Sog‘lom uyushma
Uyushmalarning jam’iy va hizbiydan iborat ikki turini aytib o‘tdik. Jam’iy uyushmaning buzuqligini ham aytdik. Qisqacha aytganda, u muayyan asoslarga, amallarni bajarish va so‘zlarni aytishga quriladi yoki faqat amallarni bajarishga yoki faqat so‘zlarni so‘zlashga quriladi.
Masalan, madrasa va shifoxonalar qurish kabi amaliy ishlar bilan shug‘illanadigan va ayni paytda va’z-irshod, Qur’on o‘rgantish kabi qavliy ishlarni bajaradigan jam’iyalar juda ko‘p. Xatto bundan daromad orttiradiganlar ham bor.
Ammo faqat amallar asosiga quriladigan jam’iyalar esa, masjid, madrasa va shu kabilarni qurish bilan shug‘illanadilar va ular ayni paytda qavliy ishlarni bajarmaydilar, va’z-irshod qilmaydilar.
Qavliy-so‘zlash asosiga quriladigan jam’iyalar ham bor. Ular faqat va’z-irshod va qavliy ishlarni bajaradilar. Masalan, leksiya o‘qish, konfrensiya uyushtirish, nashra tarqatish va hokazolar ularning vazifasi sanaladi.
Uyg‘onishni hohlayotgan ummatda bunday jam’iyalarning paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Negaki, yuqorida aytib o‘tganimizdek, bu jam’iyalarning tinimsiz muvaffaqiyatsizlikka uchraganligi xalq orasida umidsizlikni keltirib chiqaradi. Bu birinchi jihati. Ikkinchi jihatdan bunday jam’iyalar insonlarni, jumladan ular orasidagi tirik va serg‘ayrat kishilarni sog‘lom uyushma xaqiyda izlanishariga to‘sqinlik qiladi.
Jam’iyalar xaqiyda shuni aytamiz. Ammo Islom olamida birichi jaxon urushidan boshlab to bugungacha kelagan nomiga hizbiy asosga qurilgan siyosiy uyushmalarga kelsak, xalq orasida bularni ham rivojlantirmaslik kerak. Negaki bularning zarari ham jam’iy uyushmalarnikidan kam emas. Ayniqsa, ularning aqliyasiga ajnabiydan yordam so‘rash va shu kabi qotil fikrlar va chalg‘itilgan tushunchalar o‘rnashib qolgan.
Islomiy mabda’iy, hizbiy asosga qurilgan sog‘lom uyushma bunday xatolardan saqlanishi shart va u yuqorida qayd etilgan uyushmalarning muvaffaqiyatsizligiga sabab bo‘lgan kamchiliklarni takrorlamasligi zarur. Demak, bu hizb islomiy mabda’iy asosga qurilishi zarur. Bu hizbda fikrat hizb jismiing joni o‘rnida bo‘ladi. Fikrat hizbning asosi va hayotining siri bo‘ladi. Bu hizbning dastlabki xujayrasi fikrat va shu fikrat jinsidan bo‘lgan tariqatni o‘zida mujassam etgan inson bo‘ladi. Xatto bu inson soflik va poklikda mana shu fikrat jinsidan bo‘ladi, ravshanlik va to‘g‘rilikda esa, xuddi tariqatga o‘xshaydi.
Sog‘lom uyushma islomiy mabdaiy hizbiy uyushma bo‘lib, fikrat shu hizb jismining ruhi, asosi va hayotining siri bo‘ladi, deyishimiz boisi shundaki, mabda’ o‘zidan nizom kelib chiqadigan aqliy aqiydadir, bu nizom shaxs va jamiyat hayotini tartibga soladi hamda shu nizomni ijro etish kayfiyatini bayon qiladi. Ya’ni, mabda’ fikrat va tariqatdan iboratdir. Demak, ushbu mabda’ning aqiydasi va bu aqiydandan kelib chiqadigan narsalar mana shu hizb jismining ruhidir. Islom aqiydasi va bu aqiydadan kelib chiqadigan muolajalar, Islom aqiydasini butun olamga olim chiqish, aqiydani muhofaza qilish kayfiyati, aqiydadan kelib chiqadigan muolajalarni ijro qilish kayfiyati, uni insonlarga yetkazish kayfiyati fikratdir. Mana shu fikrat sog‘lom uyushmaning barhayotligi siridir. Bu degani faqat “Allohga, maloikalariga, kitoblariga, payg‘abarlariga, oxirat kuniga hamda qazo va qadarning yaxshisi ham, yomoni ham Allohdan deb iymon keltirish” dan iborat aqiydaning olti asosigina uyushma a’zolarining orasini bog‘lovchi robita bo‘lishini anglatmaydi. Negaki, butun Ummat mana shu Islom aqiydasiga e’tiqod qiladi. Bu aqiyda Ummatning qon-qoniga singib ketgan. Asrlar mobaynida bu aqiydaga xech qanday o‘zgarish kiritilmagan. Aqiydaning ayrim fikrlariga xiralik yopishgan. Jam’iyalar va nomiga hizbiy bo‘lgan boshqa uyushmalar ham shu aqiydaga e’tiqod qiladi. Biroq, buning o‘zi foyda bermadi va bu uyushmalar orasini bog‘laydigan robita bo‘lishga yaramadi. Fikratdan ya’ni mabda’ aqiydasidan ko‘zlangan maqsad mana shu aqiydani tushinish, aqiyda olib kelgan muolajalarni, nizomlarni va g‘oyalarni tushinish hamda aqiydani ushbu uyushma uchun saqofat sifatida belgilashdir. Shunda a’zolar mana shu saqofat asosida tarbiyalanadi. Ularning uyushmaga a’zolik layoqati va mas’uliyati mana shu saqofatni anglab yetishi va unga bo‘lgan ixlosiga qarab belgilanadi.
Mana shuning bilan bu saqofat uyushma a’zolarining orasini bog‘lovchi robita bo‘ladi. Iymon va ixlosdan kelib chiqqan robita bo‘ladi. Shuning uchun agar bu saqofat vujudga kelsa va saqofat yoritgan g‘oyaga yetish va g‘oyani amalga oshirish tariqati vujudga kelsa, haqiqatda hizb asosi paydo bo‘lgan bo‘ladi. Amalda bu hizbning ruhi va hayotining siri bo‘ladi. Hizb a’zolarini bog‘lovchi birdan bir yolg‘iz robita bo‘ladi. Chunki aqiydaning asosiy fikratidan qanoat xosil qilmagan xar qanday shaxs – garchi u hizbiy bo‘lsa ham – hizbdan chetda qoladi. Tariqat ahkomlaridan birortasiga iymon keltirmasligi bu shaxsni – garchi u hizb mas’ullaridan bo‘lsa ham – alaloqibat hizb jismidan uzoqlashishiga olib keladi. Fikrat va tariqat hizbning asosi va hayotining siri degan so‘zimizning ma’nosi mana shudir.
Bu qog‘ozga yozilgan fikriy jihat tomoni, ya’ni bo‘lishi vojib bo‘lgan narsaning asosi jihatidan qaralgan fikrdir. Ammo dastlabki xujayraning vujudga kelishi soflikda shu fikrat jinsidan bo‘lgan insondir. Ya’ni, u faqat mana shu fikratga iymon keltirgan, fikri oriq-semiz aralash fikrlar majmuasi bilan chalkashmagan insondir. Aqiydaning ham yagona manbayi bo‘lib, u vahiydir. Insonning fikr yuritishi uchun yagona qoidasi bo‘lishi lozim. Bu qoida aqiyda va shu aqiyda olib kelgan nasslardir. Boshqacha bo‘lishi mumkin emas. Bu inson aqlining vazifasi faqat shu aqiydani tushinish va uning nasslarini fahmlashdan iboratdir. U bundan boshqa xech qanday qoidani qabul qilmaydi. Fikratning sofligi deganda ana shuni nazarda tutmoqdamiz. Ya’ni, fikratning yagona manbayi bo‘lib, u ham bo‘lsa vahiydir. Fikratda bu manba’dan boshqasi ishtirok itishi chetga qoqiladi. Shuningdek, bu inson fikr yuritish uchun faqat shu manba’ni asos qiladi.
Ammo insonning to‘g‘rilikda tariqatga o‘xshashiga kelsak, ma’lumki, tariqatni aqiyda olib kelgan. Tariqatni Rasululloh sallollohualayhi va sallam Allohning yo‘lida malomatchilarning malomatidan qo‘rqmay ijro etganlar. Mana, Rasululloh sallollohu alayhi va sallamning o‘z amakisiga va qavmiga javoban aytgan so‘zlari: “Allohga qasamki, ey amaki, agar o‘ng tomonimga quyoshni, chap tomonimga oyni qo‘yib, bu ishingni tashla desalar ham, aslo tashlamasman. Xatto Alloh bu ishni zohir qiladi yoki men bu yo‘lda o‘z jonimni beraman”. O‘g‘irlik qilgan maxzumiyalik ayol uchun shafqat so‘rab kelganlarga aytgan edilar: “Allohga qasamki, agar Muhammadning qizi Fotima o‘g‘irlik qilganda, albatta uning qo‘lini kesgan bo‘lardim”. Mana tariqatdagi ravshanlik va to‘g‘rilik. Amakilari va uning ayoli xaqiyda ularga urush e’lon qilgan, ularni qo‘rqitgan “al-Masad” surasi nozil bo‘ldi:
“Abu Lahabning qo‘llari quri qurigay (halok bo‘lgay)! Aniqki, u quridi – halok bo‘ldi! Mol-mulki va kasb qilib topgan narsalari unga asqotgani yo‘q. Yaqinda uning o‘zi va o‘tin orqalagan, bo‘ynida pishiq toladan eshilgan arqon bo‘lgan xotini lovullab turgan alangali do‘zaxga kirajak!”
Rasululloh sallollohu alayhi va sallam bu oyatni e’lon qiladilar. Insonlar bu oyatlarni yod oladilar. Bu oyatlarni ko‘tarib, Abu Lahab va Quraysh kattalariga chopadilar. Rasululloh sallollohu alayhi va sallam esa, xech qanday malomatchining malomatidan tasirlanmaydilar. “Amaking xaqiyda, amakingning ayoli xaqiyda shunaqa deysanmi, axir u qavmining sayyidi, urug‘-aymoqlarining yetakchisi bo‘lsa”, – deganlarga parvo qilmadilar. Chunki tariqat to‘g‘rilik va ravshanlikni talab qilar edi.
Agar mana shunday poklik va to‘g‘rilik sifatiga ega inson topilsa, dastlabki xujayra vujudga keladi so‘ngra bu xujayra ko‘payib ketadi. Chunki ko‘payib, urchib ketish tirik xujayraning tabiatidir. Bu ko‘payish amaliyoti so‘zsiz birinchi halqani vujudga keltirishga olib keladi. Yuqorida qayd etilganidek, xar qanday muxlis inson qandaydir fikratga da’vat qila boshlaganda albatta o‘zining so‘zlarini eshitadigan kishilarni topadi. Uning so‘zlarini eshitgan va tasdiqlagan kishi xam albatta da’vatga xarakat qiladi. Biroq bu muxlis inson maslaxat uchun dastlabki manba’ga, birinchi ustozga bog‘lanishga, undan da’vat ishlarida yo‘l-yo‘riqlar olishga majbur bo‘ladi. Shunday qilib, da’vat qiyodati da’vat ishlarini boshlab bergan mana shu birinchi xujayralardan tabiiy ravishda vujudga keladi. Mana shuning bilan hizbiy guruh unib, o‘sadi.
Hizbiy guruh o‘sib chiqqandan keyin u shaxslari orasini bog‘laydigan robitaga ehtiyoj sezadi. Bu robita fikrat va tariqatga iyon keltirga a’zolar orsini bog‘laydi. Shunday qilib aqiyda – mabda’ aqiydasi – hizbiy robita bo‘ladi. Bu aqiyda hizb falsafasi, ya’ni hizbning asosiy fiklari kelib chiqadigan yagona manba bo‘ladi, hizb saqofatining yagona manbasi bo‘ladi.
Saqofat so‘ziga qaytar ekanman, shuni aytishni istardimki, Islom saqofati ya’ni hizb saqofati aqiyda olib kelgan nasslar – Qur’on va Sunnat nasslaridir. Shuningdek aqiyda uning bahs qilinishiga va fahmlanishiga sabab bo‘lgan narsalar ya’ni arab tili hamda arab tili ilmlari ham Islom saqofati doirasiga kiradi. Shuning uchun hizb saqofatining manbayi faqat Islom aqiydasi va arab tili ilimlaridir, xolos. Shu sababli agar hizbiy guruh mana shu saqofatni olsa, uni a’zolar orasini bog‘laydigan robita qilib olsa, uyushmani mana shu saqofatga bo‘lgan iymon asosiga, saqofatni anglash va unga bo‘lgan ixlos asosiga qursa, mana shu payt hizbiy uyushma haqiqatan ham vujudga kelgan va hayot maydonida yurgan bo‘ladi.
Uyushma hayot maydonida yura boshlagan paytda u xar xil sharoitlarga duch keladi. Gohida issiq, gohida esa sovuq shamollarga ro‘baro‘ keladi. Bir kun havo ochiq bo‘lsa, ertasiga bulut bo‘ladi. Bu ushbu uyushmaning uch xil vaziyatni boshdan kechirayotganini anglatadi; o‘zini salab qolish, o‘zini o‘stirish va o‘zi faoliyat ko‘rsatayotgan jamiyatni, ayniqsa, o‘ziga qarshi bo‘layotgan kishilar ustida ishlash va ularni rivojlantirish.
Ammo birinchi vaziyatga kelsak, bu uyushma o‘stirish, a’zolari sonini ko‘paytirish, o‘ziga muhit yaratish va o‘z fikratiga bo‘lgan va’yi ommni vujudga keltirish vaziyati bo‘lib, uyushamaning bu vaziyatdagi faoliyati kuchayish, zaiflashish va ikkilanish holatlariga duch keladi. Uyushma a’zolari bu vaziyatda jo‘shqinlik va kuch-quvvat bilan oldinga intiladi. Biroq, ular jamiyatdagi to‘siqlarga duch kelganda afsuslanadilar, qarshilik qiluvchilarning qo‘liga tushib qoladilar. Bu ularni faoliyatini susayishiga olib keladi, himmatlariga putur yetkazadi. Shuning uchun ham ularning sharoitlari birda issiq bo‘lsa, birda sovuq bo‘ladi.
Ammo ularga nisbatan hokimiyatdan yoki boshqa fikr egalari tomonidan qilinadigan xusumatga kelsak, bu ham o‘zgarib turadi. Chunki, goho hukumat ularni hibsga olsa, gohida qo‘yib yuboradi. Ularning tirkchiligiga to‘sqinliq qiladi. Vazifalaridan bo‘shatib yuboradi, faoliyatlarini oldini to‘sadi. Gohida esa, qandaydir sharoitlar sababli yoki ular xaqiyda ko‘proq ma’lumot yig‘ish uchun ulardan ko‘z yumadi, ularni o‘z holiga tashlab qo‘yadi. Boshqa fikrlarni targ‘ib qiluvchilar ham shunday. Ular bu uyushmaga qarshi g‘arazli tashviqotlarni uyushtiradilar, uyushma xaqiyda va uning yigitlari xaqiyda yolg‘on gap va to‘xmatlarni tarqatadilar. Gohida ular Ommaviy Axborot vositalari orqali maqtab ham, qoralab ham, umuman bu uyushma xaqiyda gapirmaslikka chaqiradilar. Ular bu bilan o‘zlarini bunday uyushmaning mavjudligini bilmaslikka soladilar. Gohida ular uydirilgan yolg‘onlarni bexijolat tarqatadilar. Xatto ayrim islomiy partiyalardagi ahvol shu darajaga yetdiki, ulardan biri kitob yozib, kitobida aytishicha, hizb bu bosqichda namozni farz emas, dermish. Kitobda yozilishicha, Hizb o‘zining “Nizomul Islom” kitobining 17-sahifasida; “Bu bosqichda namoz farz emas. Chunki Alloh: “Shunday kishilarki, agar biz ularga yer yuzida imkon yaratsak, namozni qoim qiladilar”, deydi. Modomiki, bizlarga yerda imkoniyat yaratilmagan ekan, hokimiyat tepasiga kelmagan ekanmiz, demak namoz hali farz emas”, deyiladi. Muallif shunday bo‘xton to‘qiydi. Uning bu bo‘xtonini tarqalishiga kitob do‘konlarida “Nizomul Islom” kitobining yo‘qligi yordam berdi. Chunki bu kitob savdosi taqiqlangan. Bu – ushbu uyushma ustidan esadigan gohida bo‘ronli, gohida esa mayin shamollarga bir misoldir.
Ammo ushbu uyushma faoliyat yuritadigan jamiyatga kelsak, bu jamiyatdagi buzuqliklar, mavjud tizim, jamiyatga hukmron urfi omm va loqaydlik sababli jamiyat bu uyushmani bir bor qabul qilsa, bir necha bor rad etadi. Ayniqsa, jamiyatga hukmron ra’yi ommga, nosiriylik va o‘sha paytdagi sotsializmga qarshi hujum qilgan paytda jamiyat barmoqlarni quloqlariga tiqib oldai, to‘nini teskari kiyib oladi, kibrlanib osmonga chiqib oladi. Ammo bu uyushma Ummatga notanish bo‘lgan va Ummat voqe’likdan olis deb biladigan ray va fikrlarni o‘rtaga tashlaganda va bu fikr va raylarning haq ekanini bayon qilib berganda jamiyat bu uyushmaga bo‘lgan qarashini yaxshi tomonga o‘zgartiradi. Biroq, xamon ikkilanishda davom etadi.
Mana bu – uyushma hayot maydoniga chiqqanda duch keladigan uch xil vaziyatdir. Agar uyushma mana shu omillarga qarshi sabot bilan turolsa, albatta u kufr fikrlarining birinchi mudofaa chizig‘ini bosib o‘tgan va quyidagi natijalarga erishgan bo‘ladi:
Fikratining tiniqligin qo‘lga kiritadi; chunki uning boshqa fikrlar bilan to‘qnashishi va ular bilan bahslashishi, ularning buzuqligini bayon qilishi so‘zsiz bu fikratning shakllanishiga va uning jilvalanishiga olib keladi. Ya’ni, fikratning suyuq holatdan qattiq jism holatiga o‘tishiga olib keladi. Quruq xayoliy fikrlardan voqe’ni ko‘ra bilish va shunga ko‘ra xarakat qilish holatiga ko‘chib o‘tishga olib keladi. Chunki, shaxs kitobdan o‘qib shu saqofat bilan saqofatlanayotgan paytda unga bu saqofatning voqe’sini his qilish, uni o‘zida shaklantirib olishga urinish qiyin bo‘ladi. Ammo u boshqa fikrlar bilan to‘qnashganda esa, o‘zining fikrlari naqadar to‘g‘ri ekanini va bu fikrlarning voqe’ga mos ekanini idrok etadi. Masalan, u boshqa mabda’larni, ularning aqiydasi buzuqligini va fikrlari botilligini o‘qigan paytda, o‘zining fikrlari bu buzuq fikrlarni parchalab tashlashini tasavvur qila olmas edi. Buzuq aqiyda egalari bilan bahs va munozaraga kirgan paytda ularning fikrlari o‘rgamchak inidan xam zaifroq ekanini ko‘radi va o‘zining fikrati naqadar haq ekaniga yana bir bor amin bo‘ladi.
Tariqatining ravshanligini qo‘lga kritadi; boshqa fikr va boshqa e’tiqod egalari bilan qilingan keskin munozaralar yigitni, uyushma a’zosini o‘zi bajarayotgan ishlarni Rasululoh sallollohu alayhi va sallamning siyratlariga bog‘lagan holda bajaradigan qiladi. Natijada u qadamma-qadam Rasululloh sallollohu alayhi va sllamning yo‘llariga ergashadi. Uni topgani ayni Rasululloh sallollohu alayhi va sallamning topganlari bo‘ladi. U zotning yo‘llari Makka bosqichi bilan Madina bosqichi orasini ajratib berdi, vosita bilan uslub orasidagi farqni bayon qildi. Tebranmas, ravshan tariqatni tushintirdi. Muolajalardan birining hukmi bilan uni ijro etish hukmi orasini farqlab berdi. Naslni saqlash ahkomlari bilan naslni saqlash ahkomlarini ijro qilish kayfiyatini bayon qiluvchi ahkomlar orasini fraqlab berdi. Yana bundan boshqa fikrat ahkomlarini ijro qilish kayfiyatini bayon qiluvchi tariqa ahkomlarini bayon qildi. Rasululloh sallollohu alayhi va sallam yo‘llaridan izma-iz yurib, uyushma a’zosi shuni anglab yetadiki, Islom ahkomlarini ijro etishda muayyan kayfiyat bor. Islom shaxs iymonidan kelib chiqib bajraveradigan vasiyatlar majmuasidan iborat emas. Davlat – ahkomlarni ijro qiluvchi, tariqat ahkomlarining eng muhimlaridandir.
Shaxslarini tayyorlab oladi: da’vat yukini ko‘taruvchi shaxs da’vat yo‘lidagi yagona do‘stini aytmaganda, bir o‘zi yakkalanib qoladi. Shunday paytlarda unga eng yaqinlari, xatto ota-onasi, ahli baytlari dushmanlik qiladi. Shunday bo‘lsa-da, u Allohning yo‘lida xech qanday malomatchining malomatidan qo‘rqmaydi. U hayotga nimaga kelganini yaxshi tushinadi. Islom uchun yashayotganini biladi. U o‘z so‘zida oyati karimani tasdiqlaydi:
“Ayting, (ey Muhammad)! Albatta mening namozim, ibodatlarim, hayotim va mamotim butun olamlar parvardigori Alloh uchundir. Uning sherigi yo‘q. Men mana shunga buyurildim va men musulmonlarning avvalgisiman”.
Mana shunday holatdagi odam o‘zini Ummatni boshqarishga va uyg‘onish yo‘lida uning qo‘lidan yetaklashga chinakam tayyorlab qo‘ygan bo‘ladi. Mana shu holatdagi odam da’vat yuklarini ko‘tarishga va g‘oyani amalga oshirish yo‘lida da’vatni olib chiqishga yaroqli inson bo‘ladi.
