Hafedh Amdounining Rosululloh s.a.v. dafnlari kechiktirilishining bay’atga aloqasi to’g’risidagi savoliga javob
Savol:
Assalamu alaykum va rohmatullohi va barokatuh! Alloh sizni ham, ushbu boqiy kalimani etkazuvchilarni ham O’z izni ila O’zi yaxshi ko’rgan va rozi bo’lgan ishga muvaffaq qilsin.
Ba’zilarning aytishicha, Hizb va ayrim fuqaholar tarafidan Rosululloh s.a.v. dafnlari kechiktirilishini bay’atning vojibligiga dalil qilib keltirilganligi noto’g’ridir. Chunki buning janozaga odamlarning etib kelishlariga vaqt berish kabi boshqa sabablari ham bor. Bay’atning vojibligiga Payg’ambar s.a.v. dafnlarini kechiktirish emas balki u kishi vafot etishlari bilanoq sahobalarning bir imomni tiklashga harakat qilishlari dalildir. Shuning uchun dafn kechiktirilishining bay’atga hech qanday aloqasi yo’q!!
Shu masalani tafsiloti bilan tushuntirib bersangiz.
Javob:
Va alaykum assalom va rohmatullohi va barokatuh.
Birodar, savolingizga javob berishdan oldin sizga shar’iy ahkomlar haqidagi ba’zi usul qoidalarini eslatib o’tmoqchiman:
Shar’iy masala – xoh amal, xoh so’z bo’lsin – u talabni ifodalaydi va ayni shu masalada talab turini bayon qiluvchi qarina kerak bo’ladi. Agar qarina qat’iylikni ifodalasa, talab qat’iy talab, ya’ni farz bo’ladi. Agar qarina qat’iylikni ifodalamasa, balki unda yaxshilikka targ’ib qilinayotgani tushunilsa, talab noqat’iy bo’ladi, ya’ni mandub bo’ladi. Agar qarina ixtiyor berishni ifodalasa, talab mubohlikka bo’ladi.
Bu barcha shar’iy nususga mos keladi. Bu nusus Allohning Kitobidagi so’z bo’lishi, yo Rosululloh s.a.v.ning amali bo’lishi, yoki barcha sahoba r.a.lar ijmo qilgan amal bo’lishi, yoxud Rosululloh s.a.v.ning iqrori-sukuti bo’lishining farqi yo’q.
1 – Misol uchun: Alloh Subhanahuning
«Qachon (juma) namozi ado etilgach, er yuziga tarqaling, Allohning fazl-karamini istang va Allohni ko’p zikr qiling, shoyadki najot topasiz» [Juma 10]
degan oyatini olaylik. Bu oyatda Alloh (فَانْتَشِرُوا tarqaling), deya amr qilyapti, ya’ni juma namozini o’qigandan so’ng masjiddan chiqishni talab qilyapti. Biz juma namozidan so’ng tarqalish farzmi yo mandubmi yo mubohmi buni bilish uchun qarina izlaymiz. Natijada juma namozi ortidan musulmonlardan ayrimlari darhol masjiddan chiqib ketganini, ayrimlari masjidda bir oz yo ko’proq vaqt o’tirganini va bu hol Rosululloh s.a.v. sukutlari bilan bo’lganini bilamiz. Ya’ni masjiddan chiqish yoki u erda qolishning bir-biridan farqi bo’lmagan. Bu esa (فَانْتَشِرُوا tarqaling), degan amr mubohlikni ifodalovchi talab ekaniga dalolat qiladi.
2 – Masalan, janoza o’tib qolsa, o’rindan turishni olaylik. Nasoiy o’zining «Sunan»ida ushbu rivoyatni keltiradi: bizga Sho”ba Abdulloh ibn Abu Safardan rivoyat qilgan: men Sha’biyning Abu Saiddan ushbuni rivoyat qilganini eshitgandim: «Rosululloh s.a.v. oldilaridan janozani olib o’tib qolishdi», Umar buni «Rosululloh s.a.v. oldilaridan janoza o’tib qoldi», deya rivoyat qilgan. Shunda Rosululloh s.a.v. o’tayotgan janoza uchun o’rinlaridan turdilar. Payg’ambar s.a.v.ning ushbu amallari o’rindan turish talabini ifodalaydi. Biz bu amalning farz, mandub yoki mubohligini bilish uchun qarina qidiramiz. Natijada, Nasoiy «Sunan»ida Muhammaddan qilingan bir rivoyat topamiz. Unda aytilishicha, Hasan ibn Ali va Ibn Abboslar oldidan bir janoza o’tib qoladi, Hasan o’rnidan turadi, Ibn Abbos esa turmaydi, shunda Hasan – Rosululloh s.a.v. bir yahudiyning janozasi o’tayotganda o’rinlaridan turmaganmidi, deb so’raydi, Ibn Abbos unga – Ha, o’rinlaridan turganlar so’ng o’tirib olganlar, deb javob beradi. Bu esa o’tayotgan janoza uchun o’rindan turish ham, turmay o’tiraverish ham ixtiyoriy, ya’ni mandub ekaniga dalolat qiladi.
Saqifdagi bay’at ham shunday. U sahobalar ijmo qilgan amal bo’lib, qachon Xalifalik o’rni bo’shab qolgudek bo’lsa, xalifaga bay’at qilish talab etilayotganiga dalolat qiladi. Biz bu talabning farz yo mandub yo muboh ekanini belgilash uchun qarina qidirsak, uni qat’iylikni ifodalayotganini topamiz. Chunki sahobalar mayyitni dafn qilishdek bir farz amalidan bay’at qilishni muqaddam ko’rdilar. Bu esa bay’at qilish farzligini, mayyitni dafn qilish farzidan ham muhim ekanini anglatadi.
Shuning uchun qachon Xalifalik o’rni bo’shab qolsa, xalifaga bay’at qilish farz. Bunga dalil Rosululloh s.a.v.ni dafn qilishning bay’at tugagunga qadar kechiktirilganidir. Chunki mayyitni dafn qilish farzmi, demak, bu farzdan avlo ko’rilgan ish ham farzdir.
Shunday qilib, dafnni bay’at tugagunga qadar kechiktirib turishning o’zi Xalifaga bay’at qilish vojibligini, farzlarning farzi bo’lganini bayon qilmoqda.
Bu fiqhiy jihatdan.
Endi, dafn kechiktirilishining bay’atga aloqasi yo’q, balki u musulmonlarga janozaga hozir bo’lish uchun vaqt berish maqsadida kechiktirilgan, degan gapga kelsak, bu yuz bergan voqeaga mos kelmaydi. Zotan, Rosulullohning vafotlari to’g’risidagi xabar muhim xabar bo’lib, uni Madina va uning atrofidagi hamma musulmonlar eshitganlar va Madinaga, masjidga etib keldilar. Biroq ular Abu Bakrga in’iqod va toat bay’atini qilish bilan mashg’ul bo’ldilar… Quyida sizga bu voqedan ul zotning tarixlarida qanday kelgan bo’lsa shundayligicha keltiramiz:
Darhaqiqat, Rosululloh s.a.v. dushanbaning choshgohida vafot topdilar va seshanbaga o’tar kechasiyu seshanba kunduzi bilan dafnsiz qoldilar, zero, seshanba kunduzi Abu Bakrga bay’at qilindi. So’ng seshanba kuni yarim tunda, chorshanbaga o’tar kechasi ul zot dafn qilindilar. Abu Bakrga Rosululloh s.a.v.ning dafn qilinishlaridan oldin bay’at qilindi va bu – mayyitni dafn qilish o’rniga xalifa saylash bilan shug’ullanishga bo’lgan sahobalar ijmoi bo’lib qoldi, bu esa Xalifa saylash mayyit dafn qilishdan vojibroq bo’lgandagina bo’ladi.
Shuning uchun ushbu dafnning kechiktirishdan maqsad, musulmonlarning janozaga yig’ilishlari emas. Aksincha, ular xususan, sahobalar yig’ilib bo’lgandilar. Biroq yig’ilgan bo’lsalar-da, bay’at bilan shug’ullandilar. In’iqod va toat sifatida bay’at qilishdan forig’ bo’lishgach, Rosululloh s.a.v.ni dafn qilish bilan shug’ullandilar. Qachon shug’ullandilar? Bay’atdan bo’shab, yarim tunda. Agar dafnning kechiktirishdan maqsad, odamlarni janozaga to’plash bo’lganda edi, dafn yo dushanba kunduzi yo seshanbaga o’tar kechasi va yo seshanba kunduzi bo’lgan bo’lardi. Lekin ular Abu Bakrga in’iqod va toat bay’ati qilinib bo’lingunga qadar kutdilar. Bay’at qilinib bo’lgandan keyin chorshanbaga o’tar kechasi Rosululloh s.a.v.ni dafn qildilar.
Shu boisdan ushbu dafnning kechiktirilish sababini yaxshilab tafakkur va tadabbur qilib ko’rilsa, buning Abu Bakrga in’iqod va toat bay’ati tamomlanishidan o’zga sababi yo’qligi ayon bo’ladi. Demak, dafnning kechiktirilishi faqat bay’atga aloqador bo’lgan.
Birodaringiz Ato ibn Xalil Abu Roshta
22 robius-soniy
1435h 22 fevral 2014m
