Qirg’iziston prezidenti Almazbek Atambaev Sochi va Moskva shaharlarida bo’lib qaytganidan so’ng bir hafta mobaynida Bishkekka ko’plab Rossiya delegatsiyalari tashrif buyurishdi. Igor Sechin – bu shaxs nafaqat yirik neft kompaniyasining rahbari, balki Rossiya prezidenti qoshidagi issiqlik-energetika sohasini rivojlantirish komissiyasining kotibi hamdir. Tomonlar uzoq vaqtlardan buyon mamlakatni energetika mustaqilligiga olib chiqish uchun Qirg’izistonda bir nechta GESlarni barpo etishni rejalashtirishmoqda.
So’nggi oylarda nafaqat energetika sohasida balki, Qirg’izistonni gaz bilan ta’minlash masalasida ham katta o’zgarishlar yuz berdi. Bu masalani hal etish uchun Rossiyaning yirik “Gazprom” kompaniyasi jalb etildi. Endilikda Qirg’iziston bozoriga “Rostneft” ham kirib keladi. Bu kompaniya Bishkek va O’sh aeroportlariga sarmoya yotqizishi va mamlakatga yonilg’i-moylash materiallarini olib kelayotgan qirg’iz kompaniyalarini ham sotib olishi mumkin.
Shu bilan birga so’nggi vaqtlarda Qirg’iziston shaxsiy neftni qayta ishlovchi zavodlarini qurishni boshladi. Bu zavodlar to’la quvvat bilan ishlashi uchun esa neft xomashyosi kerak bo’ladi va bu zavodlar ishlab chiqargan benzinlar tabiiyki chetdan keltirilgan benzin va dizel yoqilg’isidan ancha arzon bo’ladi. Agar “Rosneft” Qorabolta va To’qmoqdagi zavodlarni neft xomashyosi bilan ta’minlab beradigan bo’lsa haqiqatda yordam ko’rsatgan bo’lar edi.
Ayni vaqtda Norin viloyatida havo harorati kunduz kunlar minus 20 daraja, kechalari esa 30 gradus sovuq bo’lishiga qaramay Yuqori Norin GESi kaskadi barpo etiladigan erda energetiklar shaharchasi qurilishi deyarli yakunlandi.
Barpo etiladigan kaskadni texnik-iqtisodiy asosi allaqachon ishlab chiqilgan va tasdiqdan o’tgan. Keyingi bir necha yil mobaynida bu erda umumiy qiymati 24 milliard som bo’lgan to’rtta stantsiya barpo etiladi. Norin GES-1ning birinchi ob’ektini 2016 yilning oxiriga qadar ishga tushirish rejalashtirilmoqda va o’sha yilning 31 avgust kuni “Datka-Kemin” elektr liniyasini yotqizish tugallanadi.
“2015 yilning qishida biz plotinani ko’tarishga kirishishni rejalayapmiz. Biz o’z zimmamizga juda katta ma’uliyatni olganmiz. Barchasi o’z vaqtida mablag’ bilan ta’minlanishiga bog’liq”, – dedi “Yuqori Norin gidroelektr stantsiyasi” kompaniyasining boshqaruvi raisi Igor Gorbenko.
O’tgan hafta prezident Almazbek Atambaev Rossiya delegatsiyasini qabul qildi, ular bilan energetika sohasida hamkorlik masalalarini muhokama qildi. Uchrashuvda hukumatlararo komissiya hamraisi, Rossiya Federal bojxona xizmati boshlig’i Andrey Belyaninov, Rossiya prezidenti qoshidagi issiqlik-energetika sohasini rivojlantirish va ekologik xavfsizlik komissiyasining mas’ul kotibi, “Rosneft” kompaniyasi prezidenti Igor Sechin, “RusGidro” kompaniyasi boshqaruv kengashining raisi Yevgeniy Dod va “INTYeR RAO” boshqaruv raisi Boris Kovalchuklar ishtirok etishdi. Uchrashuv ishtirokchilari Qambarota GES-1 va Yuqori Norin kaskadlari qurilishi hamda Rossiya energokompaniyalarini Qirg’izistondagi investitsiya faoliyatlarini rivojlantirish rejalarini ko’rib chiqishdi.
Shu vaqtga qadar Rossiya tomonidan GES qurilishi uchun er hujjatlarini rasmiylashtirish kechikayotgani yuzasidan e’tirozlar kelib tushgan edi. Ammo, Qirg’iziston hukumati er qonunga asosan ajratilgani to’g’risidagi barcha tegishli hujjatlarni taqdim qildi. Bundan tashqari hamkorlarda elektr energiyasini eksporti yuzsidan ikkilanishlar bor edi. Biroq bu masala ham kun tartibidan olib tashlandi. Shuningdek “Datka-Kemin” elektr liniyasini yotqizish ishlarini 70 foizi bajarilgani ham aytib o’tildi.
“Mazkur elektr liniyasi Qambarota GESi yonidan o’tadi va bu janubga ham, shimolga ham elektr energiyasini etkazib berishlik imkonini beradi. Shu bilan birga Xitoy ham bez qachon eksport qilishni boshlashimizni kutib turipti.”, – dedi Energetika va sanoat vazirining o’rinbosari Raimbek Mamirov.