O‘z robitasini kuchaytiradi: albatta bu ongli va ishchi uyushma maydonda yolg‘iz qoladi, uning ishchi shaxslardan boshqa xech qanday yordam beruvchisi bo‘lmaydi, Islomga da’vat qilayotgan yana boshqa ko‘plab guruhlar ham bu uyushmaning e’tiqodini qiladi, biroq, shu bilan birga ular unga dushmanlik ham qiladilar, ayni mana shu paytda bu uyushma haqiqiy robita hizbiy saqofat ekanini anglab yetadi. Milliy robita, manfaat robitasi, xatto kishining axli oilasi orasidagi robita hamda tushunchalar kelib chiqmaydigan aqiyda ham robita bo‘lolmasligini, balki haqiqiy robita faqat aqiyda va bundan kelib chiqadigan tushunchalar ekanini anglaydi.
Bu haqiqatni qalbga o‘rnatish uchun shunga e’tibor qaratmoqchimanki, yolg‘iz aqiydaning o‘zi bitta uyushma a’zolari orasini bog‘laydigan robita bo‘lishga yaramasligini tushinish qiyin. Balki aqiyda va undan kelib chiqqan ahkomlar, uning ustiga quriladigan fikrlar bilan birga hizb saqofati robita bo‘ladi. Barchamiz “Abu Hanifa, Shofiiy, Molik va ibn Hanbal” dan iborat to‘rt imomni bilamiz. Ularning Islomga muxlis, haqiqiy mo‘min ekanligini ham bilamiz. Ular Islom aqiydasiga sidqidildan, aniq iymon keltirishgan. Shu bilan birga bu aqiyda ularni bir guruhga aylantirmadi. Ularga ergashuvchilarni ham barchasini bir guruh qilmadi. Agar ularning madrasalari va ergashuvchilari siyosiy uyushma bo‘lganida edi, albatta ular bir necha guruh bo‘lar va oralaridan qattiq kurash chiqar edi. Xatto ularning fiqhiy madrasa, fiqhiy institut bo‘lishiga qaramay ayrim hollarda mazhablararo qattiq kurashlar kelib chiqqan.
Shuningdek, islomiy guruhlar orasida masala-masoillardagi fikr kelishmaslik mavjudligi uchun fikriy kurashlar bo‘lgan, bugun ham bo‘lmoqda va bu kurash kelajakda ham bo‘ladi. Bu tabiy ishdir. Shuning uchun fikriy robitada yagona robita, yagona g‘oya hamda a’zolar orasini bog‘lashga aloqador yagona fikr va ahkomlar to‘la bo‘lishi lozim. Uyushma a’zolarining g‘oyalari, yurish kayfiyatini bayon qiladigan ahkomlari va tutadigan tariqatlari bo‘lishi lozim. Shunda bu robita u yoki bu uyushma a’zolari orasini jamlaydigan haqiqiy robita bo‘ladi va u millatchilik, vatanparvarlik, irqchilik kabi boshqa barcha robitalardan ustun bo‘ladi. Bu robita kishi bilan ota-onasi orasidagi, ahli-ayoli orasidagi robitadan ham kuchli bo‘ladi.
Sog‘lom uyg‘onish uchun xarakat qiladigan sog‘lom uyushish mana shu. Bu uyushmaning asosi fikrat bo‘ladi, saqofati esa, robita bo‘ladi. Bu uyushma hizbiy uyushmadan mukammal mabda’iy hizbga aylanishga qodir bo‘ladi. Mas’uliyat yuklarini ko‘tarishga qodir bo‘ladi, g‘oyasi yo‘lida sabot bilan qadam tashlaydi. Chunki u o‘z fikratini aniq va tiniq tushingan, tariqatini ko‘ra olgan, g‘oyasiga ishongan uyushmadir. Uni o‘z oldiga qo‘ygan g‘oyasidan xech narsa qaytara olmaydi, mayda-chuyda ishlar chalg‘ita olmaydi. Hayot so‘qmoqlari, qarshisiga chiqadigan qiyinchiliklar uni o‘z g‘oyasini, maqsadini amalga oshirishdan qaytara olmaydi.
Ummat orasida bu mabdaiy hizbiy uyushmaning paydo bo‘lishi
