan odob berish huquqini erga berdi. Agar otalar yosh go’daklariga bevosita sarf-xarajat qilishni paysalga solishsa yoki baxillik qilishsa, ularga bevosita sarf-xarajat qilishni ayol zimmasiga yukladi va erkak kishini ushbu holatlarda u ishlarni bajarishdan man etdi. Hind Rasululloh(s.a.v)ning oldilariga kelib: «Ey Rasululloh, Abu Sufyon baxil odam. U menga va bolamga etadigan nafaqani bermayapti», dedi. Shunda Rasululloh(s.a.v): «o’zing bilan bolangga kifoya qiladigan narsani yaxshilik bilan ol», dedilar» (muttafaqun alayh). Qozi erkakni nafaqani ayolga topshirishga majbur qiladi va u ishlarni bevosita bajarishni ayolga beradi. Ushbu holatlarda bevosita sarf-xarajat qilishni erdan qabul qilmaydi. Hullas, noshar’iy ishlarga rozi bo’lib, shu holda davom etishimiz Alloh Taoloning la’natiga va g’azabiga duchor bo’lishimizga sabab bo’ladi, Alloh saqlasin. Zotan, Rasululloh(s.a.v) Abu Mas’ud(r.a)dan rivoyat qilingan hadisda aytadilarki: «Bani Isroilga eng avvalo kirgan nuqson shu ediki, bir kishi boshqa kishiga yo’liqqan paytda: «Ey falonchi, Allohdan qo’rqqin va bu qilayotgan ishingni tashlagin, chunki bu narsani qilish sen uchun halol-durust emas», der edi. So’ng ertasi kuni u bilan uchrashgan paytda uni yana o’sha holatda ko’rar edi. Lekin bu narsa u bilan birga eb-ichishdan, birga o’tirishdan qaytarmas edi. Bas, ular shunday qilishgach, Alloh ularning ba’zilarining qalblarini ba’zilari bilan urdi». So’ngra Rasululloh(s.a.v) ushbu oyatni tilovat qildilar:
لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ ۩ كَانُوا لاَ يَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ ۩ تَرَى كَثِيرًا مِنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَفِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ ۩ وَلَوْ كَانُوا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالنَّبِيِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِيَاءَ وَلَكِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ فَاسِقُونَ ۩
„Bani Isroildan kofir bo’lgan kimsalar Dovud va Iso binni Maryam tilida la’natlangandir. Ularning la’natlanishiga sabab qilgan isyonlari va tajovuzkor bo’lishganidir. Ular bir-birlarini qilgan noloyiq ishlaridan qaytarmas edilar. Bu qilmishlari naqadar yomon ish! Ulardan ko’plari kofir bo’lgan kimsalarni do’st tutganlarini ko’rasiz. Ularga havoyi nafslari naqadar yomon narsani – Allohning g’azabini keltirdi. Endi ular abadiy azobda qoluvchidirlar. Agar Allohga, Payg’ambariga va unga nozil qilingan kitobga iymon keltirganlarida edi, ularni do’st tutmagan bo’lur edilar. Lekin ulardan ko’plari itoatsiz kimsalardir“. [5:78-81]
So’ngra shunday dedilar: «Yo’q, aslo, Allohga qasamki, sizlar albatta yaxshilikka buyurasizlar va yomonlikdan qaytarasizlar. Sizlar albatta zolimning qo’lidan ushlaysizlar va uni haqqa burilishga majbur qilasizlar va albatta uni haqqa mahkam bog’lab qo’yasizlar. Yoki albatta Alloh ba’zilaringizni ba’zilaringiz qalbi bilan uradi, so’ngra ularni la’natlaganidek, sizlarni ham la’natlaydi».
Musulmonlarning ishi zimmasida bo’lgan “imom”ni amru-ma’ruf va nahiy-munkar qilish esa, amru-ma’ruf va nahiy-munkarning, hatto shar’iy hukmlarning “toji”dir, chunki kofirlarga, ularning malaylariga qarshi chiqish Ummat arasida qahramonlik bo’ladi. Ammo bu ishda “itoatsiz” degan tamg’a bosilib, musulmonlarning nafratiga uchrab, jabrlanishi hatto o’lib ketish havfi bor, ya’ni moddiy va ma’naviy havf bor va bu ishni Allohga tavakkul qilgan haqiqiy “rijol”largina qilishi mumkin. Zero bunda Ummatning ishlarini tartibga tushishiga va taraqqiyot etishiga, hamda o’zining olam oldidagi vazifasini chiroyli ado qilishga kafolat bor. Shuning uchun Alloh Taolo bunday mo’minga eng buyuk mukofotni va’da qilyapdi. Rasululloh(s.a.v) dedilar: “Shahidlar sayyidi Hamza ibn Abdulmuttalib va jabr-zulm qiluvchi imomga qarshi chiqib, uni yaxshilikka buyurgani va yomonlikdan qaytargani uchun imom uni o’ldirgan kishidir”. Alloh Taolo dedi:
وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا
“Shuningdek (ya’ni haq yo’lga hidoyat qilganimiz kabi), sizlarni boshqa odamlar ustida guvoh bo’lishingiz va payg’ambar sizlarning ustingizda guvoh bo’lishi uchun o’rta (adolatli) bir millat qildik”. [2:143]
Islom Ummatini yaxshi ummat bo’lishidagi asosiy sifati ham iymon bilan birga amru-ma’ruf va nahiy-munkardir. Bu sifat bizda yo’qolishi oqibatida xor bo’ldik. Alloh Taolo aytadi:
كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنْ الْمُنكَرِ
“(Ey ummati Muhammad), odamlar uchun chiqarilgan millatlarning eng yaxshisi bo’ldingiz. Zero siz yaxshi amallarga buyurasiz, yomon amallardan qaytarasiz va Allohga iymon keltirasiz”. [3:110]
G’arib.