Bu uchrashuv va tashriflar natijasida Qirg’iziston va Rossiya o’rtasida bir qator hujjatlar imzolandi. Bular – Qambarota GES-1 va Yuqori Norin GES loyihalarini amalga oshirish, qurish va ishlatish bo’yicha muzokaralar bayonnomasi. Qambarota -1 loyihasining texnik-iqtisodiy asoslarini mart oyida tasdiqlash uchun taqdim qilinadi. Bundan tashqari, CASA – 1000 loyihasi bo’yicha kelishuv imzolandi. Bu loyiha esa Qirg’izistonga Tojikiston orqali Afg’onistonga elektr energiyasini eksport qilish imkonini beradi.
“CASA – 1000 loyihasi yoz oylaridagi taxminan 1300 megavatt miqdoridagi ortiqcha elektr energiyasini Markaziy Osiyoda Qirg’iziston va Tojikiston o’rtasida, Janubiy Osiyoda esa Afg’oniston va Pokiston o’rtasida sotish va uzatish uchun kerakli bo’lgan infratuzilmalarni barpo etishni nazarda tutadi”, – deb belgilab o’tdi Raimbek Mamirov.
Qirg’izistondan elektr energiyasi eksport qilinishini Xitoy ham kutib turibdi. Agar mazkur besh yillikda Xitoy davlati Qirg’iziston bilan chegarada joylashgan Shinjon avtonom viloyatini rivojlantirishga 100 milliard dollar ajratishini hisobga olinadigan bo’lsa, bu ishlab chiqarishni oshishiga olib keladi. U holda Qirg’iziston uchun Shinjon viloyatiga elektr etakazib beruvchi asosiy ta’minotchi bo’lishlik imkoniyati paydo bo’ladi.
“Bu O’zbekiston uchun ham foydali. Qambarota -1 qish oylarida Toktagul GESida suv to’plab beradi. Bu esa suvdan taqchillik bo’lmaydi degani. Yoz oylarida esa qo’shni respublikalar bu suvdan sug’orishda foydalanishlari mumkin bo’ladi”, – dedi “Elektr stantsiyalari” direktori Jo’ldoshbek Nazarov.
Norin viloyati va mamlakatning boshqa hududlari aholisi ayni vaqtda Yuqori Norin kaskadi qurilishiga jalb etilgan. Bu loyihaga qo’shimcha Rossiya hukumati Norin viloyatini kompleks rivojlantirish dasturiga uch yarim million dollar ajratdi. Bu mablag’ni bir qismi keyinchalik ishga joylashtirish uchun yoshlarni texnikaviy mutaxassisliklarga o’qitishlikka sarflanadi.
“Yuqori Norin qurilganidan keyin GESga mutaxassislar kerak bo’ladi. Ularning ish joyi doimiy bo’ladi. 3,5 million dollar uncha ham katta mablag’ emasligini biz tushinib turibmiz, ammo bu mablag’ ayrim muammolarni xal etish imkonini beradi”, -dedi Rossiyaning Qirg’izistondagi elchisi Andrey Krutko.
Mazkur loyihalar nihoyasiga etkach, Qirg’iziston energetika sohasida qaramlikdan qutulishi kerak. Hozirgi GESlar o’z imkoniyatlarini deyarli o’tab bo’ldi. Shuning uchun ham agarda Qambarota -1 va Yuqori Norin kaskadlari qurib bitirilsa, mamlakat uchun eski GESlardagi eskirgan uskunularni yangilash imkoni paydo bo’ladi.
Bular bilan bir qatorda “Manas” aeroportiga taalluqli ikkita hujjat ham imzolandi. Tomonlar “Rosneft” kompaniyasi “Itek” kompaniyasi bilan teng sheriklik asosida O’sh aeroportiga yonilg’i etkazib berishga kelishib olishdi. Yonilg’iga bo’lgan ehtiyojni Rossiya kompaniyasi qoplaydi.
“Bu kelishuv har tomonlama faydali, chunki “Rosneft” past narxlar bilan kirib kelyapti, bu esa yo’lovchi tashash narxini pasaytirishga ta’sir qiladi. Mening o’ylashimcha bizning narxlar Markaziy Osiyoda eng pasti bo’ladi”, – deb hisoblaydi “Manas” xalqaro aeroporti vitse-prezidenti Dair To’koboev.
Turkiston: Bu kelishuv aslida Atambaev biran “Rossneft” o’rtasidagi kelishuv bo’lib, u Tashiev, Babanov singari ba’zi apponentlarini sindirish va o’ziga tobe’ qilib olish maqsadini xam ko’zlaydi. Lekin “burgaga o’chashib to’nni yoqib yuboribdi” deyilganidek, bu shartnoma Qirg’izistonning neftdan tushadigan daromadini butunlay Rossiya tomonidan manopoliya qilinishiga olib keladi. Atambaev esa, u tarmoqqa xech qanday ta’sir ko’rsata olmaydi. Tiniqroq qilib aytganda, Qirg’iziston boylariga qolib, davlat VVPsiga manfaat keltirishi mumkin bo’lgan neftdan tushayotgan daromadning bir qismi, endi Rossiyaga ketadi.
