23 iyun kuni Qirg’iziston poytaxti Bishkek shahrida bo’lib o’tgan ShHT iqtisodiy forumi natijalari bo’yicha o’tkazilgan matbuot anjumanida ShHT bosh kotib Dmitriy Mezentsevning ma’lum qilishicha, Shanxay hamkorlik tashkiloti Buyuk ipak yo’lini qayta tashkil etish bo’yicha Xitoy kiritgan taklifni qabul qiladi va qo’llab- quvvatlaydi.
Uning so’zlariga ko’ra, “ushbu taklif kelajakdagi savdo- iqtisodiy hamkorlik uchun juda muhum hisoblanadi”.
“Har bir tomonlar uchun hamkorlikning aniq jihatlarini belgilab olish zarur. Iqtisodiy hamkorlik yangi ish o’rinlarini barpo etishi, milliy infrastrukturani rivojlanishga yordam berishi hamda milliy bozorlarni kuchaytirishi zarur. Ammo shu bilan birga raqobat muhitini buzilish omili bo’lmasligi kerak. Hali oldinda Buyuk ipak yo’li iqtisodiy xalqasini barpo etish masalasi turli darajalarda muxokama qilinishi turipti”, – dedi Mezentsev.
Izox: “Ipak yo’li” strotegiyasini ishlab chiqish xaqidagi akt, 1999 yili AQSh kongresi tomonidan qabul qilingan bo’lib, asosiy maqsadi Rossiya bilan Xitoy o’rtasidagi giopolitik manfaatlar ustidagi sovuqchiliklarni kuchaytirish bilan birga Markaziy Osiyo va Kavkaz mintaqalaridagi o’zining ta’sir quvvatini kuchaytirish.
Xitoy raxbari Si TSzipinning 2013 yil 10 oktyabrda Xind parlamenti oldidagi nutqida, 7 sentyabrda Astanadagi bengan bayonotlaridan xulosa qilinsa, Xitoy xam AQShning manfaatlari bilan o’z manfaatlarini birlashtirib, mintaqalardagi o’z manfaat va siyosiy ishtiroklarini kuchaytirishga qattiq xarakat boshlagan. Yuqoridagi Rossiyaning “ipak yo’li” loixasi bilan xamkorlik qilish shartlariga rozilik berishi, uning Xitoyga bo’lgan extiyoji balandligidan va umuman olganda AQShning bu loixasiga qarshi ish olib borishi Yevro Osiyo ittifoqi loixasining umuman amalga oshmay qolish xavfi borligidan. Lekin shu shartnomalar imzolanishi muammolarni xal bo’lganidan darak bermaydi. Bu faqat Rossiyaning Ukraina va Suriya muammolaridan pozitsiyalari zaiflashib borayotgani, shu vaziyatda Markaziy Osiyo va Kavkazda muammolar kelib chiqishi mumkinligini e’tibori bilan, “ipak yo’li” xarakati asosidagi yo’nalishlarda ishtirok etib bo’lsa xam bojxona ittifoqi va YeVRO Osiyo ittifoqi loixalarini boriga baraka yo’sinida yurgizib olmoqchi.
Xitoy Rossiyaning pozitsiyalarining zaiflashib borayotganidan, shu bilan parallel AQShning Rossiya bilan giopolitik qarama qarshiliklarining kuchayib borayotganidan, o’z manfaatlarida unumli foydalanib qolmoqchi. Uning bu xolati AQSh uchun kutilgan xolat xisoblanadi. Chunki u mintaqadagi Rossiyaning quvvatini zaiflashtirishda aynan Xitoyning ochko’z va xalqaro siyosatdagi mavqe’yini kuchaytirishga bo’lgan intilishidan foydalanadi. Rossiya endi Xitoyni ilgarigidek xalqaro maydonda boshqara olmasligini va buning buyog’i u bilan o’z aro teng munosabatlar qurish asosida xamkorliklarning yangi strotegiyasini tuzish kerakligini anglab etdi. Bunga uni AQShning Xitoyni xuddi Germaniya singari o’z qanoti ostida dunyoda xaqiqiy etakchi davlatlar safida ish olib bora oladigan bo’lishi mumkinligiga ishontira olgani va shuning bilan bir qatorda Rossiyaning xalqaro maydonda obruysizlanib borayotgani sabab bo’ldi.
Bu dunyo giopalitikasini o’zgartirib yuborishi mumkin bo’lib turgan katta loixalardan AQShning kutayotgan yana bir katta maqsadi xam bor. U Rossiya, Xitoy va Xindistonning o’rtalarida mavjud yoki kutilayotgan xar qanaqangi xamkorlik yoki yaqinliklarni buzib yuborishga qaratilgan xarakatlardir. Rossiya yuqoridagi xarakatlarida AQShning shu maqsadini xam xisobga olgan bo’lsa ajab emas. Xulosa qilib aytganda Rossiyaning “ipak yo’li” bilan bu xamkorligi deyarli xech narsani o’zgartirmaydi. Rossiyaning bu xarakati uning Yevro Osiyo ittifoqini saqlab qolish, umuman mintaqada o’zining soxta bo’lsa xam mavjud siyosiy vaznini saqlab qolish asosiga qurilgan. Markaziy Osiyo va Kavkaz mintaqalari esa: – yuqoridagi katta davlatlar o’rtalaridagi munosabatlarini tartiblashtirib olishlari, to’g’rirog’i ularning o’rtalaridagi olib boriladigan doimiy kurashlardagi jang maydoni bo’lib turishda davom etadi. Bu kurash ularning siyosiy, strotegik, iqtisodiy va xokazo giopolitik manfaatlariga asoslangan bo’lishi mumkin. Yechim: – Bu sistemada bu muammolarning echimi yo’q. Bu demokratiyaga asoslangan kapitalistik sistema asosida bu muammoning echimi mavjud emas. Shuning uchun kufr olami xar qanaqangi o’ziga qarshi qaratilayotgan xarakatlarni, shu sistema asosida xarakatlanishlari uchun xatto mablag’ bilan ta’minlab boradi. U shu sistema asosidagi xarakatlar (ular xox islomiy bo’lsin, siyosiy, xarbiy….) kufr sistemasi asosida borayotgan bo’lsa xotirjam bo’lishadi. Chunki bu sistemada ularni er tishlatish mexanizmi mavjud emas. Kufr sistemasi deyilganida, Islom sistemasida bo’lmagan, ya’ni islomiy ta’riqatga (sunnatga) asoslanmagan xarakatlarning barchasi nazarda tutiladi.
Abdurazzoq:
